Gavs, Gavsu'l-azam

Gavs, gavsu'l-azam

Tasavvufta kainatın yönetiminden sorumlu olduğuna inanılan velîler örgütünün başı. Kutub ve kutbu'l-aktab (kutublar kutbu) da denir. Manevî makamı esas alındığında daha çok kutup ya da kutbu'l-aktab denildiği halde, özellikle kendisinden yardım istenilmesi durumunda "yardım eden" anlamında gavs ya da gavsu'l-azam (en büyük gavs) olarak anılır. Ancak gavs ve kutub kelimeleri mücerret olarak kullanıldığında gavsu'l-azam ve kutbu'l-aktab anlaşılır. Gavslık makamına ibadet ve riyazetin çokluğu ile ulaşılmaz; doğrudan doğruya Allah'ın bağışı neticesinde elde edilir.

Mutasavvıflara göre gavs ya da gavsu'l-azam (eşanlamda kutub ve kutbu'l-aktab) hakikat-i Muhammediye (Muhammedî hakikat)'ın mazharıdır. Bütün kainatın kalbi mesabesindedir. Değirmen taşının milin (kutb) çevresinde dönmesi gibi kainat da gavsın çevresinde döner. Kainat içindeki bütün varlıklar hayat ruhlarını gavstan alırlar. Cebrail onun nefs-i natıkası (ruhu, konuşması); Mikail kuvvei cazibesi (çekme gücü) ve Azrail kuvve-i dafiası (itme gücü) hükmündedir. Kainatta dilediği gibi tasarruf eder. Tasarrufu ilmine; ilmi, Allah'ın ilmine tabidir. Zahiriyle alemin zahirini, batınıyla alemin batınını idare eder.

Bazı mutasavvıflar gavslık (gavsiyet, kutbiyet) makamını ikiye ayırırlar. Birinci makam: İrşad, ikinci makam: Vücud makamını oluşturur. İrşad makamı, nübüvvetin batınını; vücud makamı da son nebi Hz. Muhammed'in batınını temsil eder. İrşad makamı birden çok gavs tarafından temsil edilebilir, dolayısıyla aynı anda birçok gavs bulunabilir. Fakat vücud makamı ancak tek gavs tarafından işgal edilebilir; bu nedenle her yüzyılda ancak bir vücud gavsi vardır. Bu tarifte vücud gavsı, gavsu'l-azam demektir. Gavsu'l-azam'a ayrıca Abdullah, Abdu'l-Cami adları da verilir.

Gavs'ın ya da gavsu'l-azam'ın başkanlık ettiği veliler örgütüne ricalu'l-gayb (gayb adamları, gayb erenleri) denir. Bunlar, Kur'an'ın, "Yeri döşedik ve oraya sabit dağlar (revasi) yerleştirdik" (Kaf, 50/7) ayetinde andığı "dağlar" mesabesindedir. Ricalullah, merdan-ı huda, merdan-ı gayb, hükûmet-i sûfiye gibi adlarla da anılan ricalu'l-gayb örgütünde gavs'ın altında İmaman (iki İmam) bulunur. Sağdaki imama, İmam-ı yemîn, soldaki imama; İmam-ı yesar denir. İmam-ı yemîn, gavs'ın hükümlerinin, imamı yesar gavs'ın hakîkatinin mazharıdır. Gavs öldüğü zaman yerine İmam-ı yesar geçer. Üçler de denilen gavs ile imaman'ın altında yeryüzünün dört yönünü yöneten evtad-ı erbaa (dört direk) bulunur. Daha aşağıda ise nüceba (necibler, sekiz ya da kırk veli) ve nükeba (nakibler, denetçiler, on ya da üçyüz veli) yeralır.

Başka bir tasnife göre, ricalu'l-gayb toplam dörtbin velîden oluşur. Bunlar halktan gizlidirler (mektûm). Bunlar içinde ahyar (hayırlılar) adı verilen üçyüz velî, ilk üst grubu oluşturur. Ahyar, işlerin yapılmasına ya da yapılmamasına karar veren ehl-i hal ve'l-akd velîler, komutan velîlerdir. Bunların üstünde kırk velîden oluşan ve abdal, büdela denilen velîler; bunların üstünde de ebrar (iyiler) denilen yedi velî yer alır. Örgütün en üst mertebelerini de dört velîden oluşan evtad (direkler); üç velîden oluşan nükeba (denetçiler) ve gavs (ya da gavsu'l-azam) işgal ederler. Ricalu'l-gayb, yardımlaşarak kainatı idare ederler.

Mutasavvıfların gavs ve ricalu'l gayb hakkındaki inançlarının Kur'an ve sünnet ile temellendirilmesi mümkün değildir. Bu nedenle İslam bilginleri, özellikle hukukçular gavs ve rical inancını reddetmişlerdir. İbn Haldun Mukaddime'sinde bu inancın tasavvufa, imamlara ulûhiyet atfeden aşırı Şiî fırkalardan İsmailiye'den geçtiğini belirtir. Aynı inanç Osmanlılar döneminde de tartışılmış, aleyhte fetvalara konu olmuştur. Sözgelimi Şeyhülislam Sa'dî, gavs ve rical inancının küfür olduğu yolunda fetva vermiştir.

Ahmed ÖZALP

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Gavs, Gavsu'l-azam

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/gavs-gavsu-l-azam.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.