Hadıs

Varlığının başlangıcı olmayan, varlığı kendinden olan; kadîm'in zıddı.

Lügatte; vaki olmak, yok iken var olmak, yeniden meydana gelmek anlamına gelen (ha-de-se) kökünden ism-i fail.

Istılahta ise lügat anlamını korumakla birlikte, daha ziyade alem için kullanılmakta olup, bir şeyin yokluktan (adem) sonradan meydana gelmesi, öncesinin yokluk olması ve mevcut olmasının bir var ediciye (mûcide) muhtaç olmasıdır.

Bilindiği üzere İslam kelamına göre, temelde iki tür varlık vardır. Bunlar; vacib ve mümkün olan varlıklardır. Bir de hüküm itibariyle yokluğu zatının gereği olan mümteni' varlık vardır ki, bu varlığın özelliği var olmamaktır. Bu iki tür varlıktan vacib varlık, varlığı zatının gereği olan, var oluşumda bir başkasına muhtaç olmayan, özelliği var olmak olan varlıktır ki, buna kadîm (öncesiz) varlık denir. Mümkün varlık ise, ne varlığı ne de yokluğu kendinden olmayan, kendine nisbetle varlığı da yokluğu da birbirine eşit olan varlıktır. İşte hadis tabiri ancak bu tür, yani mümkün varlık için sözkonusudur. Kadîm varlık için bir var edici sözkonusu değildir; zatı (özü) varlığını gerektirir.

Buradan hareketle kelam ilminde fazlaca kullanılan hudûs delilinde alemin mümkün varlık olması dolayısıyla hadis olduğu kabul edilerek, buradan, Allah'ın varlığının isbatına gidilmektedir. Bu delili ilk defa kullanan, Ca'd b. Dirhem (ö. 118/736)'dir. Ancak İslam aleminde sistemli bir şekilde ilk olarak bu delilden bahseden el-Kindî (ö. 252/866) olmuştur.

Bu delil şöyle ifade edilir: Alem hadistir (sonradan meydana gelmiştir). Her hadisin de bir muhdisi (meydana getiricisi) vardır. O halde, alemin de bir muhdisi vardır; o da Allah'tır.

Bizim için burada sözkonusu edilen "hadis" meselesini, yani birinci öncülü ele alırsak, bunu kelam alimleri şöyle açıklamışlardır: Alem cevherlerden, cisimlerden ve arazlardan meydana gelir. Cevherler arazlardan hali değildir. Yani, cisim arazsız olamaz. Arazlar ve sıfatlar ise daima değişmekte, dolayısıyla daima yenilenmektedirler. Yenilenen ve değişen şeyin ise ezelî yani kadîm olması mümkün değildir. Buna göre; cevher, cisim ve arazlardan meydana gelen alemin de hadis olması gerekir; zira bunlar hadistir. Alem hadis olunca, var olup olmaması da eşit olmuş olur. Bu eşitliği var olma yönüne kaydıran bir yaratıcı gerekir ki, o da irade ve kudret sahibi olan yüce Allah'tır.

İki türlü hadis vardır. Bunlar, yaratılmış olan, yok iken sonradan var olan, öncesi zaman itibariyle yokluk olan zamanî hudûs ile, varlığı kendinden olmayan, var olmak için başkasına muhtaç olan zatî hudûs'tur. Zatî hudûs, zamanî hudûstan daha umûmîdir. Her ikisinin zıddı da, her iki şekliyle zamanî ve zatî kıdemdir (Curcanî, Ta'rîfat, Beyrut,1983, s. 81-82).

Fahreddin er-Razî, cisimlerin hadis olması konusunda ihtilafın söz konusu olduğunu, ancak bu hususta mümkün olan görüşlerin şu dört ihtimali aşmadığını söyler:

a) Özü (zatı) ve sıfatları hadis olur: Bu görüş müslümanların, hristiyanların, yahudilerin ve mecûsîlerin görüşüdür.

b) Özü ve sıfatları kadîm olur: Aristo, Thophrastus, Samistiyos, Proclus ve Farabi ile İbn Sina gibi filozofların görüşüdür.

c) Özü kadîm, sıfatları hadis olur: Bu görüş de, Aristo'dan önce yaşamış olan Tales, Phisagor ve Sokrat gibi... filozofların görüşüdür.

d) Özü hadis, sıfatları kadîm olur: Bu görüş kainatın sıfatlarının kadîm, özünün hadis olması demektir ki, bunu hiçbir alim iddia edemez (Fahreddin er-Razî, el-Muhassa, Kelama Giriş çev. Hüseyin Atay, Ankara 1978, s.109-113). Yukarıda işaret edilen cevher ve cisimlerin hudûsundan alemin hudûsuna ve dolayısıyla da Allah'ın varlığına ulaşmanın Hz. İbrahim'in metodu olduğu söylenir. Zira, Hz. İbrahim Kur'an-ı Kerîm'de geçtiği üzere yer ve gökte hüküm süren ilahî kudretin tecellîsini görmek ve sağlam bir kanaate varmak için yıldızlardan başlayarak, sonra ayın ve daha sonra da güneşin doğup batmasını yani önce görünüp sonra yok olmasını dikkate alarak, "Ben sönen, batanları sevmem..." demiştir (el-En'am, 6/75-79). Hz. İbrahim'i bu sonuca ulaştıran şey, değişikliğe uğrayan cisimlerin hadis oluşu ve O'nun anlayışındaki ilahî tecellînin ise, doğup batmayan, kaybolmayan yani hadis olmayan; kısacası, daim ve kadîm olan bir varlık olmasıdır. İşte o da Yüce Allah'tır.

Abdurrahim GÜZEL

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Hadıs

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/ans-643.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.