Er-razi

Fahruddîn Muhammed İbn Ziyauddîn Ömer ibn el-Hüseyn el-Kureşî er-Razî, Fahreddin Razî adıyla meşhur fıkıh, kelam, felsefe, tabii bilimler ve tefsir alimi. 543/1149 yılında Rey şehrinde dünyaya geldi. Babası o zamanda Rey'in hatibi olduğu için İbn Hatîbi'r-Rey diye de bilinir. Kaynaklarda Hz. Ebû Bekr zürriyyetinden geldiği kaydedilmektedir. Bu sebeple nisbeleri arasında bir de "el-Bekrî el-Kureşî" nisbesi vardır.

Alim bir babanın oğlu olarak ilk bilgilerini babasından almış, daha sonra ilim öğrenmek üzere muhtelif şehirlere seyahat etmiştir. Gerek tahsili devresinde gerekse yetiştikten sonra Harezm, Buhara, Serahs, Semerkand, Hocent, Gazne gibi şehirlerde dolaşmış, sonunda Herat'ta karar kılarak oraya yerleşmişti.

İlk hocası olan babasından sonraki hocaları arasında büyük bir hadis alimi, Muhyi's-Sunne lakabı ile anılan ve Mesabîhu's-Sunne adlı eserin müellifi el-Beğavî, Kemal es-Sem'anî ve Mecd el-Cîlî sayılabilir.

Fahreddin Razî; Tefsir, Fıkıh, Usül, Kelam, Hikmet, Felsefe, Mantık, Astronomi ve tabii ilimlerde engin bilgi sahibiydi. Bir çok sahada eserler telif etmesi yanında sayısız talebe yetiştirmiştir. Zeynuddîn el-Kîşî, Kutbul-Mısrî, Şihabuddîn en-Neysabürî ve Mufaddal ibn Ömer gibi alimler hep onun yetiştirdiği talebelerdendir.

Başlangıçta fakir iken daha sonraları Gazne sultanı Gıyaseddin el-Gürî ve Harezm sultanı Alauddîn Muhammed ibn Tökeş gibi bazı hükümdarlar katında itibar gördükten sonra birçok sultan, emîr ve vezir tarafından kendisine verilen hediyelerle zenginleşmiş ve müreffeh bir hayat geçirmiştir. Son derece velüd bir alim olmasının, gördüğü bu itibarla doğru orantılı olduğu açıktır. İlim ehlinin ilme ve ilim talebesine faydalı olabilmesinin belki de birinci şartının temsil ettiği ilme değer verilmesi ve ona ilim yollarının kolaylaştırılması olduğu, günümüzde de gözardı edilmemelidir. Fahreddin Razî'nin; içinde bulunduğu müsait şartlarda yetiştirdiği iki oğlu Ziyauddîn ve Şemsuddîn de aynen babaları gibi ilimle uğraşmışlardı. Razînin, Harzemşahların vezirlerinden Alaul-Melik el-Alevî ile evlenen bir de kızının olduğu söylenir. Razî, orta boylu, biraz kilolu, uzun sakallı, gür sesli, vakarlı, zahidane bir hayat geçirmeyi seven, takva sahibi bir alimdi. Bazı sultanlar ve vezirler onun adına değişik şehirlerde medreseler kurmuşlardı. Eserleri henüz o hayatta iken o medreselerde ve başka mahfillerde okutulurdu. Bulunduğu şehirlerdeki birçok fırka ve mezheb mensupları ile münazaraları münakaşaları olmuş; Ehl-i sünnet akidesini müdafaa ettiği için bazı sapık fırkaların mensupları tarafından hücumlara hedef olmuş, yıpratılmaya çalışılmış ve birçok düşman kazanmıştı. Mesela Buhara'dan, doğum yeri olan Rey'e dönüşüne oradaki muhaliflerinin halkı aleyhine kışkırtmaları sebeb olmuştu. Zamanındaki sapık mezheplerden özellikle Mücessime ve Kerramiyye ile büyük bir mücadele vermiş ve Kerramiyye taraftarlarınca tekfir edilmiş, hatta öldüğü zaman cenaze namazı dahi engellenmeye çalışılmıştı. Bazı rivayetlerde, onun Kerramiler tarafından zehirlendiği, vefatı üzerine Kerramilerin sevinç gösterileri yaptığı kaydedilir. Herat'ta 606/1210 yılının Ramazan bayramının birinci günü vefat etmiştir.

