Ebu Yusuf

Ebu yusuf

(113/731-183/798)

Hanefî mezhebinin imamı Ebû Hanife'den sonra gelen büyük Hanefi fakihi .

Adı Ya'kub b. İbrahim el-Ensarî'dir. Irak bölgesinin fakihi kabul edilen Ya'kub 113/731 yılında Kûfe'de doğdu. Yûsuf adlı bir oğlu bulunduğu için Ebû Yûsuf (Yûsuf'un babası) lakabıyla meşhur oldu. Ailesi fakirdi ve Ebû Hanife'nin yardımıyla ilim tahsiline başladı.

Ata b. es-Saib, Muhammed b. İshak b. Yesar ve Leys b. Sa'd gibi büyük hadisçilerden hadis okudu ve "hadis hafızı'' oldu. Ebû İshak eş-Şeybanî, Süleyman et-Temimî, Yahya b. Said el-A'meş gibi fakihlerden ders dinledi. İbn Ebî Levla'nın önemli fıkhı problemlerde İmam-ı Azam'ın ictihadlarına başvurduğunu görünce, ondan ayrılarak Ebû Hanife'nin derslerine devam etmeye başladı. Onun usûlünü benimseyerek "mutlak müçtehid" payesine ulaştı. Ebû Hanife onun için şöyle demiştir: "Hem baş kadılığa hem fetva makamına layık iki talebem vardır. Bunlar Ebû Yûsuf ile Züfer'dir" (ibn Bezzazı, Menakıbu'l-imami'l-Azam, II, 125). Ebû Hanife'nin derslerine onaltı yıl devam eden Ebû Yûsuf, bu arada Kûfe'ye gelen ünlü tarihçi Muhammed b. İshak'tan İslam Tarihi (Meğazî) okudu. Ebû Hanife'nin 150/767 yılında vefatı üzerine Bağdad'a geldi. Halife Mehdî tarafından kadı tayin edildi. Hadi ve Harun er-Reşid devirlerinde de kadılık yaparak ilk defa "Kadi Kudat (Kadılar kadısı-Baş kadı)" ünvanını aldı. Onaltı yıl kadılıktan sonra, 183/798 yılında vefatı üzerine yerine oğlu Yûsuf kadı tayin edildi (ez-Zehebî, Tezkiretü'l-Huffaz, Haydarabad 1957, 1/292; İbn el-İmad, Şezeratü'z-Zeheb, 1/298, 300, 321; İbnü'n-Nedîm, el-Fihrist, s.295).

Ebû Yûsuf güçlü hukuk mantığı ve ince zekasıyla kendisine gelen fıkıh problemlerini rahatlıkla çözüyordu. Bir gün Harun er-Reşîd, "Bu gece ülkemde yatarsam benden üç talak ile boş ol" diyerek hanımı Zübeyde'yi boşadı. Fakat sonradan pişman olarak alimlerden fetva istedi. Ebû Yûsuf Kur'an'daki bir ayete dayanarak "Camilerde yat, çünkü camiler senin değil Allah'ındır" dedi (el-Cin, 72/18).

