Cıale

Bir kimseye bir fiilinden dolayı tespit edilen veya yaptığı bir iş için kendisine verilen ücret, ödül veya meblağ; ödül vadetmek. Ciale bir ödül akdi veya tek yanlı iradeyle meydana gelen bir borçlanmadır. Bir terim olarak, belirli veya belirsiz, yahut sonucu önceden bilinemeyen bir iş üzerine belirli bir bedeli borçlanmaktır. Malikîlere göre ciale, meydana gelmesi ihtimalli olan bir menfaat üzerindeki icare (kira-iş) akdidir. Kaçan bir hayvanı veya kaybolan bir malı bulana ödül vadetmek gibi. Derslerinde başarılı olan veya müsabakada kazanan kimseler için ödül koymak da böyledir.

Hanefilere göre, ciale caiz değildir. Çünkü ödül va'dinde, yapılacak iş ve sürenin belirsiz olması sebebile garar (riziko) vardır. Burada Hanefîler, iş, kiralanan, ücret ve sürenin bilinmesi şart koşulan diğer iş (icare) akitlerine kıyas yaparlar. Ancak onlar yalnız üç gün ve daha uzak yerden kaçak bir hayvanı geri getirene bir ödül vermeyi önceden va'd edilmese bile istihsan yoluyla caiz gördüler. Burada ödülün miktarı, üç günlük yolculuk masrafı (nafaka) karşılığıdır. Mesafe kısalırsa ödül miktarı da o nisbette azalır (el-Kasanî, Bedayiu's-Sanayi' VI, 203-205, el-Meydanî, el-lübab, II, 217 vd.).

Şafiî, Malikî ve Hanbelîlere göre, ciale caizdir. Delil olarak kitap ve sünnete dayanırlar. Yusuf peygamberin kardeşleriyle olan kıssası Kur'an-ı Kerîm'de şöyle anlatılır: Yusuf (a.s.) kıtlık yılında Mısır'a gelen ve kendisini tanımayan kardeşlerini misafir eder. İşlerinden çok sevdiği Bünyamin'in Mısır'da kalmasını arzu etmektedir. Onun buğday çuvalına krala ait altın tası koyar ve hırsızlık yaptığı bahanesiyle onu alıkoymak ister. Arama yapan görevliler şöyle derler: "Melik'in su kabını arıyoruz. Onu getirene bir deve yükü (bahşiş) var. Ben de buna kefilim" (Yusuf,12/72). Burada kabı bulana ödül vadedilmiştir. İkinci delil şu hadistir. Bir grup sahabe İslam'ı tebliğ için bir yerleşim merkezine giderler. Ancak iyi karşılanmazlar. Oradan ayrıldıkları sırada, kabile reisini yılan veya akrep ısırır. Çaresiz kalan adamları, sahabilere yetişip tedavi için yardım isterler. Sahabîler bir ücret karşılığında tedavi edebileceklerini söylerler. Bir sahabi Fatiha suresini okuyarak hastayı iyileştirir ve ödül olarak verilen koyunları alarak Medîne'ye gelirler. Hz. Peygamber bu ödülün onlara helal olduğunu bildirir (eş-Şevkanî, Neylü'l-Evtar, V, 289).

Ciale ile, iş akdi (icare) arasında şu farklar vardır: 1) Cialede malik için menfaat ancak işin tamamlanması ile gerçekleşir. İş akdinde ise, işçi için menfaat, için bir cüz'ünü yapmakla gerçekleşir. Ciale (ödül vadi)'de ise, işin bir kısmını yapmakla herhangi bir ücrete hak kazanılmaz. 2) Ciale kendisinde garar ihtimali olan bir akittir. Bu yüzden icarenin aksine iş ve sürenin bilinmezliği caiz olur. Cialede iş, bazen belirli veya belirsiz olur. Kaybolan hayvanı getirmek, su çıkıncaya kadar kuyuyu kazmak gibi. Yine belirli veya meçhul bir iş üzerine ciale (ödül vadi) geçerli olduğu gibi, sürenin belirsiz oluşu da mümkündür. İş akdinde (icare) ise, işin belirli olması gerekir. Terzilik ve inşaat işi gibi... Ayrıca sürenin de belli olması lazımdır. 3) İş akdinin aksine, cialede ücreti peşin vermeyi şart koşmak caiz olmaz. 4) Ciale caiz bir akit olup, lüzum ifade etmez. İş akdinin aksine feshi caizdir. İş akdi ise lazım bir akit olup feshedilemez.

Cialenin meydana gelme şartları şöylece özetlenebilir.

1) Ödül vadedenin ehliyetli olması. İşi yapacak olan muayyen bir şahıs ise, onun da işe ehil olması gerekir.

2) Ödül veya ücretin belli bir mal olması. Ödül meçhul ise; bedelin belirsiz olması sebebiyle akit fasit olur. Mesela; arabamı bulana bir elbise vereceğim veya onu razı edeceğim vb. vaadlerde, arabayı bulan, fasit bir iş akdi (icare)nde olduğu gibi ecr-i misle hak kazanır.

3) Menfaat gerçek ve belli olmak, şer'an yararlanma mübah bulunmaktadır. Mesela; bir kimseden cinleri veya büyüyü çıkarmak için ciale caiz değildir. Çünkü bunların gerçekleşip gerçekleşmeyeceği belli olmaz. Bu konuda prensip şudur: İcarede (iş akdi) ivaz (bedel) almak caiz olan her durumda, ciale (ödül) almak da caiz olur. İş akdinde ücret almak caiz olmayan durumlarda ise ciale de caiz olmaz. Ayette: "Günah ve düşmanlık üzerinde yardımlaşmayınız" buyurulur. (eş-Şirazî, el-Mühezzeb, I, 411; İbn Kudame, el-Muğnî, V, 658; İbn Rüşd, Bidayetü'l Müctehid, II, 333).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Cıale

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/ciale.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.