Türk Dili Alm. Türkische Sprache (f), Fr. Langue (f) turque, İng. Turkish Language. Türk milletinin konuştuğu dil. Türk dili Ural-Altay dil grubuna dâhil olup, Moğol, Tunguz, Kore ve Japon dillerinin de aynı âilede yer aldığı Altay dilleri âilesi veya Altay dilleri topluluğuna mensuptur. Yapı bakımından Altay dilleri âilesine giren bütün dillerde olduğu gibi, Türkçe de eklemeli (mülâsık= yapışkan) dillerdendir.İlk devreleri karanlık olmakla birlikte elde bulunan vesîkalar ve Çin kaynaklarının verdiği bilgiler Türk dilinin geçmişinin târih öncesine gittiğini göstermektedir. Ancak, Türkçe derli toplu metinler, Yenisey-Orhun mezar taşları ile ele geçmiştir. Bilhassa Orhun Âbidelerinde işlenmiş bir Türkçe ile karşılaşılması, Türklüğün kendine has alfabe ...

Kategori : Genel | Etiket: Türk Dili

Türk Dil Kurumu (tdk) Türk dil ve edebiyatını ilmî açıdan ele alıp araştırmak ve bu alanda yayınlar yapmak gâyesiyle 1932 yılında Atatürk tarafından kurulan kamu kuruluşu.12 Temmuz 1932 'de Mustafa Kemal 'in öncülüğünde Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla kurulan Kurumun, kurucuları arasında Samih Rıfat, Rûşen Eşref Ünaydın, Celal Sahir Erozan, Yakup Kadri Karaosmanoğlu da yer aldılar. 26 Eylül 1932 'de toplanan I. Türk Dil Kurultayında 26 Eylülün Dil Bayramı olarak kutlanması kabul edildi. Sonraki yıllarda uygulanacak olan proğramların ilkeleri tespit edildi. Kurultaydan sonra halk ağzından söz derleme çalışmalarına öncelik verildi. Bakanlar Kurulunca onaylanan yönetmelikle vâli, kaymakam gibi mahallî idârecilerin başkanlığında kurullar ...

Kategori : Genel | Etiket: Türk Dil Kurumu (tdk)

Türk (bkz. Türkler)

Kategori : Genel | Etiket: Türk (bkz. Türkler)

Türgişler Talas-Çu-İli-Isık Göl sahalarında hüküm süren Türk devleti. İstemi Kağan, 552 'de devlet kurarken Göktürk Federasyonuna dâhil olan Türgişler, 7. yüzyılda Göktürkler zayıflayınca toparlandılar. Türgişlerin bilinen ilk liderlerinden Baga Tarkan ünvanlı U-çe-le, 630 'dan sonra, herbirinin yedi bin askeri bulunan yirmi kumandan ile bir ordu kurdu. Biri Çu üzerinde, diğeri İli 'nin kuzeyinde iki merkeze sâhip oldu. Turfan ve Kuça eyâletlerine kadar hâkimiyetini genişletti. On-oklar ülkesine sâhip oldu. Göktürklerin tekrar toplanmasıyla, Türgişlerin ilerlemesi durduruldu. Çinliler ve Kırgızlar ile Göktürklere karşı ittifak kurmaları aleyhlerine oldu.Çin kaynaklarında yazdığına göre; Türgişler ülkesi, U-çe-le 'den sonra oğulları So-ko ve Çe-mu arasında taksim olunup, bunlar sırasıyla ...

Kategori : Genel | Etiket: Türgişler

Türev Alm. Ableitung (f), Differentialquotient (m), Fr. Dérivé (m), İng. Derivative. Diferansiyel hesabın bir bölümü olarak matematik analizde kullanılan temel bir kavram. Türev (müştak) kelimesi; türemiş, başka şeyden çıkmış, anlamında genel olarak da kullanılır. Petrol türevleri gibi.Matematikte bağımsız bir (x) değişkeniyle buna bağlı olarak değişen bir (y) değişkeni arasındaki ilişkiyi ifâde eden eşitliğe fonksiyon adı verilir. Bir fonksiyonda (y)nin (x)e göre âni (bir andaki) değişme nispetine türev denir. Birçok formüllerde bu nispetin tâyini gerekir. Meselâ serbest düşme, atış ve diğer hareket problemlerinde yolun zamana göre türevi, hızı ve hızın zamana göre türevi, ivmeyi (hızın birim zamandaki değişme miktarını) verir. Maksimum (azamî, ...

