Hazr

Menetmek, yasaklamak, haram kılmak, hayvanları ağıla kapamak, bir şeye malik olmak. Kötü, sakıncalı, haram veya mekruh şeyler için mahzûr ve çoğulu mahzûrat da kullanılır. Bunlar hazr kökünden ism-i mef'ûldür. Hanefiler hazrı, şer'î yasaklar; ibahayı da mübah şeyler anlamında birlikte incelerler. Bazan hazr'a "kerahiyye"; ibaha'ya ise "istihsan veya zühd ve vera" başlığı altında yer verirler. Hanefîler dışındaki mezheber ise bu konuları "yiyecekler, içecekler, kaplar, fıtrî hasletler" başlıkları altında incelerler. Malîkîlerden eş-Şeyh Halîl'in taksimi ise "mübah, haram ve mekruh" şeklindedir.

İslam, insanın beden ve ruhuna önem vermiştir. İnsanını, kendine, ailesine, topluma ve Rabbine karşı görevlerini yapabilmesi için beden ve ruh sağlığını koruması gerekir. Bunun için de yeme, içme, giyim, kazanç ve eşyayı kullanma biçimi gibi konularda bazı kurallara uyması, yasaklardan da kaçınması istenir. Yasak çeşitlerinin tümü "hazr" terimi ile ifade edilir. Hazr şöyle tarif edilmiştir "Terk edildiği zaman sevap kazanılan, işlendiği zaman cezası bulunan şeydir"(el-Cürcanî, et-Ta'rifat, s. 61).

İslam'da sakıncalı gıda maddeleri, ya bitki, ya da hayvan kabilinden olur. Pis, zararlı ve sarhoş edici bitkiler dışındakilerin tümü helaldir. Pis olan ve pislik bulaşan şeyler yenilmez. Ayette; "O, temiz Şeyleri onlar için helal, murdar (pis) şeyleri de haram kılar" (el-A'raf, 7/157) buyurulmuştur. Hz. Peygamber, tereyağının içine düşen ve ölen fare için yağ donuksa, fare ve çevresini alınıp kalanın yenilmesini; eğer erimişse, tamamının dökülmesini bildirmiştir (Buharî, Zebaih, 34; Tirmizî, Et'ime, 8; Ahmed b. Hanbel, II, 233, 265, 490). Sarhoş edici şeyler haramdır. Ayette; "İçki, kumar, putlar ve fal okları sadece şeytanın işinden birer pisliktirler. Bu pislikten kaçının ki, kurtuluşa eresiniz" (el-Maide, 5/90) buyurulmuştur. İnsana zarar verebilecek şeyler de yenmez. Zehir, toprak taş vb. gibi... Ayette; "Kendiniıi öldürmeyiniz" (en-Nisa, 4/29), "Kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayınız" (el-Bakara, 2/195) buyurulmuştur.

Suda yaşayan hayvanlardan balık çeşidinin etini yemek helaldir. Malikiler dışında çoğunluğa güre kurbağanın eti yenmez. Çünkü Hz. peygamber onun öldürülmesini yasaklamıştır. Kara hayvanlarından ise, murdar, ölmüş hayvan akmış kan domuz eti, Allah'tan başka birinin ismi anılarak kesilen hayvan süsülerek, vurularak, yüksek yerden yuvarlanarak, normal kesim yapılmaksızın ölen hayvanların etlerini yemek caiz değildir. Çoğunluğa göre kurt, arslan, kaplan gibi yırtıcı hayvanlar; doğan, şahin atmaca gibi yırtıcı kuşlar da helal değildir. Malikiler birincileri mekrûh, yırtıcı kuşları ise mübah sayar. Köpek, ehlî eşek ve katır eti haramdır. Hadiste; "Köpek çirkindir, satış bedeli de çirkindir" (eş-Şevkanî, Neylu'l-Evtar, V,143, 384) denmiştir. Malikilere göre, evcil köpek mekruh, su köpeği ise mübahtır. Akrep, yılan, fare, karınca gibi toprak haşeratını yemek caiz değildir. Malikîlere göre ise, bunlar İslam'a uygun kesim yaparak yenebilir. Yiyecek ve içeceklerin mübahlığı konusunda en geniş mezheb Malikîlerdir.

