Celvetıyye

Bayramiyye tarikatının bir şûbesi. Ünlü mutasavvıf Azîz Mahmud Hüdai'ye nisbet edilen bir tarikat.

Arapça'da yerini, yurdunu, terk etmek manasına gelen celvet kelimesi, tasavvuf ıstılahı olarak, kulun, Allah sıfatları ile halvetten çıkışı ve Allah'ın varlığında fanî oluşu anlamını taşır.

Celvetiyye, celvete mensup olanlara verilen isimdir. Celvet, halvetten çıkmaktır. Bu da itibarî olan her şeyi çıkarmak, hakikat libasını giymek demektir. Halvet ile celvet arasında anlam ve imla açısından alt ve üstteki noktadan başka bir fark yoktur.

Celvet ve halvet kelimeleri, başlangıçta bir makam ve meşreb ifade ederken daha sonraları iki ayrı tarikatın adı olmuştur. Celvetiyye tarikatının ilk kurucusu olarak değişik isimler ileri sürülür. Bu değişik rivayetleri te'lif eden Bursalı İsmail Hakkı der ki:

"Celvetiyye tarikatı İbrahim Zahid Gilanî (ö. 700/1300) devrinde hilal; Üftade (ö. 988/1580) zamanında yarım ay; Hüdai (ö. 1038/1628) asrında ise dolunay durumundadır."

Aziz Mahmud Hüdaî, 948/1552-1038/1628 tarihleri arasında yaşamış bir Türk mutasavvıfıdır. İyi bir medrese tahsili gördükten sonra sûfiyye mesleğine sülûk ederek Bursalı M. Muhyiddin Üftade'ye mürid olmuş ve kısa zamanda onun yanında hilafet alarak irşada mezun olmuştu. Şeyhinin vefatından sonra İstanbul'a gelerek irşada başlayan Hüdayî, ilmi ve manevî nüfûzu sayesinde halkın her kesiminden binlerce insanın sempatisini kazanmış, özellikle devlet adamları ve sultanların hürmetine mazhar olmuştu. Onun eserleri Celvetiyye tarikatının teşekkülünü ve sistemleşmesini sağlamıştır. Hüdayî'nin "Vakıat", "Tarîkatname," "et-Tarîkatü'l-Muhammediyye" ve "Camiu'l-Fazail" gibi eserleri, tarikatın temel kaynakları arasında sayılabilir.

Aziz Mahmud Hüdaî, "Şakayık zeyli"ne göre, Seferhisarlı'dır. Gülşen Efendi, "Külliyat-ı Hüdaî" de Sivrihisarlı olduğunu kaydediyor. Başkaları da onun Konya Koçhisar'ından olduğunu söylemektedirler. İstanbul' da okuyan, Edirne'de Sultan Selim medresesinde muitlik, Şam ve Mısır' da naiplik eden, Mısır'da Kerimü'ddin Halvetî adlı birisine intisap edip Halvetî olan Mahmud Hüdaî, nihayet Bursa'da Ferhadiye medresesine müderris ve Cami-i Atik mahkemesine naip oluyor. Bu sırada, bir gece, rüyasında, cennetlik olduklarını zannettiği birçok kimseyi Cehennem'de, Cehennem'lik zannettiklerini Cennet'te görüyor. Bunun üzerine ertesi sabah derhal Uftade'ye gidip teslim oluyor.

Mahmud Hüdaî zamanında büyük bir hürmete mazhar olmuştur.

"Silsilename-i Celvetiyyan", şeyhin bu teveccühe uğrayışına Sultan 1. Ahmed'in bir rüyasını kerametle tabir etmesini, sebep olarak gösteriyor. Peçevî, Rumeli Kazaskeri Sunullah'ın tesiri ile vezir Ferhat Paşa tarafından Fatih Camii'ne vaiz tayin edildiğini kaydetmekte ve şöhretinin bu suretle başladığına işaret etmektedir (İbrahim Peçevî, Tarih, II, 36).

Mahmud Hüdaî üç kere hac etmiştir. Mihrimah Sultan'ın kızı Ayşe Sultan ile evli olduğu rivayet edilmektedir. Şeyhin tatlı dilli ve güzel söz söyleyen, sakallı ve orta boylu olduğu kaydedilir.

Mahmud Hüdaî, vahdet-i vücüdu, şerîat hudutlarını taşmamak üzere kabul eden ve her hususta zahitlik yolunu tutan tam sünnî bir şeyhtir. Hatta o, tasavvufta taşkınlık gösteren, yahut biraı serbest fikri olan sofilere bile karşıdır. Celvetiye'de sülûk, esma iledir. Esma-i seb'a yani Allah'ın yedi adı "usûl-i esma" adını alır. Celvetîlikte bunlardan başka beş ad daha kabul edilmiştir ki bunlara da "furû-i esma" denilir.