Taberî, Ebû Yûsuf'un re'ye fazla başvurması, Sultan'a yakınlığı, kadılık yaparken yöneticileri memnun etmek için çalıştığından dolayı bazı ulemanın ona karşı hadis rivayetinde çekingen davrandığını söylemektedir (İbn Abdilberr, el-İntika, s.173). Ebû Yûsuf ikinci fukaha tabakasından sayılmıştır. İmam, örf adet ve toplumsal şartların değişmesi sebebiyle, nassların hayattaki bütün ayrıntıları kapsamadığını, dolayısıyla zaman, zemin örf ve adet ortamının değişmesiyle hüküm ve ictihadların da değişebileceğini savunmuştur. Bu bakımdan nassların teşrî hikmetini adet ve toplumsal şartların, sosyal değişmenin yönünü iyi değerlendirerek, yeni olaylar karşısında nassların ruhuna uygun fetvalar vermiştir. Böylelikle o, nassların hükmünü hadiselere uygulamış ve yeni olaylar karşısında dinî teşrîden ayrılmadan meselelere ictihadla çare bulmuştur. Bazı fakîhler Rasûlullah'ın hadisinin lafzına bağlanarak, buğday, arpa, hurma ve tuzun birbiriyle her zaman ölçülerek satılacağını, aralarındaki eşitliğin tartı ile değil, ölçü ile tesbit edileceğini ileri sürmüşlerdir (İbn Abidin, Neşru'l-Af fî binai Ba'zi'l-Ahkam ala'l-Urf, Mecmûatü'r-Resail içinde, II, 125). Halbuki İmam Ebû Yusuf alış-verişte artık teamül haline gelen altınlar arasındaki eşitliğin ölçü ile, buğdaylar arasında da tartı ile tesbit edileceğine dair hüküm vermiştir (İbn Abidin, a.g.e., 118). O bu ictihadı ile nassa muhalefet etmemiş, zikredilen hadisin vürûdu zamanında bahis konusu ölçü ve tartı meselesinin o günkü şartların ürünü olduğunu bu yüzden de hükmün o şartlara göre konulduğunu söylemiştir. Sonraki yıllarda tartı ile satılan şeyler eğer o zamanki ticarî ortamda da carî olsaydı, hüküm de ona göre olacaktı. İbn Abidin (v. 1252/ 1836) altın ve gümüş paranın ondokuzuncu yüzyılda artık tartı ve ölçü ile değil, sayılarak mübadele edildiğini belirtmiş ve Ebû Yûsuf'un büyük bir riba kapısını kapatmış olduğunu söylemiştir (İbn Abidin, a.g.e., 1 18). Fıkhı hükümlerin çoğu nassların açık dalaletinden değil, kapalı delaletinden istinbat veya kıyas yoluyla elde edilmiştir. İctihad işte burada sözkonusu olmakta ve müctehidler, yaşadıkları ülke ve zamanın icaplarını gözönünde bulundurarak katı ve donuk nasslaştırma yoluna gitmemişler, böylelikle kolaylığı güçleştirmemek suretiyle de din ile hayatın arasının kopmasına mani olmuşlardır. Ebû Yûsuf bu alanda üstadı Ebû Hanife'yi de geçmiş, hatta çoğu meselede ona muhalefet etmiştir ve kendi zamanında ortaya çıkan örf ve adet hukukuna uygun olarak kendisi ictihad yoluna gitmiştir. Mesela Ebû Hanife zamanında toplumda ahlak bozukluğu yoktu ve İmam bu nedenle açık adaleti öngörmüştü. Halbuki Ebû Yûsuf zamanında ahlak bozulduğundan o da Ebû Hanife'nin fetvasıyla değil, kendi ictihadıyla amel etmiştir. Yine, Hz. Ömer'in Hayber'den hissesine düşen arazisini vakfetmesiyle ilgili rivayetini öğrenen Ebû Yûsuf, vakıfların satılmasının caiz olduğu görüşünü savunan üstadı Ebû Hanife'nin görüşüne karşı şöyle demiştir: "Bu, (Hz. Ömer'in icraatı) muhalefet edilmesi mümkün olmayan bir husustur. Eğer Ebû Hanife bunu duymuş olsaydı onu kabul eder ve ona muhalif bir görüşü ileri sürmezdi." İşte bu büyük imamlar, böylesine geniş bir istinbat özgürlüğünü geliştirmişler, üstelik katı bir mezhep taassubunu da savunmadan ve aynı mezhep içerisinde veya farklı mezheplerde de olsalar daima birbirleriyle görüş ve rey alışverişinde bulunarak ümmetin sorunlarını gidermeye çalışmışlardır. Hanefi mezhebinde yakın zamanlara kadar, hatta günümüzde de fetvaların çoğu, Ebû Hanife'den ziyade Ebû Yûsuf ile İmam Muhammed'in görüşünce verilmektedir. Çünkü büyük imamın mezhebini tedvin eden bu iki talebesidir ve birçok görüş ve ictihadını geliştiren de yine onlardır.

"Müslüman nerede bulunursa bulunsun İslam hükümlerine bağlıdır." diyerek hocasına muhalif kalan Ebû Yûsuf'tur. O bu görüşüyle hükümlerin şahsiliği ilkesini kabul etmiştir. Yani bir hüküm yalnız İslam ülkesinde değil, her yerde yaşayan müslümanlara tatbik olunacaktır. Bir İslam ülkesinin harp ülkesi haline gelmesi için orada küfür ahkamının uygulanması yeterlidir diyerek hocasına muhalif kalan yine Ebû Yûsuf'tur... Bu genişlik ve kolaylık, bu ihtilafın rahmeti sünnettir, izlenen usul de sünnetten alınmıştır.

İmam Ebû Yûsuf ictihadlarında hadîse önem vermekle birlikte, daha çok re'ye bağlı idi. Hakkında nass bulunmayan meselelerde sahabe'nin sonra da Ebû Hanife'nin içtihadlarına başvurur, eğer bunlarda bir çözüm bulamazsa, kendi re'yi ve kıyası ile hareket ederdi. Hanefi fıkhı, Ebû Yûsuf sayesinde yaygınlaşmıştır. Çünkü o, kadılık görevini üstlenmekle Hanefi mezhebinin bizzat uygulanmasını sağlamıştır. Kadılığı sırasında halkın çözülmesi gereken problemleri ile karşı karşıya gelmiş, bunları çözme yollarını araştırmıştır. Bu yüzden onun istihsanları ve kıyasları bizzat hayattan alınmıştır. A'meş ve İmam Malik'ten hadis öğrendi. Yahya b. Main ondan hadis rivayet etti. Hanefi fıkıh usûlüne ait ilk eseri o yazdı (Osman Keskioğlu, Fıkıh Tarihi, Ankara 1980, 82-86).