Zarûret halinde, yasak olan şeyleri yemek ve içmek mübah olur. Ayette; "Kim darda kalırsa zulme sapmamak ve sınırı aşmamak şartıyla bunlardan yemesinde bir günah yoktur" (el-Bakara, 2/173) buyrulur.

Giyim, kullanım ve süslenmeye gelince; erkek ve kadın için altın ve gümüş; kaplarda, yazı, süs vasıtalarında kullanmak mezheb imamlarının ittifakı ile caiz değildir. Mesela; altın ve gümüş kaplarda yemek, içmek, abdest almak, kokulanmak caiz olmadığı gibi, altın ve gümüş saatleri, kalemleri, büro malzemelerini kullanmak da caiz değildir. Evleri ve koltuk takımları gibi eşyayı altın veya gümüşle süsleme de caiz olmaz. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Altın ve gümüş kaplardan içmeyiniz, bunlarda yemek yemeyiniz. Şüphesiz bunlar dünyada müşriklere, ahirette de size aittir" (Buharî, Eşribe, 28; Ekime, 29; Libas 27; Müslîm, libas, 4, 5,). "Gümüş kaptan içen kimse, ancak karnına cehennem ateşini yudumlamış olur" (Buharî, Eşribe, 27; İbn Mace, Eşribe,17; Malik, el-Muvatta', Sıfatü'n-Nebî, 11; İbnü'l-Esîr, en-Nihaye, I, 255).

Şafiî ve Hanbelîlere göre ise, bu kapları mücerred edinmek de meşrû görülmemiştir. Çünkü edinme bunları kullanmaya sebep olur.

Ancak zarûret veya ihtiyaç sebebiyle bazı alet ve edevatı altın veya gümüşle kaplamak, yaldızlamak, diş tedavisinde kullanmak caizdir (bk. İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadîr, VIII, 81, 82; el Meydanî, el-Lübab, IV,159 vd; İbn Kudame, el-Muğnî, I, 75, 78; eş-Şirazî, el-muhezzeb, I, 11 vd; ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslamî ve Edilletüh, Dımaşk 1405/1985, III, 506 vd).

İpekli giymek, altın yüzük takmak erkeklere caiz görülmemiştir. Rasûlullah (s.a.s): "Altın ve ipek ümmetimin kadınları için helal, erkekleri için ise haramdır" buyurur. (Buharî, libas, 38, Cenaiz, 2, Hibbe, 28; Nesaî, Zînet, 40, Tatbik, 7; İbn Mace, libas, 19) Hz. Ali, Hz. Peygamber (s.a.s)'in altın yüzük takmayı yasakladığını (Ebû Davud, libas, 8, Hatem, 3; Tirmizî, Salat, 80, libas,12), İbn Abbas ise Rasûlullah'ın bir adamın elinde altın yüzük gördüğünü, bunu çıkardıktan sonra; "Sizden biriniz elinde ateşten bir parçayı taşımak istiyor" buyurduğunu nakteder (ez-Zeylaî, Nasbü'r-Raye, IV, 225, 235).

Kadın-erkek arasındaki ilişkiler ve sakıncalı sayılan durumlar şöyle özetlenebilir: Kadına eşi, ancak üreme organından cinsel temasta bulunabilir. Livata haram kılınmıştır. Ayette; "Kadınlarınız sizin tarlanızdır. O halde tarlanıza istediğiniz şekilde yaklaşın" (el-Bakara, 2/223) buyurulur. Çocuk ekim yeri tarım ürünlerinin ekim yerine benzetilmiştir. Burada ön cinsiyet unsurunun kastedildiği açıktır. Eşine veya başka bir erkeğe arkadan yaklaşan livatacı erkeği Hz. Peygamber lanet etmiştir (Ebû Davud Nikah, 45; Tirmizi, Hudûd, 24; Amet b. Hanbel, II, 444, 479). Hayızlı kadına kocasının cinsel teması da haramdır. Ayette şöyle buyurulur: "Ey Muhammed sana kadınların hayız halinden soruyorlar. De ki; zararlıdır. Hayız halindeyken kadınlardan uzaklaşın. Ve temizleninceye kadar onlara yaklaşmayın. Temizlendikten sonra onlara Allah'ın emrettiği yerden yaklaşın" (el-Bakara, 2/222).