Fahreddin Razî fıkıhta Şafiî, akaidde Eş'arî kelamını benimsemiş ve müdafaa etmiştir. İmam Gazzalî'yi çok sevmesine, tefsirinde ondan birçok nakillerde bulunmasına rağmen zaman zaman onun bazı fikirlerini tenkid ettiği de görülür.

Vaazlarının son derece tesirli olduğu; hem kendisinin ağladığı, hem de cemaati ağlattığı, cemaati daima zühd ve takvaya davet eden vaazlar verdiği nakledilir.

Kelam, Hikmet ve Felsefenin revaçta olduğu bir devrede ve bölgede yaşadığı için bu ilimlere önem vermiş ve Felsefe ile İslam akidesini te'lif etmeye çalışmıştır.

Geniş bilgi ve kültürünü aksettiren eserleri Tefsir, Kelam, Usûl, Fıkıh, Nahiv, Edebiyat, Felsefe, Tıp, Hendese ve Astronomi sahalarındadır. Bu eserlerinden tesbit edilebilen en meşhurları şunlardır:

1) el-Mahsûl: Usûl-i fıkha dairdir; 2) el-Metalibul-Aliye: İlm-i kelama dairdir; 3) Kitabul-Beyan vel-Burhan: Sapık mezheblerin görüşlerini delilleri ile reddeden bir eseridir; 4) İ'cazul-Kur'an; 5) Menakıbu'ş-Şafiî; 6) es-Sırrul-Mek'nün; 7) el-Mealim fi Usüli'd-Din; 8) Nihayetu'l-İcaz fî Dirayetil-İ'caz; 9) Durratu't-Tenzîl ve Gurratu't-Te'vîl;10)Şerhu Uyûnil-Hikme; 11) Şerhu'l-Vecîz: İmam Gazzalî'nin Şafii fıkhına dair el-Vecîz adlı eserinin şerhidir; 12) Şerhul-Mufassal: Zemahşerî'nin nahve dair el-Mufassal adlı eserinin şerhidir;13) Şerhul-Esmai'l-Hüsna; 14) et-Tefsîru'l-Kebîr, diğer adıyla Mefatîhul-Ğayb: Fahreddin Razî'nin en meşhur eseri bu tefsiridir (es-Suyûtî, Tabakatul-Müfessirîn, Kahire 1976, s. 115-116; Mahmud Besyünî Fûde, Neş'etu't-Tefsîr ve Menahicuhü, Mısır 1986, s. 185; İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, Ankara 1988, II, 237-243).

