Fasıla

Şiirdeki kafiye, seci'deki karîne gibi, ayetin son kelimesine verilen isim. Cümlenin sonundaki kelimeye fasıla adı verilmektedir.

Fasıla, cümlede mananın tamamlandığını gösteren durak işaretlerindeki birbirine uygun harflerdir. Fasıla kendinden sonraki cümleden ayrılan kelimedir. Bu kelime ayet başlangıcı olduğu gibi, olmayabilir de.

Fasıla, tevkifî ve kıyasî olmak üzere iki şekilde bilinir. Tevkifî fasıla; Resulullah'ın bu ayeti okurken üzerinde durduğunu bildiğimiz her kelime fasıla; üzerinde durmadığı kelimeler de fasıla değildir. Şayet bir kelime üzerinde bazan durur, bazan geçerse bunu; ya vakfı, ya fasılayı, ya vakf-ı tam'ı bildirmek ya da nefes almak için yapmıştır. Kıyasî fasıla; nassa bağlı olma ihtimali bulunmayan bir kelimenin, aralarındaki uygunluktan dolayı, nassa bağlı bir kelime ile kıyaslanmasıdır. Her kelimede vakf caiz olduğu gibi, Kur'an'ın bütününde vasl da caiz olur. Bu yüzden vakf ile vasfın yerlerini tayinde, kıyasa ihtiyaç duyulmuştur. Mesela ayetin fasılası, nesirde seci'in karînesi, şiirde beytin kafiyesi gibidir. Tevcih, işba' ve hareke kafiyede kusur sayılırken, fasılada kusur sayılmaz.

Fasıla, konuşurken, nefes alma sırasında sözü güzelleştirmek gayesiyle yapılır. Kur'an'ın bu şekilde okunuşu, beşer kelamına nazaran farklılık gösterir. Bu farklılığa, "Ayetleri fasledilmiş (açıklanmış) bir kitaptır" (el-Fussilet 41/3) ayetinden mülhem olarak fasıla adı verilir. Çünkü fasıla yapılınca cümle ikiye ayrılır; bu ayrılma ayetin sonu ile müteakip ayetin başlangıcı arasında yeralan fasıla ile olur. fasılaya kafiye denmesi icma ile caiz değildir. Allahu Teala Kur'an'ın şiir olmadığını açıkça bildirdiğinden, ıstılahta şiire ait olan kafiyenin Kur'an'da varlığı sözkonusu olamaz. Bu bakımdan Kur'an'da nasıl kafiyenin varlığı mümkün değilse, şiirde de fasılanın varlığı mümkün değildir. Fasıla Allah'ın kitabına ait bir sıfat olduğundan, Kur'an'dan başka bir yerde kullanılamaz.

Fasılanın kısımları:

Kur'an'da fasılalar, dört kısımdan ibarettir: Temkin, Tasdîr, Tevşîh ve İkal.

1- Temkîn: Buna kafiyeler arasındaki yakınlık da denir. Temkîn; nesir yazanın karineyi, şairin kafiyeyi belirleyen ifadeler kullanmasıdır.

2- Tasdîr:Ayet basında olan kelimenin ayet sonunda da gelmesine denir; buna reddü'l-acûz ale's-sadır (sonda olanın basa getirilmesi) adı da verilir.

İbnü'l-Mü'tez, tasdîrin üç kısma ayrıldığını söyler:

a) fasılanın son kelimesinin, bastaki ayetin son kelimesine uygun gelmesidir. "İlmiyle indirmiş olduğuna melekler de şahitlik ederler. Allah'ın şahitliği de ..." (en-Nisa, 4/166) ayeti buna örnektir.

b) fasılanın son kelimesinin, baştaki ayetin ilk kelimesine uygun gelmesidir.

"...bize katından rahmet ver, bağışla; şüphesiz en çok bağış yapansın. " (Al-i İmran, 3/8) ayeti ile "Lût dedi ki: 'ben sizin bu işinize kızanlardanım " (eş-Şuara 26/168) ayeti buna misaldir.

c) Fasılanın son kelimesi ile, ayetteki ilk kelimelerden bazılarının uygun düşmesidir. "Senden önce de peygamberlerle alay etmişlerdi. Fakat onlardan alay edenleri alay ettikleri kuşatıverdi'' (el-En'am 6/10); "Bak nasıl onların kimini kiminden üstün yaptık. Elbette ahiret, dereceler bakımından daha büyüktür. Onun nimet ve ikramı daha büyüktür" (el-İsra, 17/21); "Musa onlara, 'Yazık size' dedi. 'Allah'a yalan uydurmayın... İftira eden perişan olmuştur" (Taha, 20/61) ve "Rabbinizden mağfiret dileyin, çünkü o çok bağışlayandır, dedim"(en-Nuh, 7 1/11 0)ayetleri buna misaldir.

