Hakku's-sırb

Su içme hakkı. Şirb; içilecek su, su hissesi, su sırası, su içme zamanı. Bir İslam hukuku terimi olarak; genel veya özel bir nehirden bir tarlayı, bağ veya bahçeyi yahut hayvanları sulamak için zamanı veya miktarı belirlenmiş su hissesi demektir. İnsan, hayvan ve ev ihtiyacı için su kullanma hakkına ise "hakku'ş-şefeh" denir. Şefeh dudak demektir. Su normal olarak dudaklar yardımıyla içildiği için bu ad verilmiştir. Şefeh ve şirb hakkı aynı hükümlere tabidir. Bu haklara göre sular dört kısma ayrılır:

1) Denizler, büyük göl ve nehirler: Nil, Fırat, Dicle gibi. Bunlardan herkes, başkalarına zarar vermemek şartıyla kendisi, hayvanları ve arazileri için yararlanma hakkına sahiptir. Hadislerde şöyle buyurulmuştur: "İnsanlar üç şeyde ortaktırlar. Su, ot ve ateş" (Ebû Davûd Büyû, 60; İbn Mace, Ruhûn,16; Ahmed b. Hanbel, V, 364).

"Zarar ve zarara karşılık zarar yoktur" (el-Münavî, Feyzü'l-Kadîr, Beyrut 1972, VI, 431, H. No: 9899).

2) Bir şahsa ait kanallar ve özel akarsular: Bunlardan herkes, sadece kendisi ve hayvanları için su alma (şefeh) hakkına sahiptir. Su geçirme (mecra) sahibinin izni olmadıkça başkasının bunlardan arazi sulama hakkı yoktur.

3) Bir kişi veya topluluğa ait mülk edinilmiş sular: Bir köy halkına ait küçük nehir, kaynak veya kuyu suyu gibi. Bir kimsenin mülkü içinden geçen büyük akarsulardan kanal, su motoru vb. yollarla alınan sular da bu niteliktedir. Bunlardan herkesin sadece, kendisi ve hayvanları için yararlanma hakkı (şefeh) vardır. Suyun sahibi engel olur ve yakında başka bir su da bulunmazsa, ihtiyaç sahibi onunla, su alıncaya kadar çarpışabilir.

4) Desti, bidon, damacana, depo gibi özel kaplara konulmuş sulardan sahibinin izni olmadıkça hiçbir kimse yararlanamaz. Ancak susuzluk sebebiyle öleceğinden korkan kimse, bu sudan gerekirse kuvvete başvurarak ihtiyacı kadar alabilir, fakat aldığı suyun kıymetini de öder. Çünkü darda kalma, başkasının hakkını ortadan kaldırmaz (el-Kasanî, Bedayiu's-Sanayi, V, 146, VI, 188 vd.; İbnü'l Hümam, Tekmiletü Fethi'l-Kadîr, VIII,144,145; İbn Kudame, el-Muğni, IV, 79, V, 531; eş-Şirazi, el-Mühezzeb, I, 427 vd.; İbn Abidin, Reddü'l-Muhtar, V, 311, 312; ez-Zuhaylî, el-Fıkhu'l-İslamî ve Edilletühu, IV, 46, 450 vd.).

Su içme ve sulama hakkı, bağlı olduğu gayri menkulün mülkiyetinin başkasına intikali ile el değiştirir. Topraktan ayrı olarak satılıp satılamayacağı İslam hukukçuları arasında tartışılmıştır. Şirb ve şefeh hakkı, irtifak haklarından olduğu için prensip olarak gayr-i menkule bağlanması gerekir (İbn Abidîn, a.g.e, terc. A. Davudoğlu, İstanbul 1984, X, 375-376).

İslam hukukçuları, mülk edinilmiş olsa bile, suyun meccanen dağıtılmasının müstehab olduğunda görüş birliği etmişlerdir. Ancak suyun sahibi, zarûret hali dışında parasız su dağıtmaya zorlanamaz. İslam alimlerinin çoğunluğuna göre, kuyu, kaynak ve özel kaplara doldurulmuş su gibi, başkalarına mübah olmayan suları satmak caizdir. Bunlardan, sahibi kendisi yararlanır, başkalarını men edebilir. Yakında başka bir su varsa, şefeh (içme ve hayvan sulama) hakkı sahibini de kendi mülküne girmekten men edebilir. Yakında su yoksa, kuyu sahibine ya su çekmesi veya kuyuyu serbest bırakması bildirilir. Delil şu hadistir: Bir yahudinin Rûme adında bir kuyusu vardı, kuyunun suyunu satıyordu. Allah Rasûlü şöyle buyurmuştu: "Kim Rûme kuyusunu satın alır ve müslümanların hizmetine sunarsa, ona cennet vardır" (Müslim, Şirb, I; Tirmizî, Menakıb, 18; eş-Şevkanî, Neylü'l-Evtar, V, 146).

Peygamberimizin bu sözünden sonra Hz. Osman (r.a.) Rûme kuyusunu yahudiden satın alarak müslümanların hizmetine sundu.

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Hakku's-sırb

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/hakku-s-sirb.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.