Razî Tefsiri Fahreddin Razî'nin, önce müstakil bir süre tefsiri halinde Fatiha Suresi tefsiri kaleme aldığı kaynaklarda kaydedilmektedir. Bazı kaynaklarda mesela İbn Kadı Şuhbe ve İbn Hallikan- Razî'nin, tefsirini tamamlayamadığı, bunun daha sonra gelen bazı alimlerce -İbn Hacer el-Askalanî'ye göre Necmuddin Ahmed ibn Muhammed ibn Ebil-Hazm el-Mahzümî- (öl. 727/1327); Katib Çelebi'ye göre Necmuddin Ahmed ve Kadıl-Kudat Şihabuddîn Halil el-Hûyî (öl. 639/1241-1242)'nin tamamlamış olduğu (Muhammed Huseyn ez-Zehebî, et-Tefsîr ve'l-Mufessirûn, Kahire 1976, I, 291) söyleniyorsa da Tefsirin tamamı okunduğunda bu gün elimizde bulunan, et-Tefsîrul-Kebîr ve Mefatihul-Ğayb adlarıyla bilinen bu tefsirin tamamının Fahreddin Razî'ye ait olduğu açıkça görülür. Kaldı ki, Razî, birçok surenin sonuna o surenin tefsirini nerede ve hangi tarihte bitirdiğini de kaydetmiş bulunmaktadır. Bu kayıtlara göre tefsirini ne zaman yazmaya başladığı hakkında fikir yürütmemiz mümkün olmamakla birlikte, bu eserdeki tarihler 595/1199 ile 603/1207 arasındadır. Buradan da anlaşıldığına göre Razî, tefsirini ömrünün sonlarında yazmış ve muhtemeldir ki vefatından az önce ancak tamamlayabilmiştir. Razî'nin bu tefsirini ve ondaki metodunu şöyle özetlemek mümkündür: et-Tefsîrul-Kebîr genişçe bir mukaddime ile başlar. Bu mukaddimede istiaze ve besmele inceden inceye açıklanır, her ikisinin kelimeleri tek tek incelenir. Bunlardaki manalar nükteler, hikmetler ve ilimler; kitablar, bablar, bölümler, fasıllar, meseleler ve nüktelere ayrılarak tanıtılır. Daha sonra Fatiha Suresi tefsirine geçilir.

Razî Tefsirinde her surenin tefsiri başlıbaşına bir kitap hüviyetindedir. Burada kitaplar bablara, bablar meselelere ayrılır. Her mesele de mukaddimeler, hüccetler, latifeler, hükümler ve vecihlere ayrılmıştır. Ayrıca bablar kısımlara, kısımlar faidelere ve nüktelere ayrılır. Tefsirde aklî-felsefi ve kelamî konular, fıkhî meseleler detaylı bir şekilde incelenir. Zaman zaman bu geniş açıklamalar içinde okuyucu kendini kaybedebilir. Bu yüzden bazı alimler; "Razî Tefsirinde tefsir dışında her şey vardır" demek zorunda kalmışlardır. Halbuki Razî sahip olduğu aklî ve tabii bilimleri tefsire sokmuş, tefsirde bunlardan istifade etmiş, dolayısıyla Tefsir uzamış ve sanki tefsirden uzaklaşılıyor intibaına sebebiyet vermiştir.

Fahreddin Razî tefsirin mevzularına girerken ilmî-aklî metodu kullanması yanında salihlerin hikayelerine, sûfîlerin kıssalarına, filozofların mev'iza ve nasihatlarına, adaletli hükümdarların adaletli davranışlarının hikayelerine de yer verir.

O, genellikle bir ayetin tefsirine başlarken o ayetin tefsirine dair o zamana kadar söylenen bütün fikirleri ortaya koyar, sonra da delillerini vererek münakaşa ve değerlendirmeye geçer, bu fikirler arasında tercihler yapar, bu arada kendinden önceki tefsirlere atıflarda bulunarak o ayetle ilgili olarak onlarda bulduklarını özet olarak vermeye çalışır.

Razî, tefsirinde sadece akıl ve felsefeden değil birçok kaynaktan istifade etmiştir. Bu cümleden olarak Hz. Peygamber, Sahabe ve Tabiün tefsirlerinin çoğunu -birçoğunda isim vermemesine rağmen- Taberî (öl. 310/922)'nin Camiul-Beyan'ından nakletmektedir. Lugat ve dil konularında Zeccac (öl. 311/923)'ın Maanil-Kur'an'ından, Kaffal (öl. 365/976)'den; kelamî konularda Kadı Abdülcebbar (öl. 415/1024)'den, Zemahşerî (öl. 538/1143)'nin Keşşaf'ından; fikhî konularda Ebû Bekr el-Cassas (öl. 370/980)'ın Ahkamul-Kur'an'ından ve sıkça tenkid etmekle birlikte bazı Mûtezile ekolü müfessirlerinden istifade etmiştir.