3- Tevşîh: Cümlenin başında bulunan kelimenin kafiyeye uygun bir şekilde gelmesidir. Tasdir ile tevşîh arasındaki fark, tevşihin delaleti manevî, tasdırinki ise lafzı olmasıdır. "Allah Adem 'i... seçip üstün kıldı" (Al-i İmran, 3/33) ayeti buna misaldir. Ayetteki istafa fiili, el-alemîn kelimesinde lafzen fasıla bulunduğuna delalet etmez. Çünki el-alemîn kelimesi, istafa fiilinden farklıdır. Fakat istafa kelimesinin delaleti mana yönündendir. Bundan anlaşıldığına göre istafa kelimesinin lüzumlu manalarından biri, aynı cinsten olanlar arasından seçilmesidir. Seçilenin cinsi ise, aynı soydan gelmiş olmasıdır."İyiler mutlaka nimet içindedirler" (el-İnfitar, 82/13-14) ayetleri buna misaldir.

4- Mütemasil; iki fasılanın kafiye dışında vezinde müvazi olmasıdır. Birinci fasılanın kelimeleri de ikinci fasıladakilerin mukabilidir. Murassa göre, mütevazın'in mütevazi'ye nisbeti gibidir. "Onlara açık ifadeli kitab'ı verdik; onları doğru yola ilettik" (es-Saffat, 37/117-118) ayeti buna misaldir.

ez-Zemahşerî Kessaf'ında şöyle der: fasıladaki güzelliğin korunması, cümledeki kelimelerin yerli yerine konulup manasını aynen taşımasıyla mümkündür. Şayet mana ihmal edilecek olur, sadece lafız güzelliğine önem verilecek olursa bu cümlede belaği (edebî) yön aranmaz. Bu yüzden "Onlardır ahirete kesinlikle iman edenler..." (el-Bakara, 2/4) ayetinde ahiret kelimesinin takdimi sadece fasıladan dolayı 000değil, ihtisasa riayetten dolayıdır da.

Fasıla, aslında vakf (durak) üzerine bina edilir. Bu yüzden fasıla, merfu kelime karşılığında mecrur; mecrur mukabilinde merfu olarak gelir. "Biz kendilerini yapışkan bir çamurdan yarattık" (es-Saffat, 37/9-11) ayetleri buna misaldir.

Kur'an'daki fasılaların sonu, çoğunlukla, harf-ı med, harf-ı lin ve nun'un ilhakı ile biter. Bunun sebebi Sibeveyn'in dediği gibi, bir ses güzelliği meydana getirmesidir. Araplar konuşurken sesi güzelleştirmek gayesiyle; elif, ya ve nun harflerini bitiştirirler; şayet terennümde bulunmazlarsa, bunları kullanmazlar. Bu harfler, Kur'an'da en kolay ve tatlı bir durak işareti ile gelmiştir. Fasıla harfleri, ya birbirine benzer, ya da birbirine yakın olarak gelirler. Fahrüddin er-Razı ve diğer bazı müfessirler şöyle der: Kur'an'ın fasılaları, bu iki kısmın dışında değil, bilakis bunlardan ibarettir. Bu yüzden besmele ile beraber Fatiha sûresinin ayet sayısı hakkında Şafii mezhebinin görüşleri, Hanefi mezhebine tercih edilir. Şafiî alimler, sûredeki 'suatallezine ' ayetini sonuna kadar bir ayet sayarlar. Altıncı ayetin sonunu, 'en 'amte aleyhim ' kabul edenlerin görüşü doğru değildir. Çünkü bu fasıla, sûrenin diğer ayetlerine benzemediği gibi, mümasele ve mukabele bakımından da benzememektedir. Halbuki fasıla benzerliğe riayet edilmesi gerekir (Suyûtî, el-İtkan Fi Ulumi'l Kur'an, II, 124-135).

Ahmet YAŞAR

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Fasıla

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/fasila.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.