Haber

Birşey veya konu hakkında aktarılan bilgi. Çoğulu "ahbar" gelir. Kur'an-ı Kerîm'de, Tebük seferine çeşitli bahanelerle katılmayanlar hakkında inen şu ayette sözkonusu kelime çoğul olarak geçmektedir: "Münafıklar (savaştan) döndüğünüz vakit sizden özür dilerler. De ki, özür dilemeyin! Size asla inanmayacağız. Allah bize haberlerinizi açıkça bildirmiştir." (et-Tevbe, 9/94). Nitekim Allah'ın sıfatlarından olan ve herşeyden haberdar olan manasına gelen "Habîr" sıfatı da aynı kökten gelir.

Hadis ıstılahı olarak haber kelimesi birkaç manada kullanılmıştır. En yaygın ve kabul gören tanımı;"hadis" terimiyle eş anlamlı olarak kullanılmış ve Hz. Peygamber'in hadislerine "haber" denmiştir. Bu tarif özellikle Horasan hadisçilerinin tarifinden biraz farklı olup, onlar, sahabe ve tabiinden gelen rivayetlere "eser" ismini vererek iki kelime arasında ayırım yapmışlardır (İbn Hacer, Nühbetü'l-Fiker, İstanbul 1327, s. 4; Suyutî, Tedrîbü'r-Ravî,Beyrut 1405/1985, II. 23). Fakat yukarıda da belirtildiği gibi, bu iki terimi, birbirine benzeyen luğat manasının yanında, ravilerin bizzat Hz. Peygamber (s.a.s)e ulaşan hadisleri (merfû) nakletmekle yetinmeyerek, ayrıca sahabeye dayanan (mevkuf) ve tabiîn'e varan (maktu') nakillerle de meşgul olduklarını göz önüne alarak, hadisçilerin büyük çoğunluğu, her türlü rivayeti ihbar manasında kullanmışlardır. Bu duruma göre "hadîs"e, "haber"; "haber"e de "hadîs" demekte bir sakınca yoktur (Subhi es-Salih, Hadis İlimleri, trc. M. Yaşar Kandemir, Ankara 1986, s. 7).

Buna karşılık hadis ile haberi farklı manada kullananlar da olmuştur: Bunlara göre de, "hadis" sadece Hz. Peygamber'e ait "merfû"' rivayetleri; "haber" ise Hz. Peygamber'in' hadîsleri dışındaki (mevkûf ve maktu') rivayetleri ifade eder. Bunun içindir ki, hadisle meşgul olanlara "muhaddis" dendiği halde, tarih, hikaye veya kıssa ile uğraşanlara "ihbarî" denmiştir. Bu izahların yanında "iki kelime arasında umum, husus, mutlak farkı vardır. Her hadis haberdir; Fakat her haber hadis değildir" şeklinde izah edenler de vardır (İbn Hacer, a.g.e. s. 4). Buna mukabil "Sadece sahabe ve tabiinin sözlerine eser denmesi doğru değildir; zira mevkuf ve makru "haberler içinde merfû sayılan rivayetler vardır" gerekçesi ile bu ayrıma karşı çıkanlar vardır (Suphi es-Salih, a.g.e s. 7),

Genel olarak haberleri ikiye ayıran usûl ve kelam alimleri, bunlardan birincisine "mütevatir" ikincisine ise "ahad" haberler ismini vermişlerdir. Haberlerin bu şekildeki taksimi, o haberlerin rivayet şekline ve ravîlerine göre yapılmıştır.

Mütevatir Haberler: Mütevatir kelimesi, arkası kesilmeksizin, birbiri peşi sıra gelmek, birini takib etmek manasına gelen "tevatür" fiilinin ism-i failidir. Arapça'da "vetertil'l-Kütübe" dendiği zaman, "birbiri arkasına mektup gönderdim" manası kasdedilir. Fakat bu gönderme işinde biraz fasıla veya fetret olduğu da kesindir. Yani "mütevatir" kelimesi, sürekliliği veya hiç kesintisizliği ifade eden "muvasele" veya "müdareke" kelimelerinden bu yönüyle ayrılır. Mesela "vetere's-savme" denildiğinde, bu orucun gün aşırı veya iki günde... bir tutulduğu anlaşılır. Nitekim Allah (c.c), "Sonra birbiri arkasına peygamberlerimizi gönderdik" (el -Mü'minin, 23/44) ayetinde, peygamberlerini arka arkaya gönderdiğini bildirmiş ve kelime olarak da mütevatir kelimesinin diğer bir türevi olan "tetra"yı zikretmiştir. Buradan da anlaşıldığı gibi, bu kelime "arka arkasına gelmek" manasına gelirse de, ayetteki ifade edilen peygamberlerin gönderilişi gibi; arada fasılaların da olduğunu anlatır (el-Cezairî, Tahir b. Salih, Tevcihü'n-Nazar, ila Usûli'l-Eser, Beyrut s. 33-34; Firuzabadî, Besairu Zevi't-Temyîz fi Letaifi Kitabi'l-Azîz, Beyrut, ty. V.157).