İslam hukukçuları gebeliğin başlangıcından yüz yirmi gün sonra ana karnındaki çocuğun düşürülmesinin haramlığı konusunda görüş birliğindedirler. Bu, gurre'yi gerektiren suç olur. Gurre tam diyetin yüzde beş'i, yani 50 dinar (200 gr. altın). veya 500 dirhemlik bir tazminattır. Yine onlar, hayatın sabit olması sebebiyle gebeliğin başlamasından itibaren bir zaruret veya özür olmadıkça çocuk düşürmenin caiz olmadığı görüşünü tercih ettiler. Kadının ağır veya bulaşıcı bir hastalığa yakalanması zarûrete, sütünün kesilmesi, babanın süt anne tutacak imkanlara sahip olmaması, hatta ahlakın bozuk olması yüzünden doğacak çocuğun iyi eğitilememesi korkusu özür haline örnek verilebilir. Hanefîlerden bazılarına göre, bu şekilde özürsüz düşürme mekruh olup, düşüren kimse günahkar olur (İbnu'l-Hümam, a.g.e., II, 495; İbn Abidîn, Reddü'l-Muhtar, el-Emîriyye, I, 278, II, 522, V, 418; el-Feteva-ı Hindiyye, V, 365, 367).

Kadının rahmine kocasının spermi, cinsel temas olmaksızın yerleştirilip, doğum yapması sağlansa, bu caiz olur. Ancak yabancı bir erkeğin spermini yerleştirmek, zina anlamı taşıyacağından caiz olmaz.

Bir kimse, eşinin bütün vücûduna dokunabilir ve bakabilir. Ancak bir ihtiyaç olmaksızın eşlerin birbirinin cinsiyet organlarına bakması mekruh görülmüştür. Hz. Aişe'nin; "Ben, Rasûlullah (s.a.s)'den bir şey görmedim, O da benden yani benim cinsiyet organımdan bir şey görmedi" dediği nakledilmiştir (ez- Zeylaî, a.g.e., IV, 248). Kadın; kız kardeş, teyze, hala gibi yakın hısımlarından ise; erkek onun yüz, baş göğüs, diz kapaklarından aşağısı ve kolları gibi yerlerine bakabilir. Ancak, sırt ve karnına bakamaz. Çünkü Allah, bir erkeğin eşini, annesinin sırtına benzetmesini yasaklamıştır. Buna zıhar * denir (el-Mücadele 58/2-4). Bu yüzden yakın hısmının sırtına ve buna kıyasla karnına bakmak caiz görülmemiştir. Şafiîler ise, yakın mahrem hısımların göbek diz kapak arası dışında kalan yerlerine bir erkeğin şehvetsiz bakabileceğini söylerler.

Yabancı (ecnebî) kadına gelince, bir erkek onun ancak yüz, el ve topuklarından aşağı ayak kısımlarına bakabilir. Ayette şöyle buyurulur: "Ey Muhammed, Mü'min kadınlara söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar, ırzlarını ve namuslarını korusunlar, görünmesi zarurî olanlar hariç zinetlerini göstermesinler..." (en-Nûr, 24l31).

Kadın da kocasının bütün vücuduna bakabilir. Mahrem hısımların avret yeri dışında tüm bedenine, yabancı erkeğin ise, şehvetinden güvende olunca göbek diz arası dışında yine bütün bedenine bakabilir.

