Daru' L-adl

Daru' l-adl

Adalet ülkesi. Dar, sözlükte; ev, mesken, kabile, yurt ve ülke anlamlarına gelir. Adl veya adalet ise; doğru olmak, doğru davranmak, adaletle hükmetmek, bir şeyi diğerinin eşi kılmak, aynı seviyede kılmak demektir. Bir İslam hukuku terimi olarak Daru'l-adl, İslam ülkesi anlamında kullanılmıştır. Bir İslam ülkesinde bütün halka eşitlik ve adalet esasları üzere hükmetmek gerekli olduğu için islam ülkesine aynı zamanda "adalet ülkesi" denir. Bunun karşıtı, Daru'l-bağy'dir. Bu ise, müslümanlardan bir grubun meşru idareye karşı, sahibinden geçerli bir delîle (te'vîle) dayanarak itaattan çıkması ve bağımsız bir bölgede askerî bir güçle hakimiyet kurmasıdır. İşte muhariplik sıfatları tanınan bu müslüman isyancıların hakim olduğu bölge veya ülkeye de "Daru'l-bağy" denilmektedir. Buna, Darul-cevr de denir. (İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadir, V, 334; Fetava'l-Hindiyye, II, 283, III, 308; İbn Abidin, Reddü'l-Muhtar, III, 310; Ö. N. Bilmen, Istılahat-ı Fıkhıyye Kamusu, III, 334, 412; Ahmed Özel, İslam Hukukunda Ülke Kavramı, Darü'l İslam, Daru'l-Harb, İstanbul 1988,135-136).

İslam'da adalet, genel anlamıyla, hak olan semavî dinlerin getirdiği esaslara uygun olarak hükmetmektir. Cenab-ı Hak, bu esasları peygamberlerine vahyetmiştir. Bunlarda, müslümanların birbirleriyle ve müslüman olmayanlarla, hatta düşmanla olan ilişkileri düzenlenmiştir. Yerler ve gökler, adaletle ayakta durur. Adalet mülkün esasıdır. Zulüm ise, medeniyetlerin yıkılmasına ve saltanatların son bulmasına sebep olur.

Ayet ve hadîslerde adalet teşvik edilmiştir. Kur'an'da şöyle buyurulur:

"Şüphesiz ki, Allah, adaletli davranmayı, iyilikte bulunmayı emreder." (en-Nahl, 16/90); "Allah, size emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmederken adaletle hükmetmenizi emrediyor. " (en-Nisa, 4/58); "Ölçüyü ve tartıyı adaletle yapın." (En'am, 6/152). Düşmana karşı bile adaleti emreden şu ayet, olgun insanı tarif etmektedir: "Ey iman edenler, Allah için hakkı ayakta tutanlar ve adaletle şahitlik yapanlar olun. Bir kavme olan kîniniz, sizi adaletsizliğe sevketmesin. Adaletli olun. Çünkü o takvaya daha yakındır. Allah'tan korkun. Şüphesiz ki, Allah, yaptıklarınızdan haberdardır." (el-Maide, 5/8). İslam, adaleti istemekle yetinmedi; bunun mukabili olan zulmü de kesin bir şekilde haram kıldı: "Ey Peygamber, sakın zalimlerin yaptıklarından Allah'ın habersiz olduğunu sanma. Allah onların cezalarını, gözlerin belerdiği o zor güne bırakır. " (İbrahim, 14/42)

Hadîs-i şeriflerde şöyle buyurulur:

"Bu ümmet, konuştuğu zaman doğru söylediği, hükmettiği zaman adaletle hükmettiği ve kendisinden merhamet dilenildiği zaman merhamet ettiği sürece hayır üzere devam eder. " (İbn Mace, Menasîk, 103; et-Tergîb ve't-Terhîb, III, 171); "Yaratılmışların Allah'a en sevimlisi, ülkesini adaletle yöneten devlet başkanıdır. Onların Allah'ın en çok buğzunu davet edeni de, ülkesini zulümle yöneten devlet başkanıdır." (Buharî, Zekat, 16; Hudûd, 19; Müslîm, Zekat 91; Tirmizî, Ahkam, 4; Cünne, 2, Zühd, 53; Ahmed b. Hanbel, III, 305, 439, 444, 445);

"Ey kullarım, şüphesiz ki, ben zulmü kendime haram kıldım. Sizin aranızda da haram kıldım. Birbirinize zulmetmeyiniz." (Müslîm, Birr, 55; Ahmed b. Hanbel, V,160); "Zulümden sakınınız. Şüphesiz ki, Kıyamet gününde zulüm, karanlıklar demektir." (Buharî, Mezalîm, 8; Tirmizî, Birr, 83).

İslam'ın istediği adalet, idare edeni, idare edileni ve insanlığı topluca kapsamına alır. Bu; hükümde, idarede, vergi koymada, insanların maslahatını gözetmede hak ve görevleri dağıtmada, sosyal adaleti gerçekleştirmede, şahitliklerde kaza, infaz, had ve kısasların uygulanmasında, kadın ve çocuklarla birlikte aile konusunda, eğitimde, mülk edinmede, görüş, düşünce ve tasarruflarda fertle toplumu, dostla düşmanı, zenginle, fakiri, aydınla bilgisizi, işçiyle işvereni tatmin eden, toplumda huzur ve sükûn sağlayan bir adalettir.

