Efsane

Masal, geçmişlerin tuhaf ve şaşılacak hikayeleri, baştan geçen şeyler manalarına geldiği gibi, meşhur ve belli olmuş haberler de demektir. Farsça olup fesane* şeklinde de söylenir.

Efsane kelimesi Araplarda Esatîru'l-evvelîn, Türk'lerde masal, Yunanlılarda misus, Fransız'larda mit ifadelerini karşılamaktadır. Bunlar, eski kahramanlık hikayeleri, evvel zaman haberleri, destanları olarak mülahaza edilmiş ve uydurma hurafeler manasında kullanılmıştır. Buna sebep de, önceki toplumların tarihinin önce ağızlarda en çok dolasan sözler olarak satıra geçmiş olması ve sonra da satırdan satıra geçerken birçok değişikliklere uğramış bulunmasıdır.

Yunanlılar, masallar, tarihî efsaneler yazmayı bir edebî sanat saymışlar ve bu suretle birçok mabudlar ve eski kahramanlık hikayeleri vücuda getirmişlerdir. Fransızlar bu ilme mitoloji derler ve bundan en ziyade Hind, İran, Yunan, Latin, Cermen, Slav ve Selt milletlerinin ilk masallarını kastederek bahse konu ederler. Bu masalları ilk insanların duygu, düşünce, tefekkür, güç ve bilgilerini anlamak için delil ve ilmin ilk kaynağı sayarlar ve tarih, felsefe ve dinler bunlardan çıkmıştır derler. Bu nedenle mitoloji'ye felsefe ve dinler tarihi'nde mühim bir yer verirler. Böyle demek; tarih, felsefe, ilim ve din, masal ve efsaneden ibarettir anlamına gelmez. Fakat birçokları bundan tarihin, felsefenin, ilmin ve özellikle dinin bir efsane demek olduğu vehmine kapılarak yeni yeni masallar uydurmakla; yeni tarihler, yeni felsefeler, yeni dinler, yeni ilimler icat ve keşfedilebileceği iddiasına düşmüşler, Hak Din'in bir hakikat olduğunu, hayallerin, masalların bile bir hakikatın yansıması ve inhirafı demek olduğunu anlayamamışlardır. Bunlar, hak ve batılı ayırmayarak bütün dinlere "Esatırü'l evvelin", efsane ve hurafeler derler ve böyledir diye de mücadele ederler. Bu da kalplerinin hurafe ve uyduruk şeylerle dolu olmasından ve bu engeller içinde hakkı anlama kabiliyetini kaybetmiş bulunmalarından doğmaktadır. Bunların uzantıları olan Mekke'li müşrikler de Kur'an-ı Kerîm'e dil uzatarak, "O bir ilahi vahiy, bir kitab-ı hak değil; aksine, ilham kaynağı eskiden yazılmış olan mestûrat ve mektûbattan ibarettir; Muhammed bunu eski kitaplardan alıp yazdırıyor. Binaenaleyh bu bir mûcize değildir; hatta bunda yeni bir hakikat olmadıktan başka hiçbir hakikat da yoktur. Zira bu, sadece esatîr (efsane) değil, esatîr-i evvelinden, esatîr-i evvelîn gibi hakikatte manası olmayan boş satırlardan, yalan hurafelerden, masallardan ibarettir. O bunları yazdırıp yazdırıp söylüyor" diye bir tariz de yapıyorlardı. Kalplerinin bozukluğundan dolayı en güzel kelam olan kelam-ı hak ile esatîr-i evvelini ve hurafeleri ayırıp temyiz edemeyecek bir halde bulunuyorlardı. Bugün de Kur'an-ı Kerîm ve Hz. Muhammed (s.a.s)'e dil uzatanlar bunların öğrencileridir.

Onlar, Kur'an-ı Kerîm'in eskilere ait bir efsane (İranlıların Rüstem ve İsfendiyar'a ait efsaneleri gibi) olmadığını yakînen bilmekte idiler... Ve eğer insanları Kur'an-ı Kerîm'i dinlemeye bıraksalardı; onların "bu öncekilerin masallarından başka birşey değildir" yolundaki iddiaları bir mana taşımayacaktı. Kureyş büyükleri, taraflarına Kur'an-ı Kerîm'in tesir edeceğinden korktukları gibi, bizzat kendilerine de müessir olacağından endişeleniyorlardı. Ahnes b. Şürayk, Ebû Süfyan, Amr b. Hişam'ın; Kur'an-ı Kerîm'in cazibesine mukavemet ettikleri halde, gizliden gizliye onu dinledikleri ve dinlemekten kendilerini alamadıkları tarihin meşhur hakikatlerindendir.

Bir efsane, çoğu zaman, halk veya folklar hikayelerini konu almakla beraber, bir hikayeci veya bir şairin, zamanının tasavvuruna veya kendi hayal gücüne dayanarak meydana getirdiği orijinal bir masal da olabilir. Efsaneler sanatlı bir anlatıma sahip olmayışlarıyla destandan ayrılırlar. Türleri bakımından şu gruplarda toplanırlar: 1- Dünyanın yaratılışını, varlıklarının zuhurunu ve şekil değiştirmesini anlatanlar; 2- Tarihî efsaneler. Şehirlerin tarihini, büyük şahısların hayal ve sevdalarını anlatanlar; 3- Olağanüstü varlıklarla ilgili efsaneler, Kader, ölüm ve cin ile perilerden bahsedenler; 4- Dinî efsaneler, din inanışlarına yer veren efsanelerdir.

Müzikte efsaneler iki şekil altında belirir. 1- Tek çalgı için parçalar; 2-Dramatik eserler.

Büyük ve ünlü manasına gelmek üzere bu kelimeden "efsanevî" kelimesi kullanılır.

Aşıklardan Nuri Efendi;

"Efsane sen söyleme-Hor olursun indallah,

Nazar eyle Kur'an'a-Kendine gel hey kendine" demekle efsaneyi boş söz olarak değerlendirir.

Hasan Fehmi KUMANLIOĞLU

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Efsane

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/efsane.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.