Celvetiyye Tarikatı, Bayramiyye'nin; Bayramiyye de Safeviyye ve Halvetiyye'nin bir kolu sayılmaktadır. Celvetiyye, Hz. Ali kanalıyla gelen bir tarikat olması itibarıyla cehrî zikri esas olan, nefs tezkiyesine önem veren bir tarikattır. Harîrîzade M. Kemaleddin, Tibyanu vesaili'l-hakaik adlı eserinde Celvetiyye'nin esaslarının tezkiye, tasfiye ve tecliye olduğunu belirtir.

"Tezkiye" dünya sevgisini terkederek nefsi masivanın şerrinden korumak; "tasfiye", kalbi her türlü kirden temizleyerek ilahî iradenin aksedeceği bir hale getirmektir. "Tecliye" ise, zat-ı İlahî'nin yine kendisi için zuhûru demektir. Salikin, bu alemi, Hakk'ın zuhûr mahalli olarak görmesidir.

Her çeşit ibadet ve zikirden gaye, insanı gerçek kulluğa erdirmek, kalp tasfiyesi ve nefs tezkiyesiyle kemale ulaştırmaktır. Celvetiyye tarikatının temel esasları, yine Celvetîler'in kabul ettiği usûle göre, "zikir" ile "manevî ve sürî mücahede" sûretiyle gerçekleşebilir. Kısaca "kelime-i tevhîd" zikri denilen tevhid zikri, bu tarikatın farklı bir özelliği olarak kabûl edilebilir.

Celvetiyye'de sülûkün dört mertebesi vardır: Tabiat, nefs, rûh ve sırr. Tabiat mertebesinde salik tabiatın gereği olan yeme, içme ve cinsî münasebetten mücahede yoluyla uzaklaşmaya çalışır. Zaruret ölçüsünde yer, içer ve belli bir süre evlenmez. Nefs mertebesinde nefsten kaynaklanan kötü huy ve sıfatlarını mücahede yoluyla terketmeye çalışır. Nefsin kötü fiilleri iki türlüdür. Bir grubu kendi iradesi ile işlediği günahlar; diğerleri iyice yerleşmiş kötü huy ve alışkanlıklardır. Bunların her iki grubun da ancak riyazat ve mücahede ile ıslah edilebilir. Nefs, belli şekillerde ıslah edilip kontrol altına alınınca rûh ve sırr mertebelerine yol açılmış olur. Ruh mertebesinde salik, nefsin kötü huylarının tasallutundan kurtulup rûhu ile irtibata geçmiş sayılır. Ruhun bozuk tarafı, marifet-i ilahiyyeden mahrûmiyyettir. Bu yüzden rûhun terbiyesi ancak marifet-i ilahiyye ile olur. Rûh mertebesinde ilm-i ledün sırları zahir olmaya başladığında salike "keşf" vaki olmaya başlar. Tabiat ve nefs mertebelerinde keşf yoktur. Salik rûh mertebesinde marifet ve ilahî aşkı elde ettikten sonra, sırr mertebesine yükselir. Bu mertebenin gereği masivadan ilgiyi kesmek, Hakk'tan başkasına gönül vermemektir. Bu makam, mahv fena ve tecellî nürlarının zuhûr ettiği vuslat makamıdır.

Bu dört makamın her biri, ayrı ayrı renklerle temsil edilmiştir: Tabiatta renk "toprak" alameti olarak siyahtır. Nefs kan rengindedir ve bu

"heva" alameti sayılır. Rûhta renk sarıdır ve "ateş"in sembolüdür. Sırr renksizdir ve "su"yu temsil eder. Böylece anasır-ı erbaa* tamamlanmış olur. Bu dört makamın sonunda Celvetî saliki hilafete ehil hale gelerek mürşidi tarafından halife tayin edilir.

Celvetiyye'nin; Bursalı İsmail Hakkı tarafından kurulmuş olan Hakkıyye, Selami Ali Efendi'ye nisbet edilen Selamiyye, Kütahyalı Ali Fenai Efendi'nin temsil ettiği Fenaiyye ve M. Haşim Baba tarafından kurulmuş olan Haşimiyye olmak üzere dört kolu vardır. İstanbul'da tarikat ve tekke faaliyetlerinin serbest olduğu dönemlerde, hemen hemen otuza yakın celveti tekkesi vardı.

Celvetiyye tarikatında diğer tarikatlardan farklı olarak dizler üstüne kalkılıp yarı-kıyam halinde icra edilen bir zücir tarzı vardır ki buna "nısf-ı kıyam" ya da "hızır kıyamı" denilir.

Celvetî mensuplarının giydiği Celvetî tacının tepesinde onüç; dilim ve bu dilimleri birleştiren bir düğme bulunur. Tarikatın merkez tekkesi, İstanbul-Üsküdar'da Aziz Mahmud Hüdaî'nin medfûn bulunduğu asitanedir. Tarikat, İstanbul ve Bursa'nın dışında Balkanlar'da da yayılma istidadı göstermişti. (Geniş bilgi için bk. H. Kamil Yılmaz, Aziz Mahmud Hudaî ve Celvetiyye Tarikatı, İstanbul 1982).

H. Kamil YILMAZ

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Celvetıyye

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/celvetiyye.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.