İslam adaleti, muamelelerde, kazada, hak ve mal mülkiyetlerinde eşitliği ister. Hz. Ebû Bekir (r.a.)'in hilafete gelirken yaptığı ilk konuşmada bu adalet anlayışının ipuçlarını bulmak mümkündür. O, şöyle demişti: "Sizin işinizde güçsüz olanlar, benim yanımda, ben onların hakkını alıncaya kadar güçlüdür. Güçlü olanlarınız da benim yanımda ben inşallah güçsüzün hakkını kendilerinden alıncaya kadar güçsüzdür." Hz. Ömer (r.a.) de Ebû Musa el-Eş'arî'ye yazdığı meşhur mektupta şöyle demiştir: "İnsanların arasında yüz hareketlerinde, adaletinde ve oturuşunda eşit davran ki; şerefli kimse, senden fazla bir şeyler koparacağı ümidine kapılmasın; zayıf olan da senin adaletinden ümidini kesmesin." (Vehbe ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l İslamî, VI, 718-719)

Hz. Peygamber İslam adaleti karşısında insanların eşit olduğunun kendi ailesinden çok sevdiği kızı Fatıma'yı örnek vererek şöyle ifade etmiştir:

"Sizden önceki kimseleri, içlerinden şerefli birisi hırsızlık yaptığı zaman onu serbest bırakmaları, güçsüz bir kimse hırsızlık yaptığı zaman ise, ona ceza vermeleri mahvetmiştir. Muhammed'in hayatını elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, Muhammed'in kızı Fatıma hırsızlık yapsa idi, onun elini de keserdim." (Buharî, Enbiya, 54; Megazî, 53, Hudûd, 2; Müslîm, Hudûd, 9; Ebû Davûd, 2, Hudûd, 4; Tirmizî, Hudud, 6, Nesai, Sarık 6; İbn Mace, Hudûd, 6; Darimî, Hudûd, 5).

İslam adaletinin uygulandığı ülke ile bu ülkede meşru yönetime karşı isyan edenlerin kontrolü altındaki bölge (daru'l-bağy) arasındaki ilişkiler, Hz. Ali'nin Muaviye ve Haricîlerle olan ilişkilerine dayandırılır. İki tarafın savaş sırasında birbirlerinin mal ve canlarına verdikleri zararlar, İslam hukukçularının çoğunluğuna göre tazmin edilemez. İsyan ve savaştan önce veya sonra, mal veya cana verilen zararlar ise tazmin edilir. Asîlerin hakimiyeti altında bulunan daru'l-bağy, daru'l-İslam'dan sayılır. Bu yüzden bu iki dar arasında prensip olarak ülke ayrılığı mevcut değildir. Ancak meşru idare ile asîlerin idaresinin ayrı oluşu birtakım hukûkî sonuçlar meydana getirmektedir. (es-Serahsî, el-Mebsut, X,127-128, XXIV,108; el-Kasanî, el-Bedayiu's-Sanayi, VII, 141; Malik, el-Müdevvene, III, 48; İbn Kudame, el-Muğnî, X, 60-61; el-Maverdî, el-Ahkamü's-Sultaniyye, Kahire 1966, 61; Ebû Ya'la, el-Ahkamü's-Sultaniyye, Mısır 1938, 40; eş-Şirazî, el-Mühezzeb, Kahire 1959, II, 211; Muhammed Hamidullah, İslam'da Devlet İdaresi, Trc: Kemal Kuşçu, İstanbul 1963, 142; Ahmed Özel, a.g.e., 136-137).

İsyancıların (buğat) hakimiyeti altındaki yerler yeniden adalet ülkesinin eline geçince, halkın daha önce yöneticilere ödediği zekat ve öşür gibi vergileri mahalline sarfetmedikleri anlaşılırsa, yükümlülerin bu vergileri yeniden ödemelerine istihsan yoluyla fetva verilir, fakat buna zorlanmazlar. Asî idarecilerin bazı tasarruflarının geçerliliği, velayetlerinin meşru olmasından değil: tebaanın maslahatı için zaruret yoluyla kabul edilmiştir. (el-Kasanî, el-Bedayiu's-Sanayî, VII, 142; İbnü'l-Hümam, Fethü'l-Kadîr, V, 338; Ö. N. Bilmen, Istılahat-ı Fıkhıyye ve Kamusu, III, 420).

Hanefilere göre bağîlerin beldesinde adalet ülkesinden tayin edilen hakimlerin İslam'a uygun hükümleri geçerli olup, bu belde meşru idarenin eline geçince infaz edilir. Hakim, asîlerden ise, adalet ülkesinin fasıkları gibi sayılır. Bu bölge, meşru idarenin eline geçince; eğer bu hakimin verdiği hükümler, ehl-i adl hakimine getirilirse, hakim, kendi görüşüne uygun olanı veya ictihad konusu meselede verilmiş hükümleri geçerli sayarak uygular. Haksız ve İslam'a aykırı olanları geçersiz sayar. Hanefîlerde geçerli olan görüş budur. (es-Serahsî, a.g.e., X, 130, 135; el-Kasanî, a.g.e. VII, 142; Ahmed Özel, a.g.e., 131) (Ayrıca bk. Darü'l-İslam, Darü'l-Harb).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Daru' L-adl

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/daru-l-adl.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.