Enfus

Nefisler, ruhlar, canlar, yasayanlar. Nefsin çoğulu; enfûs ve nüfûs.

nsanın iç dünyası, psikolojik yapısı, ruh alemi.

Mabi'l enfûs: Nefislerde olan enfûs, sübjektif demektir.

Nefislerde olan fikirler, kavramlar, zanlardır.

Allah, insana nefsinde olanı değiştirme yetkisi verdi. Zaten emaneti insan yüklendi (el-Ahzab, 33/72).

İnsan çok zalim (bu emanetin gereğini yapmadı), sok cahil (öğrenmek istemedi, cehalete daldı) diye anlatılır.

"Nefsini arındıran kurtulmuştur; azdıransa ziyandadır" (eş-şems, 91/10).

"Andolsun nefse ve onu düzenleyene ki, nefse fücûrunu da, takvasını da ilham etmiştir" (eş-şems, 91/7-8).

"Onlar, nefislerinde olanı değiştirmedikçe, Allah, bir kavmin durumunu değiştirmez " (er-Ra 'd, 1 3/ 11) .

"Nefislerinizde olanı gözlemiyor musunuz?" (ez-Zariyat, 51/21).

''Onlara ayetlerimizi afakta (evrende) ve enfûste (nefiste) göstereceğiz. Ta ki Kur'an'ın hak olduğu onlar için açıklığa kavuşsun '' (Fussilet, 41/43).

Allah'ın ayetleri, hem kitapta, hem de afak/enfûstedir. Enfûs'teki ayetleri yalanlamak kolay değildir.

Bu ayetler, "kitap ayetleri"nin gerçek olduğunu gösterme gücüne sahiptir. Onların gerçek olduklarına tanıklık ederler. Yeryüzünde dolaşıp da, afaktaki ve kendi isinde enfûsteki ayetleri görebilen bir insanın hidayete erişmemesi için, kalp gözünün kapanmış olması gerekir. Onlar ise hevalarına uyanlardır (er-Rum, 30/25), dolayısıyla Allah da kalplerini mühürlemiştir (Muhammed, 47/16). Onlar, karanlıklar içindedirler ve azabı haketmişlerdir (el-Hadîd, 57/9).

Mücahid, Taberî ve Beydavî gibi müfessirler, enfûsü, Mekke'nin fethi şeklinde tefsir etmişlerdir. Ata b. Ebı Rebah afakı "dış dünyada mevcut olan bütün varlıklar" şeklinde tarif etmiştir. Alemdeki maddî görünen şeyler, afakı ayetleri; insanın iç dünyası ile ilgili şeyler enfûsı ayetleri teşkil eder.

Mücahid, Hasan el-Basri "enfûslerinde göstereceğiz " lafzını, Bedir olayı; Mekke'nin fethi; Allahu Teala'nın Muhammed ve ashabına yardımı ve batıl taraftarlarını yalnız bıraktığı; insanın mürekkep olduğu şeyler, insandaki maddeler, karışımlar ve garip durumlar, hey'etler; teşrih ilmi ya da insanın yaratılışında bulunan birbirine zıt güzellik-çirkinlik vb. haller; insanın kendi güç, kuvvet ve kabiliyetleriyle üstesinden gelemeyeceği şeyler altında kendi bedeninde tasarrufta bulunması, sakınması ve onları yenememesi şeklinde izah ederler.

Tasavvufî tefsirlerde, ayetlerin afak ve enfûste gösterilmesi "ölüm" şeklinde tefsir edilmiştir. Ölüm, genel ve özel olarak ikiye ayrılır. Tabii ölüm; nefislerin, şehvetlerin ölümüdür. Özel ölüm; hak gözüyle bakmak, kainattan geçip hakka bakmak, bütün sıfatların bir tek sıfat olması ve sırf hakkı görmek, kulun halden hale geçerek, eşyayı hak ile kaim görmesi, eşyayı hakta fani görmesi.

Tasavvuf düşüncesine göre insanı kuşatan dış dünya büyük, (alem-i kübra, makro kozmos); insanın kuşattığı dünya, enfüs küçük alemdir (alem-i asgar, mikro kozmos). İnsan ve iç dünyası, büyük alemin küçültülmüş bir örneğidir. Bu nedenle dış dünyada varolan her şeyin insanda da bir karşılığı vardır. Sözgelimi insanın gövdesi yeryüzünün, ruhu gökyüzünün, kalbi dağların ve cennetin, kalbindeki bilgiler cennetteki meyvelerin, kalbe gelen feyz ve ilham yağmurların, nefs karaların karşılığıdır. Dolayısıyla Allah'ın dış dünyadakiayetleri, aynen insanın iç dünyasında da bulunmaktadır. Fakat dış dünyadaki ayetler akıl ve tecrübe yoluyla kavranırken enfûsteki ayetleri lûb ya da basiret denilen akıl-üstü güçle kavranır. Basiret Allah'tan kaynaklanan bir güçtür ve dış dünyayı görmeyi sağlayan gözün (basar) enfûsteki karşılığıdır. Enfûsteki ayetleri basîret yoluyla kavrayan insan, Allah hakkında kesin, yakın bilgiye ulaşır.

Enfûs ve afak hakkındaki bu temel yaklaşımlar mutasavvıfları, Kur'an'ın dış (lafzı, zahirî) anlamı yanında enfûsî (iç, batın) anlamlarını araştırmaya, Kur'an'da geçen kıssaları insanın iç dünyasına tatbik etmeye götürmüştür. İç anlamları araştırma ve tatbik yoluyla tefsir, İbn Arabî, Kaşanî ve Simnanî gibi mutasavvıflarca zirveye ulaştırılır. Bu tefsir yöntemine göre sözgelimi Hz. Musa kıssasında geçen "na'leyn" (iki ayakkabı) iki dünyayı simgeler. Dolayısıyla "iki ayakkabını çıkar" buyruğu iki dünyayı da bir yana atarak ilim ve irfana ulaşmayı emretmektedir. Yûsuf kıssasında da Hz. Yûsuf yetenekli kalbi; babası Hz. Yakub aklı; kardeşleri de iç ve dış duyuları (havas-ı zahire ve batına), temsil eder.

Ahmed ÖZALP

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Enfus

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/enfus.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.