Eman

Emin olmak, güvenmek, korkmamak, endişeden kurtulmak. Emanet, emn ve emene de "eman"ın eşanlamlısı mastarlardır. Zıddı korkmaktır. Diğer yandan emanet, bir kimsenin güvenilir olması anlamına geldiği gibi, güvenilen kimseye emanet bırakılan şey anlamına geldiği gibi, güvenilen kimseye emanet bırakılan şey anlamına da gelir. Bir savaş hukuku terimi olarak eman; düşmana, emniyet altında olduğuna dair verilen söz veya yapılan işaret demektir. Bu, bir kimseye "sana eman verdim", "siz güvendesiniz", "size bir zarar yoktur" gibi açık ifadelerle olur. Buna "eman-ı sarîh" denir. Yetkili bir kimse tarafından düzenlenecek yazılı bir emanname ile verilen eman da "Eman bi'l-kitabe" olur. Eman belli bir süre ile sınırlan?bileceği yani "Eman-ı muvakkat" olabileceği gibi süresiz olarak da verilebilir. Buna da "eman-ı mutlak" denir.

Bir düşmana veya belli bir düşman grubuna verileceği gibi, bütün savaşçı düşmana genel olarak da verilebilir. Günümüz devletler hukukunda sığınma veya iltica talebinde bulunma eman isteme niteliğindedir.

Kur'an'da şöyle buyurulur: "Eğer, müşriklerden birisi senden eman dilerse, ona eman ver. Ta ki Allah'ın kelamını dinlesin. Sonra onu emin olduğu yere kadar ulaştır. Çünkü onlar bilmeyen bir topluluktur " (et- Tevbe, 9/6).

Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Müslümanların kanları biri diğerine eşittir. En aşağıları dahi devlet adına eman verebilir, onlar kendilerinden başkalarına karşı bir el gibidirler" (Ebû Davûd, Nesaî ve İbn Mace'den naklen et-Tebrizî, Mişkatü'l-Mesabıh, II, 264). Allah Resulunün Medine'de va'z ettiği ilk anayasada bu husus şöyle ifade edilmiştir: "...Müslümanlar diğer insanlardan ayrı bir ümmet (camla) teşkil ederler" (İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, Mısır 1355, II, 147; Salih Tuğ, İslam Ülkelerinde Anayasa Hareketleri, İstanbul 1969, s.35; M. Hamidullah, İslam'ın Hukuk İlmine Yardımları, s.22). Ancak, bir müslümanın İslam toplumuna ümmet olarak intisabı, siyasi değil, içtimaı rabıta bakımındandır. Müslümanların teşkilatlanıp, devlet kurmaları halinde, devletle ve birbirleriyle olan bağları politik ve hukuki bir nitelik kazanır (Abdülkerim Zeydan, Ahkamu'z-Zimmiyyın ve'l-Müste'minın, Bağdad 1963, s.61). Kur'an'da, ümmet bütünlüğü şöyle ifade edilir: "Gerçek, bu sizin ümmetiniz bir tek ümmettir" (el-Enbiya, 21/92).

Eman olayı bazan kendiliğinden gerçekleşir. Mesela bir müslüman erkek, ülkesinde evlendiği hıristiyan veya yahudi hanımını İslam ülkesine getirirse, eşi kendiliğinden emana kavuşur. Çünkü o, müslüman bir erkekle evlenmekle zımmî* olmayı kabul etmiş sayılır.

Eman verecek kimsede şu şartların bulunması gerekir:

a) Müslüman olmak; Gayr-i müslimler, müslümanlar adına eman veremez. Çünkü, onların iyi niyetle hareket edip, İslam toplumunun yararını gözetmelerine güvenilemez. Ancak kendilerine eman verme yetkisi verilmişse, bu durum müstesnadır.

b) Akıllı olmak; Akıl hastalarının veya şuuru yerinde olmayanların vereceği eman geçersizdir. Çünkü eman işi, tehlikeli ve rizikolu bir konudur. Kişinin, emanın sonuçlarını değerlendirebilmesi için tam temyiz gücüne sahip olması gerekir.

c) Bülûğ çağına gelmiş bulunmak: Çocukların düşmana vereceği eman geçerli değildir. Ancak savaşa katılma izni verilen küçükler bundan müstesnadır.

Savaşa katılma izni verilen müslüman köle de, düşmana eman verebilir. İran'ın fethi sırasında, kuşatılan bir şehir halkının savaşa ilgisiz kaldığı ve kapılarını İslam ordusuna açıverdiği görülür. Olay incelendiğinde, önceden müslüman bir kölenin şehir halkına eman verdiği ortaya çıkar. Müslüman komutan bu emanı tanımak istemeyince anlaşmazlık Hz. Ömer'e götürülür. Hz. Ömer ise, "Müslüman köleler tarafından yapılan anlaşma, diğer hür müslümanlar tarafından yapılan anlaşma kadar geçerlidir" cevabını verir (Mevlana Şıblî, Süleyman en-Nedvî, İslam Tarihi Terc. Ömer Rıza VII, 192).