Kategori : Genel | Etiket: Türev

Türbin Alm. Türbine (f), Fr. Turbine (f), İng. Turbine. Akan bir akışkandan enerji alıp, bu enerjiyi bir milin dönme hareketine çeviren makina. Türbin mili (şaftı) başka bir makinaya doğrudan doğruya veya dişliler vâsıtasıyle bağlanırsa böyle bir makina faydalı işler yapmak üzere türbin tarafından harekete geçirilir.Kullanıldıkları sıraya göre sınıflandırılan basit ve güçlü makinalardan meydana gelen türbinlerin üç ana çeşidi hidrolik veya su türbini, buhar türbini ve gaz türbinidir (Bkz. Gaz Türbini). Hidrolik türbin, yalnız hidroelektrik tesislerinde elektrik jeneratörünü tahrik ederek aydınlatma ve sanâyi için elektrik gücü üretimini sağlamak üzere kullanılır. Buhar türbini, esas olarak yine elektrik üretmek üzere elektrik jeneratörünü tahrik etmek ...

Kategori : Genel | Etiket: Türbin

Türbe Alm. Türbe (f), Fr. Turbé, turbeh (m), İng. Tomb. Kabir üzerine yapılan binâ, oda. Vefât edeni ziyâret maksadıyla okumaya, duâ etmeye gelenleri yağmurdan, güneşten korumak için kabirlerin üzerine kurulan çadır vs. Türbe, etrâfı çevrilmiş yâhut üstü örtülmüş mezar yerine de kullanılmıştır. Arapça bir kelimedir. Kökü " türâb " veya " terb " kelimeleridir. Lügâtta, toprak, topraklı yer, bir şeyi toprakla örtmek ve üstüne toprak saçmak mânâlarına gelir. Türbe, ziyâret edilen büyük zâtların, evliyânın, şehitlerin, sultanların mezarlarına da denir. İlk türbeler, çadır, çardak, taş ve topraktan yapılmış oda şeklindedir. Türbede hizmet görenlere, türbenin temizlik vs. işlerine bakanlara " Türbedâr " denir.Türbe, ...

Kategori : Genel | Etiket: Türbe

Tür (species) Alm. Art, Gattung, Spezies (f), Fr. Espèce (f), İng. Species; genus. Esas karakterleri bakımından birbirine çok benzerlik gösteren ve kendi aralarında çiftleşerek verimli döller meydana getiren fertlerin toplamına verilen isim. Tür (nev 'i), münferit bitki formlarını, tek fertleri geniş bir şekilde inceleyerek, birçok bakımdan benzerlik ve yakınlık gösterenleri en dar ve en küçük bir kavram altında toplar. Tür, gerek bitkiler âleminin gerek hayvanlar âleminin temel taşlarını, elementlerini teşkil eden ana birimdir. Bütün bitkiler ve hayvanlar sistemine, ancak bu türleri inceleyerek ve birbirleriyle karşılaştırarak üst kademelere varılabilir. Her kademeden sistematik gruplar da takson adını alır. Temel takson, tür (nev 'i)dür.Her ...

Kategori : Genel | Etiket: Tür (species)

Tinkal (bkz. Bor)

Kategori : Genel | Etiket: Tinkal (bkz. Bor)

Tünel Alm. Tunnel (m), Fr. Tunnel (m), İng. Tunnel. Yatay doğrultuda yer altından veya nehir altından geçiş sağlayan üstü kapalı mukavim geçit, yol. Tünel, mâden çıkarmak maksadıyle kazılmış, şehirleşme ilerledikçe su yolları, giriş çıkış yolları olarak kullanılmaya başlanmıştır. Tüneller kale duvarlarının uçurulması ve kale içlerine girilmek üzere askerî maksatla da kullanılmıştır.Endüstrinin ve ticâretin artmasıyle dağlara, nehir altlarına hatta boğaz şeklindeki deniz diplerine yolları kısaltmak maksadıyla hem karayolu hem de demiryolu geçitleri olarak birçok tünel inşâ edilmiştir. Şehir nüfusları arttıkça yolcu ve eşyâ taşınmasının getirdiği güçlükler şehirler altına metro ismi verilen tüneller kazılmasıyla hafifletilmiş oldu. (Bkz. Metro)Hidroelektrik santralları, şehirlerin kanalizasyon, hava gazı, ...

Kategori : Genel | Etiket: Tünel