Erkek erkeğin, Şehvetten güvende olunca avret yeri dışında tüm vücuduna bakabilir. Burada avret yeri göbek ile diz kapakları arasıdır. Kadının kadına bakması da yukardaki esaslara göredir. Ancak şehvet ve fıtne korkusu varsa bakmak caiz olmaz (İbnü'l Hûmam, a.g.e., VIII, 97, 107; el-Kasanî, Bedayiu's-Sanayi', V, 119, 124; el-Meydanî, el-Lübab, IV, 162 165; İbn Abidîn, a.g.e. V, 257, 264; ez-Zühaylî, a.g.e. III, 560 vd.).

Bakmak caiz olmayan yerde, şehvetle dokunmak da caiz olmaz. Çünkü dokunma ve okşama, cinsel isteği, bakmaktan daha çok kamçılar. Bu yüzden bakma sonucu boşalma halinde oruç bozulmazken, aynı durum dokunmakla meydana gelirse oruç bozulur. Şehvetinden güvende olan kimsenin, mahrem hısmının bakılması caiz olan yerlerine dokunması da caizdir. Nitekim Rasûl-i Ekrem (s.a.s) kızı Hz. Fatma'nın başını öpüyordu. Ancak bakmanın aksine, zarûret bulunmaması yüzünden, şehvetten güvencede olursa bile, yabancı genç kadının yüz ve ellerine dokunmak caiz görülmemiştir. Hz. Peygamber yabancı kadınlarla musafaha yapmamıştır (bk. Nesaî, Bîat,18; İbn Mace, Cihad, 43; Malik, Muvatta', Bîat, 2; Ahmet b. Hanbel, müsned, II, 213, IV, 357, 454, 459). Şafiîler dışında İslam hukukçularının çoğunluğu, cinsel istek duyulmayan yaşlı kadınlarla musafahayı ve onları ellerini öpülmesini, fitne korkusu olmadığı gerekçesiyle caiz görmüşlerdir. Bir erkek dokunması caiz olan mahrem hısımı olan bir kadınla yolculuk yapabilir, kendisi ve kadın cinsel istekten güvencede oldukça, böyle bir hısımı ile yalnız kalabilir. Mahrem hısımla yalnız kalma süt kız kardeş ve baldız dışında mübahtır. Dokunmak haram olan kadınla yolculuk ve yalnız birlikte kalmak da haram olur. Hadislerde şöyle buyurulur: "Kadın üç günden uzak yola, yanında kocası ve mahrem hısmı olmadıkça yolculuk yapamaz" (Buharî, Taksîr, 4, Mescidu Mekke, 6, Sayd, 26, Savm, 67; Müslim, Hac, 413, 424; Tirmizî, Rada', 15; İbn Mace, Menasik, 7; Malik, Muvatta', İsti'zan, 38). " Dikkat ediniz, bir erkek yabancı bir kadınla başbaşa kalırsa, üçüncüsü ancak şeytan olur" (Buharî, Nikah, 111, 112; Müslim, Hacc, 424; Tirmizî, Ra da', 16, Fiten, 7; Ahmed b. Hanbel, I, 222, III, 339, 446).

On yaşına girince erkek ve kız çocukların yataklarını ayırmak gerekir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

"Çocuklarınız yedi yaşına girdiklerinde, onlara namazı emrediniz. On yaşına girince onları (namaz kılmazlarsa) hafifçe dövünüz ve yataklarını ayırınız" (Ebû Davud Salat, 26; Ahmed b. Hanbel, II, 180, 187).

Kumar niteliği olan her çeşit oyunun caiz olmadığı konusunda görüş birliği vardır. Bu da ortaya konan parayı bir tarafın kazanıp, karşı tarafın kaybetme ihtimali bulunan oyundur (el-Maide, 5/90).

