Fani

Varlığı sonlu, ölümlü olan. Kur'an'a göre, "Allah'tan başka her şey yok olacaktır" (el-Kasas, 28/88), "Yer üzerinde bulunan her şey fanîdir" (er-Rahman, 55/26).

Kelam bilginlerine göre varlığının sonu olmamak (beka), Allah'ın sıfatıdır. Allah tarafından yaratılmış (hadîs) şeyler ezeli olmadıkları gibi ebedi de olamazlar. Bu nedenle Allah dışındaki varlıkların temel niteliği, sonluluk, ölümlülüktür. Kainat'ın fanı oluşu, aklen, onun yaratılmış, hadis (sonradan olma) oluşunun tabii bir neticesidir. Kainat'ın bu durumu ayrıca Allah'ın varlığının da önemli bir kanıtıdır. Hudûs delili denilen bu kanıta göre alem hadistir (sonradan meydana getirilmiştir); her hadisin (sonradan meydana gelen varlığın) bir muhdisi (ihdas edicisi, meydana getiricisi) vardır; alemin muhdisi hadis olmayan Allah'tır.

Fena ve fanî olma kavramları tasavvuf düşünce ve hayatında önemli bir yer tutar. İlk mutasavvıflar insanın fanı olmasını tasavvufun başlıca amacı olan ilahı ahlak ve vasıflarla donanmanın temel şartı saymışlardır. Çeşitli biçimlerde izah edilen bu fanî olma, yok olma olayı kimilerine göre kulun nefsanî zevk ve isteklerinden fanî olmasını; kimilerine göre Allah'a muhalefetten, günah işlemekten fanı olmayı dile getirir. Fenayı Allah'a saygı için diğer varlıklara saygı göstermekten fanı olmak; bütün beşerı sıfatlardan fanı olmak; bütün varlıklardan fanı olmak biçimlerinde tanımlayanlar da olmuştur.

Fanı olma düşüncesi sonraki mutasavvıflar tarafından daha sistemli bir hale getirildi. Buna göre mutasavvıfın son amacı tevhîddir ve tevhîd ancak Allah dışındaki varlıklardan (masiva) geçmek anlamında fanî olmakla gerçekleşir. Bu fenanın üç aşaması vardır: Birinci aşamada mutasavvıf Allah dışındaki varlıkları istemekten geçerek Allah'ın iradesinde fanî olur. Bu aşamada mutasavvıfın biricik amacı Allah'tır ve yalnız Allah'ın irade ettiğini taleb eder. İkinci aşamada mutasavvıf Allah dışındaki varlıkları görmekten fanî olur; yalnız Allah'ı görür. Mutasavvıf üçüncü aşamada bütün varlıklardan fanî olur. Gözünde Allah'ın varlığından başka varlık kalmaz. Fenanın bu üç aşaması fena fi'l-kusûd, fena fi'ş-şuhûd, fena fi'l vücûd olarak adlandırılır. Bu üç aşamanın her birinde ulaşılan tevhîd de, "la maksûde illallah" ya da "la matlûbe illallah", ve "la meşhûde illallah" cümleleriyle dile getirilir (Ayrıca bk. Fena fillah).

Ahmet ÖZALP

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Fani

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/fani.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.