Müslüman kadın da eman verme yetkisine sahiptir. Çünkü Hz. Peygamber, kızı Zeyneb'in kocası Ebu'l As İbnü'r-Rabî' için verdiği emanı kabul etmiştir (eş-Sevkani, Neylü'l-Evtar, VIII, 28).

Düşman beldesinde bulunan müslüman bir tüccar veya esir yahut orada İslam'ı kabul edip, yerleşmiş kimsenin müslümanlar adına eman vermesi geçerli değildir. Çünkü bunlar düşman ülkesinde baskı altında sayılırlar. Düşmanın menfaatine alet olmakla veya kendi kişisel yararlarını düşünerek hareket etmekle itham olunabilirler.

Verilecek emanın bir hikmete ve toplum yararına dayanması gerekir. Hanefi ve Malikiler bunu şart koşarlar. Çünkü düşmanla harp hali devamlılık arzeder. Şafiî ve Hanbeliler ise emanda zararın bulunmamasını yeterli görürler. Ayrıca bir maslahat ve yararın bulunmasını şart koşmazlar. Casus ve benzerleri için caiz olmaz (İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadir, IV, 300, ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslamî ve Edilletuhu, VI, 435).

Emanı, İslam devlet başkanı veya ordu komutanı verdiği zaman, eman verilen kimse, emanda belirli bir belde kaydı veya şer'î bir engel bulunmadıkça her İslam beldesine gönderilebilir. Ebû Hanife'ye (ö.150/767) göre, böyle emanlı münkir bir kimse daru'l-İslam'da* herhangi bir yere girebilir. Hatta üç gün süreyle, Mekke ve Mescid-i Nebevî haremine de girip kalabilir. Hanefiler, gayr-i müslimlerin, bütün mescidlere, bu arada Mescid-i Haram'a izinsiz girebileceklerini söylerler. Çünkü onlara göre; "Müşrikler, ancak necistirler, bu yıllarından sonra onlar, Mescid-i Haram'a yaklaşmasınlar" (et- Tevbe, 9/28) ayetinden maksat, onların Mescid-i Haram'a girmelerini yasaklamak değil, cahiliye devrindeki gibi hac ve umre yapmaya kalkışmalarını önlemektir. Şafiî ve Hanbeliler ise aynı ayete dayanarak gayr-i müslimlerin Mekke haremine, maslahata dayalı bile olsa, girmelerini caiz görmezler. Hatta, gayr-i müslimlerin, idarecilerin izni ve elçilik mektubu taşıma veya müslümanların ihtiyacı olan ticaret işi gibi bir maslahat dışında Hicaz'a girişlerini de kabul etmezler.

İstisnaî giriş de üç gün süreyle olabilir. Dayandıkları delil hadistir. Hz. Ömer, Allah Resulu'nün şöyle dediğini nakletmişti: "Gelecek yıla kadar yaşarsam yahudi ve hristiyanları muhakkak Arap yarımadasından çıkaracağım. Orada müslümanlardan başka kimse bırakmayacağım" (Ahmed b. Hanbel, I, 31). Burada Arap yarımadasından maksat özellikle Hicaz'dır. Nitekim, hadiste "Yahudileri Hicaz'dan çıkarınız" ifadelerine de rastlanır (bkz. Buhari, Cizye, 6; Müslim, Vasiyye, 20; Darimi, Siyer, 54). Hz. Ömer, yahudi ve hristiyanları yalnız Hicaz'dan çıkarmakta yetinmiş, onların mesela Arap yarımadasından sayılan Yemen'de oturmalarına müsaade etmiştir {ez-Zühayli, a.g.e., VI, 435-436)

Sürekli emanla İslam Devletinin vatandaşlığına geçen Ehl-i kitap kimse zımmi sayılır ve zimmet haklarından yararlanır. Hadiste şöyle buyurulur: "Eğer zimmet akdini kabul ederlerse, onlara bildir ki, müslümanların lehine olan haklar, onların da lehine; müslümanların üzerine olan vecibeler, onların da üzerindedir" (el-Kasanı, Bedayiu's-Sanayi', VI, 280, VIII, 100; İbnü'l-Hümam, a.g.e.. VI. 248: İbn

Nüceym, el-Bahru'r-Raik, Kahire 1311, V, 81; Zeydan, a.g.e., s.70).

İslam ülkesine ticaret, elçilik, eğitim, turizm vb. amaçlarla pasaportla gelen yabancı gayr-i müslimler (müste'min) de, daru'l-İslam'da ikamet ettikleri sürece birtakım malî haklardan, aile, borçlar ve ticaret hukuku hükümlerinden yararlanırlar. Prensip olarak, müste'minlerle zımmîlerin hak ve vecîbelerde eşit sayılması gerekirse de, sonuncular daru'l-İslam tebeası olmaları sebebiyle birtakım hak ve vecibelerde müste'minden ayrılırlar. Bugün beşerî hukukta yabancıların hak ve görevleri devletler hukukuna dayanırken, daru'l-İslam'da bunların kaynağı İslam devletinin iç hukuku, yani İslam hukukudur (Zeydan, a.g.e., s.73, 627).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Eman

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/eman.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.