Ebû Yûsuf'un bilinen eserleri şunlardır: İhtilafü'l-Emsar, Edebü'l-Kadı ala Mezhebi Ebî Hanife, E'malı Fi'l Fıkh, Kitabü'l-Büyû', Kitabü'l-Cevamî, Kitabü'l-Hudûd, Kitabü'l-Harac, Kitabü'r-Red ala Malik b. Enes, Kitabü'z-Zekat, Kitabü's-Salat, Kitabü's-Sıyam, Kitabü's-Sayd ve'z-Zebaih, Kitabü'l-Gasb, Kitabü'l-Fevaiz, Kitabü'l- Vesaya, Kitabü'l-Vekale, el-Asl, Kitabü'r-Red ala Siyeri'l-Evzaî, İmla.

İmam Ebû Yûsuf'un hocaları arasında, Ebî Leyla, Ebû Hanife, Malik b. Enes, Süfyan b. Uyeyne, İsmail b. Uleyye, İbn-Cureyc, Hasan b. Dinar, Hanzala b. Ebû Süfyan, Hişam b. Urve, Ebû İshak eş-Şeybanı, Süleyman et-Temîmi en meşhurlarıdır (ö.Nasuhi Bilmen, Istılahat-ı Fıkhıyye Kamusu, I, 392). Ebû Yûsuf'un Kitabu'l Harac'ı, Muidzade (H. 982) ve Rodosluzade Muhammed (1113/1701) tarafından Türkçe'ye tercüme edilmiş, Ali Özek tarafından da yeni Türkçe'ye çevrilmiştir (1970). Eserin Fransızca tercümesi 1921'de, İngilizce tercümesi de 1958'de basılmıştır. Kitabın 1896'da basılan bir edisyon-kritiği de vardır. Ebû Yûsuf'un yazdığı ve İmam Muhammed'in tertiplediği "el-Mebsut", Hanefi fıkhının başta gelen kaynaklarındandır. Kitabın çeşitli bölümleri ayrı ayrı yazıldıktan sonra biraraya getirilmiştir. El-Camiu's-Sağir (haşiye) de bin beşyüz küsûr fetvayı kapsar. Eskiden kadıların bu kitabı ezbere bilmeden tayin edilmedikleri söylenmiştir. el-Cüzcanî'nin düzelttiği el-Mebsut bugün için de en iyi başvuru kaynağı sayılmaktadır. İslamî toprak hukukunda Ebû Yûsuf'un tesiri görülmektedir. Metruk arazinin ikta olarak verilmesi sisteminin asr-ı saadette uygulandığını belirten, Hz. Peygamber'in toprakları çeşitli kimselere verdiğini, halifelerin de gayrimüslimlere İslam'ı sevdirmek ve boş kalan toprakları ektirmek için aynı siyaseti devam ettirdiklerini söyleyen Ebû Yûsuf, Hz. Peygamber'den şu hadisle sonuca varmıştır: "Metruk arazı, Allah'a ve Peygambere sonra da size aittir. Bir kimse sonradan bunları ihya ederse bu onun malı olur, fakat onu ekmeden üç yıl bırakan kimse bu hakkını kaybeder" (Ebû Yûsuf, Kitabu'l-Haraç, 66 vd.).

Halife Harun er-Reşid için yazdığı bu kitabında Ebû Yûsuf devletin maliyesi ve gelir kaynaklarını tafsilatıyla yazmıştır.

Fıkıh bablarına göre tertiplediği Kitabu'l-Asar'ı ise, Ebû Hanife'nin müsnedidir. Ebû Hanife'nin rivayet ettiği hadislerle, hükümlerinde dayandığı hadisler, hadis şartlarını, Tabiînin Kûfe ve Irak fukahasından seçilmiş fetvaları bu kitapta bulmak mümkündür.

"İhtilafu Ebu Hanife ve İbn Leyla" adlı kitabında da, bu iki imamın ihtilaf ettikleri meseleleri ele almıştır. Kitabı İmam Muhammed rivayet etmiştir. Bu kitap İmam Muhammed'in eseri sayılmıştır. Kitap o çağdaki imamların ihtilafını nakletmesi bakımından değerlidir .

Harb ahkamı, eman verme, mütareke, ganimet ahkamı konularında Ebû Hanife'ye muhalefet eden Evzaî'ye karşı yazdığı "Kitabu'l-Red ala Siyer-i Evzaî" adlı kitabında Evzaî'nin görüşlerini reddetmektedir. Kitap aynı zamanda hadis ehli ile rey ehli arasındaki ihtilafları da ihtiva etmektedir.

Şamil İA

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Ebu Yusuf

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/ebu-yusuf.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.