Esbabu'n-nüzul

Kur'an-ı Kerîm ayetlerinin iniş nedenleri.

Bazı ayetler, Hz. Peygamber (s.a.s.)'e yöneltilen bir soru yada vukûbulan belli bir olay üzerine inerdi. Ayetlerin inişinde etken olan soru ya da olaya 'nüzûl sebebi' denir.

Ayetlerin nüzûl sebepleri, ancak bu olaylara şahit olmuş kimselerden yani sahabeden nakledilen sahih rivayetlerle tesbit edilir. İctihad ile nüzûl sebebini tesbit etmek mümkün değildir. Hadis kitaplarının tefsirle ilgili bablarının büyük çoğunluğunda nüzûl sebepleri kaydedilmektedir.

Nüzûl sebebini bilmenin tefsir ilminde büyük önemi vardır. Nüzûl sebebini bilmek, ayeti doğru anlamayı kolaylaştırır (İbn Teymiyye, Mukaddime fi't-Tefsir,DImaşk 1936, s.31). Alimler, nüzûl sebepleriyle ilgili pekçok bağımsız eser meydana getirmişlerdir. Bu konuda ilk müstakil eser veren kişi, Buhari'nin hocası Ali b. el-Medinî'dir. Bu alanda en çok şöhret yapmış olan eser ise, Vahidî'nin "Esbabu'n-Nuzûl" isimli eseridir (Suyûtî, el-İtkan JF Ulûmi'l-Kur'an, Beyrut, 1978, 1, 380; Zerkeşi, el-Burhan fi ulûmi'l-Kur'an, I, 22).

Nüzûl sebebini bilmenin yararlarından biri, teşri edilen hükmün hikmetini bilmeye yardımcı olmasıdır. Hiç şüphesiz Allah hiçbir şeyi boşuna emretmemiş ve yasaklamamıştır; her emir veya yasağının bir hikmeti vardır. Biz bu hikmetleri bazen aklımızla idrak ediyor ya da başka ilimler yardımıyla öğreniyoruz. Bu konuda bize rehberlik eden ilimlerden biri de nüzûl sebebidir.

Mesela, Ashabdan bize gelen bilgilerde anlatıldığına göre, "Ey inananlar, sarhoşken namaza yaklaşmayın ki ne dediğinizi bilesiniz" (en-Nisa, 4/43) ayeti şu olay üzerine nazil olmuştur: Sahabeden bir grup Abdurrahman b. Avf'ın davetlisi olarak evinde toplanmışlardı. Yemeklerini yeyip içkilerini içtikten sonra namaz vakti geldiğinde onlardan biri, sarhoş bir vaziyette onlara namaz kıldırmış; namazda Fatiha'dan sonra Kafirûn suresini okumuş ve surenin lafızlarını birbirine karıştırmıştır (Vahidî, Esbabu'n-Nüzûl, Mısır 1968, s.87); "Ey kafirler, sizin taptığınıza tapacak değilim" ayetini, "Ey kafirler, taptığınıza taparım" şeklinde okumuştur.

Bu olay üzerine yukarıda sözkonusu ettiğimiz ayet inip ayık olmadan namaza yaklaşılamayacağını bildirdi. Bildiğimiz gibi içkinin yasaklanması tedrici bir sûrette olmuştur. Bu ayet, yasaklamaya doğru ikinci aşamayı teşkil etmektedir.

Nüzûl sebebini bilmenin yararlarından biri de, ayetin manasındaki kapalılığın giderilmesine yardımcı olmasıdır.

Mesela, "Doğu da, batı da Allah'ındır. Nereye dönerseniz Allah'ın yüzü oradadır" (el-Bakara, 2/1 1 5) ayetinden hareketle namazlarda Kabe'ye yönelmenin şart olmadığı kanaatına varmak mümkündür. Ama nüzûl sebebini araştırdığımızda ayetin, yolculukta bir bineğe binmiş nafile namaz kılan ya da kıblenin hangi tarafta olduğunu bilmeyip bir değerlendirme yaptıktan sonra bir tarafa yönelip namaz kılan, sonradan da yöneldiği tarafın kıble olmadığını gören kimse hakkında inmiş olduğunu öğrendiğimizde durum açığa kavuşmaktadır (Zerkanî, Menahilu'l-İrfan fî Ulûmi'l kur'an, Mısır (t.y), I, 102-103).

Yine, "İnananlara ve yararlı iş işleyenlere tatmış olduklarından dolayı bir sorumluluk yoktur" (el-Maide, 5/93) ayetine bakarak içkinin mübah olduğunu söyleyenlerin çıkması mümkündür. Ama ayetin, içkinin yasaklanmasından önce içki içmiş ve ölmüş müslümanların durumlarının ne olacağına dair tereddütleri yok etmek için indiğine nüzûl sebebiyle ilgili rivayetlerden öğrendiğimizde; ayetin, sadece bu kimseler hakkında olduğuna hükmediyoruz (Zerkeşî, el-Burhan Fi Ulûmi'l-Kur'an, Kahire 1957, I, 28).

Bir ayetin belli bir olay ya da Peygamber (s.a.s.)'e yöneltilmiş bir soru üzerine inmiş olması, o ayeti o olay ya da soruya özgü kılmaz. Ayet o olay hakkında geçerli olduğu gibi benzeri diğer olaylar için de geçerlidir. Sebebin özel oluşuna değil ayet lafızlarının kapsamına giren hususlara itibar edilir .

Rivayetlerde Nüzûl sebebini bildiren ifade kapıları

Eğer Ravî: "Bu ayetin nüzûl sebebi...." şeklinde bir ifade kullanıyorsa, bu, olayın nüzûl sesebi olduğunu ifade eden açık bir ifadedir. Yine olayı ya da soruyu zikrederek "Hz. Peygamber (s.a.s.)'e şöyle soruldu da bu ayet nazil oldu". Yahut "şöyle bir olay oldu da bu ayet nazil oldu" şeklinde bir ifade kullanıp" (nüzul) kelimesinin başına u harfini getirmişse, bu ifade kalıbı da nüzûl sebebi hakkında açık bir ifade kabul edilir.

"Bu ayet şu hususta veya şu kimse hakkında nazil oldu." şeklinde bir ifade kullanıyorsa, bu ifade şekli kapalıdır. Bununla nüzûl sebebini kastediyor da olabilir, zikrettiği hususun, ayetin hükmü kapsamına girdiğini kastediyor da olabilir.

Bir ayetin nüzûl sebebiyle ilgili birden fazla rivayetin bulunması durumuna gelince; önce rivayetlerin rivayet derecesine bakılır, sıhhat bakımından üstün olana itibar edilir.

Rivayetlerin hepsi sahih ise, ifade kalıplarından nüzûl sebebini sarîh olarak ifade eden tercih edilir.

Rivayetler her iki açıdan aynı seviyede ise, hepsinin rivayet sebebi olduklarına hükmedilir.

M. Sait ŞİMŞEK

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Esbabu'n-nüzul

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/esbabu-n-nuzul.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.