Gümrük Vergısı

Gümrük vergısı

Yurtdışından getirilen belli eşyadan sınırlarda alınan vergi. Devletin gelir kaynaklarından birisi olan bu vergi, yerli malların yabancı ülke malları karşısında rekabetini sağlar.

İslam tarihinde ilk uygulamasını Hz. Ömer devrinde gördüğümüz gümrük vergisi, İslam ülkesine giren gayr-i müslim tüccardan alınan bir vergi idi. Hz. Ömer, başka ülkelere giden müslüman tacirlerin, malları üzerinden alım-satım vergisi ödediklerini Ebû Mûsa el-Eş'arî (v. 42/663)'den öğrenmiş ve onun teklifi üzerine bu vergiyi koymuştur (İrfan Mahmud Rana, Hz. Ömer döneminde Ekonomik Yapı, Terc. Ahmet Kot, 113).

Kaynakların bildirdiğine göre bu vergi, darü'l-harb * ile darü'l-İslam * arasında yapılan ticarette uygulanan ve yalnız ticarî eşyaya mahsus olan bir vergidir. Vergilendirme ve vergi oranı konusunda aşağıdaki durumlar söz konusudur:

1. Yabancı bir ülkede ticaret yapan müslümandan o ülke yönetimi ne kadar vergi alıyorsa, İslam ülkesinde ticaret yapan gayr-i müslimden (harbi) de İslam devleti o kadar vergi alır.

2. Müslümanın ödediği vergi oranı bilinmiyorsa gayr-i müslim tüccardan onda bir (öşür) nisbetinde vergi alınır.

3. Bu vergi yılda bir defa alınır.

4. Müslüman tüccardan vergi alınmaması halinde gayr-i müslim tüccardan da alınmaz.

Hz. Peygamber (s.a.s.) zamanında da çarşı ve pazarda mal satan müslümanlardan alım-satım vergisi alınıyordu. Vergi nisbeti onda bir olduğu için buna öşür *, toplayana da aşir * deniliyordu. Fakat buna bugünkü anlamda gümrük vergisi denemez. Bu, zekat kapsamına giren bir vergidir. Müslümanlardan alınan bütün vergilere Hz. Peygamber ve ilk iki halife zamanında zekat deniyordu (M. Hamidullah, İslam Müesseselerine Giriş, Terc., İhsan S. Sırma, s. 153). Tüccarın Medine dışından gelmesi ve normal zekat nisbeti olan kırkta bir değil de, onda bir alınması, bu verginin "gümrük vergisi" olarak adlandırılmasının sebebi olabilir.

İslam Hukukunda, ticaret malları nisab miktarına ulaştığında zekata tabidir. Bu, kırkta bir nisbetinde ve ana maldan alınan bir vergidir. Hz. Peygamber zamanında tatbik edilen alım-satım vergisi ise bir kazanç vergisidir. Her ikisinin konusu da ticarettir ve şu ayete dayanır: "Ey inananlar kazandıklarınızın ve yerden sizin için çıkardığımız nimetlerin iyilerinden (Allah için) verin. Kendiniz (utandığınızdan ve iğrendiğinizden dolayı) göz yummadan alamayacağınız kötü şeyleri sadaka vermeye kalkmayın. Bilin ki Allah ganîdir, hamîddir" (el-Bakara, 2/267). Semüre b. Cündeb (r.a.) şöyle rivayet etmiştir: "Allah Resulu (s.a.s.) bize satmak için hazırladığımız mallardan zekat vermemizi emrederdi" (et-Tac, II, 20).

İslam hukuk literatürüne bu vergi öşür adıyla geçmiştir. Bu, toprak ürünlerinden alınan onda bir (öşür)den farklıdır. Çünkü bu, müslümanlardan alındığı için "toprak ürünlerinin zekatı" diye adlandırılır. Halbuki öşür ancak gayr-i müslimlerden alınır. Bununla ilgili bir hadiste şöyle denilmektedir: "Yalnız yahudi ve hristiyanlara öşür vardır, müslümanlara öşür yoktur" (et-Tac, IV, 390).

İslam ülkesinin sınırları genişleyip müslümanlar dış ülkelerle daha sık ticaret yapmaya başlayınca müslüman ve zımmîler de bu vergi kapsamına alınmıştır. Yalnız dış ülkelerle yapılan ticaretten alınan bu vergi oranı müslümanlar için kırkta bir, zımmîler için yirmide birdir. Harbîler ise yukarıda belirtildiği gibi, mütekabiliyet esas,na göre ve bazen onda bir oranında vergilendirilir.

Gümrük vergisi zamana ve şartlara göre bir İslam devleti için önemli bir gelir kaynağı olabilir. Bu konuda ülkenin sosyal ve ekonomik seviyesi; ticaret yaptığı ülkelerle olan ilişkileri gözönünde tutulur. Ülkenin ekonomik seviyesi iyi ise ve İslam toplumunun maslahatı gerektiriyorsa bu vergiden vazgeçilebilir. Nitekim Ömer b. Abdülaziz (r.a.) (V. 101/720) gümrük vergisini kaldırmış, sebebini de şöyle açıklamıştır: "Gümrük, Allah'ın yasakladığı "bahs'tır (eksikliktir); çünkü Yüce Allah: "İnsanlara, eşyalarını eksik vermeyin" (Hûd, 11/85) diye buyurmaktadır." Müslümanlar arasında inanç birliği olduğu ve kardeşlik esasları geçerli olduğu için İslam ülkesinde ticarete sınırlama getirmenin, İslam'ın ruhuyla bağdaşmayacağı görüşünde olanlar da vardır (Mannan, İslam Ekonomisi, s. 390).

Halit ÜNAL

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Gümrük Vergısı

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/gumruk-vergisi.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.