Hadis ıstılahı olarak mütevatir kelimesi, hemen hemen tüm usul kitaplarında şöyle tarif edilir: "Yalan üzere birleşmeleri aklen ve adeten mümkün olamayacak kadar çok kimsenin; senedinin başından sonuna kadar birbirinden rivayet ettikleri hadis" (el-Cezairî, a.g.e., s. 33; Accac, Muhammed el-Hatîb, Usûlü'l-Hadis, Beyrut 1401 / 1981, s. 301; Koçyiğit, Hadis Usûlü, s. 87 ; Aliyyü'l Karî, Şürhu Nuhbetu'l-Fiker, İstanbul 1927, s. 23 vd...). Bu tariften de anlaşıldığı gibi, bir hadisin mütevatir olabilmesi için, öncelikle, kalabalık bir cemaat tarafından nakledilmiş olması gerekir. Bu kalabalığın sayısı hakkında belli bir rakam vermek esasen mümkün değildir. Zira haberin rivayetinde herhangi bir kasıt olmaksızın, sayısı belli olmayanların ittifak etmeleri veya yalan üzerinde birleşme ihtimali de olmaması sebebiyle bu sayıyı tesbite çalışmak da gerekmez. Her ne kadar bazıları Kur'an-ı Kerîm'den delil getirdikleri bazı ayetlerden hareketle, bu sayının dört, beş, yedi, on, on iki, kırk, yetmiş... Ve daha fazla olması gerektiğini söylemişlerse de, sözü edilen ayetlerin konu ile alakasını kurmak ve mütevatir habere delil olarak getirmek oldukça güçtür (Alüyyü'l-Karî, a.g.e., s. 22; el-Cezairî, a.g.e., s. 39 vd.).

Tarifte sözü edilen konulardan biri olan mezkur kalabalığın kasıtlı veya kasıtsız yalan üzerinde birleşmelerinin mümkün olmaması keyfiyeti de, delillerin veya karinelerin delaleti ile anlaşılır (el-Cezairî, a.g.e., s. 34). Ayrıca haberi nakledenlerin sayısı her devirde veya her kuşakta azalmamalı; hatta artarak devam etmelidir. Diğer önemli bir konu da, bu haberi nakledenlerin görme ve işitme fiillerine dayanan cinsten (mahsûs) olmalıdır. Mesela adaletin güzel; zulmün ise çirkin olduğu mütevatir haber konusuna girmez. Çünkü' bu bilgiler görme veya işitme fiili ile bilinmezler (el-Cezairî, a.g.e., aynı yer).

Bu şartları taşıyan mütevatir haber "ilm-i zarûrî" ifade eder; onu işiten için red ve inkarı mümkün olmayan, aksine tasdik ve kabulü zorunlu olan bilgi olur. Şayet bu bilgi akide ile, alakalı ise ona inanmayı; amele taalluk ediyorsa, onunla amel etmeyi gerektirir. Bu şartları taşıyan hadislere de mütevatir hadis denir. Bu tür haberler görme (ayan) menzilesindedir (el-Accac, a.g.e., s. 301) ve kendi nefsinde ilim ifade eder.

Bu şartları taşıyan mütevatir hadis, hadis usûlünün inceleme konuları dışındadır. Çünkü hadis usûlü bir nevî isnad ilmidir. Halbuki mütevatir hadiste sened aranmaz (el-Accac, a.g.e., s. 302).

Kavlî ve amelî sünnetlerden bir kısmı tevatür derecesindedir. Fakat bazılarına göre, Kur'an-ı Kerîm tevatüren sabit olduğu halde, sünnet ve icma hem tevatür hem de ahad yolla sabit olmuştur. Ancak gerek sünnetten ve gerekse icmadan mütevatir derecesinde olanlar oldukça azdir. Hatta sünnette sadece mana yönünden mütevatir durumunda olanlar vardır. Mesela beş vakit namaz, rekatlarının sayısı bu kabil sünnetlerdendir. Bazı alimler bu şekilde mütevatir sünnetin oldukça az olduğunu iddia ederken; bazıları buna karşı çıkmış ve birçok mütevatir sünnetin olduğunu belirtmişlerdir. Nitekim mütevatir hadisleri biraraya getirerek, eser yazanlar bile olmuştur (Ebu'l-Feyz Ca'fer el-Kettanî, Nazmü'l-Mütenasir mine'l-Hadîsi'l-Mütevatir, Fas,1328; Suyutî, el-Ezharu'l-Mütenasira fi'l-ahbari'l-Mütevatire, Beyrut 1405/1985).

Mütevatir hadisler de kendi aralarında lafzî ve manevî diye ikiye ayrılırlar. Lafzî mütevatir, bütün ravîleri tarafından ortak lafızlarla; diğer bir ifade ile aynı anlama gelen lafızlarla rivayet edilmiş olan hadislere denir. Mesela, "Kim bana, kendime ait olmayan bir söz isnad ederse ateşteki yerine hazırlansın" (Buharî, İlim, 39) hadîsi buna örnektir. "Sözümü işitip ezberleyen, muhafaza eden kimsenin Allah, yüzünü ağartsın. Nice insan vardır ki ilmi, kendisinden daha alim olan kimselere ulaştırır" (Tirmizî, İlim, 7) hadîsini de konuya örnek olarak verebiliriz.

Manevî mütevatir ise, ravîler tarafından lafzan değil de, çeşitli olaylara binaen muhtevası ortak olarak rivayet edilen hadislerdir. Duada elleri kaldırmak manevî mütevatire örnek olarak verilir (el-Cezairî, a.g.e., s. 46; el-Accac, a.g.e., s. 120-121).

Talat SAKALLI

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Haber

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/haber.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.