Razî tefsirinin o zamana kadar telif edilen tefsirlerden en önemli farkı kevnî ayetleri tefsire kalkışması ve zamanında ulaşılmış seviyesi ile astronomi ilminden istifade ile ayetleri tefsire çalışmasıdır. Bu yüzden bazı alimler onun, tefsiri astronomik bilgilerle doldurmuş olduğunu söyleyerek tenkid etmişlerse de Allah'ın varlığının en büyük delili olan kainat ve varlıklar üzerinde düşünmeye öncelikle davet eden Kur'an-ı Kerim'dir. Razî, bu davete icabet eden alimlerin ilklerindendir. Üzerinde düşünülmeyecek ve araştırılmayacaksa güneş, ay, felekler, yıldızlar, bunların yörüngeleri, yeryüzünün yayılıp serilmesi, gece-gündüz, bunların yaratılışı gibi konuların Kur'an-ı Kerim'de hem de defalarca zikredilmesinin bir hikmeti kalmazdı.

Bununla birlikte Razî'nin bu tefsirde astronomi ve tabii bilimlerle ilgili verdiği bilgiler o dönemde ilmin ulaştığı veriler olup, daha sonra başka hipotezler ve keşifler de olduğuna göre tefsirin bu konudaki bilgileri mutlaka doğru olarak kabul edilemez. Mesela A'raf Suresinin; "Şüphesiz ki Rabbınız gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra arş üzerine istiva eden, geceyi durmadan kendisini kovalayan gündüzü bürüyüp örten, güneşi, ay'ı ve yıldızları emrine boyun eğmiş (musahhar) olarak yaratan Allah'tır... mealindeki 54. ayetinde gece ile gündüzün oluşumunu güneşin hareketine (dönmesine) bağlamış, dünyanın dönüşünden hiç bahsetmemiştir.

Razî'nin bu tefsirde verdiği fıkıhla ilgili bilgiler okunurken onun, Şafii mezhebine mensup olduğu, te'vil ve açıklamalarında bu mezhebin prensiplerine bağlı kaldığı unutulmamalıdır. Bununla beraber onun, Şafii mezhebi görüşlerine körü körüne bağlı, mezheb taassubuna kapılan bir alim olduğu da zannedilmemelidir. Çünkü zaman zaman Hanefi mezhebinin görüşlerini tercih ettiği de vakidir.

Bütün bu açıklamalardan sonra özet olarak söylemek gerekirse Razî'nin Mefatîhul-Ğayb'ı, aklî ve felsefî tefsir ekolünün zirvedeki ürünüdür. Birçok yönü taklid edilmiş ama henüz geçilememiştir.

Son derece engin bir kültüre sahip olduğu tefsirinden anlaşılan Razî'nin, bu eseri kendisinden sonra gelen hemen bütün Ehl-i sünnet müfessirlerine tesir etmiş ve bu müfessirler ondan büyük ölçüde istifade etmişlerdir. Mesela Ebu's-Suûd Efendi'nin tefsirinde ve son devir Türk müfessirlerinden Elmalılı Hamdi Yazır'ın Hak Dini Kur'an Dili adındaki tefsirinde bu tesir son derece açıktır.

Razî tefsiri çok hacimli bir eser olduğundan muhtasarları da yapılmıştır. Bunlardan Burhaneddin Nesefi (öl. 686/1287)'nin Garaibul-Kur'an ve Tefsîru't-Tenvîr Muhtasaru't-Tefsîril-Kebîr'i sayılabilir.

Kenarında Ebu's-Suûd tefsiri İrşadul-Akli's-Selim'in de bulunduğu baskısı yanında eser, İslam aleminin değişik bölgelerinde defalarca basılmıştır. Son olarak 1938'de Mısır'la 32 cilt halinde neşredilmiş, ancak şimdiye kadar ilmî ve tahkikli bir neşri yapılmamıştır. Ayrıca Türkçe'ye de İbrahim Canan ve arkadaşları tarafından tercüme edilmiştir.

Bedreddin ÇETİNER

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Er-razi

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/er-razi.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.