Kumar niteliği olmayan bazı oyunlar da, değerli vakti kaybetmek, Allah'ı anmaktan ve namazdan alıkoymak gibi özellikleri yüzünden mekruh veya bu özelliği yoksa mübah sayılır. Hanefîlere göre tavla Şafiîlere göre ise satranç oyunu mekruhtur. Ancak oyunu kazanana bir bedel konulursa bu haram olur. Bazı hanefi ve bazı Hanbelîlere göre çalgı aleti olmaksızın bile türkü söylemek caiz olmaz (İbn Kudame, el-Muğnî, IX,175). Bazı Hanefi, Hanbelî ve Malikîlere göre ise, mücerred şarkı söylemek kerahetsiz mübahtır. Şafiîler aletsiz şarkı söylemeyi ve dinlemeyi mekruh görür, haram saymaz. Delilleri Hz. Aişe'den nakledilen şu hadistir: "Aişe (r. anha) dedi ki; yanımda şarkı söyleyen iki cariye vardı. Derken Ebû Bekir içeri girdi. Rasûlullah'ın evinde şeytanın düdüğünün işi nedir? dedi. Allah Rasûlü şöyle buyurdu: "Onları bırak. Bu, bayram günleridir" (Buharî İdeyn, 2, 3; Müslim, İdeyn,16,17,19; İbn Mace, Nikah, 2l). İmam Gazzalî (ö. 505/1111) aletsiz mücerred şarkı söylemenin helal olduğunu belirtir (eş-şevkanî, Neylü'l-Evtar, VIII,101; lhyau Ulûmiddîn, II, 238 vd.). Fert ve toplum için yararlı bir takım ödüllü ödülsüz yarışlar düzenlenmesi, sağlıklı olmak için eğitim sporları yapılması mümkün ve caizdir (bk. İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadîr, VII, 97,107, 132; el-Kasanî, Bedayiu's-Sanayi', V, 119, 124; el-Meydanî, el-Lübab, IV, 162, 165; eş-Şîrazî, el-Mühezzeb, II, 34,. 35, 325, 328; İbn Kudame, el-Muğnî, VI, VI, 552, IX,170,176; el-Fetava'l-Hindiyye, V, 363; İbn Abidîn, Reddü'l-Muhtar, V, 257, 264, 279, III, 337).

Toprağın verimini arttırmak için bir kimsenin hayvan gübresini satması, bir müslümanın alacağını Hristiyan veya Yahudinin şarap, domuz eti satışı gibi satıştan kazandığı paradan tahsil etmesi, şarap yapımı için üzüm satması caizdir. Yine fitne ehline silah satımı da bunun gibidir. Çünkü suç ancak bu üzüm veya silahın kullanımı ile gerçekleşir. Ancak ma'siyete sebep olacağı için bu tip satışlar mekruh (çirkin) görülmüştür.

Bir müslümanın, gayri menkulünü kilise olarak kullanılmak üzere kiraya vermesi veya zimmîye ait şarabı nakil işini üstlenmesi Ebû Hanîfe'ye göre caizdir. Dayandığı delil kıyastır. Ebû Yusuf, İmam Muhammed, Şafiî, Malik ve Ahmed b. Hanbel'e göre ise bu çeşit kira akitleri mekruhtur. Çünkü bu, ma'siyette destek sağlamak anlamına gelir. Rasûlullah (s.a.s) içki konusunda, on ilgiliye lanet etmiştir. Bunlardan birisi de içkinin nakliyesini yapan kimsedir (Tirmizî, Büyû', 59; İbn Mace, Eşribe, 6).

Gıda maddesi ve hayvan yemi gibi aslî ihtiyaçların karaborsacılığını yapmak, belde halkına zarar verdiği sürece mekruhtur. Hanefîlerden el-Kasanî (ö. 587/1191) ve diğer mezheb imamları karaborsacılığı haram saymışlardır. Bunu yasaklayan pek çok hadis vardır. "Bir gıda maddesini kırk gün satmayıp depolayan kimse, Allah'tan uzaklaşmıştır. Allah da onu kendisinden uzaklaştırmıştır" (İbn Hanbel, Müsned, II, 33; bk. Müslim, Usakat,129,130; Ebû Davud, Büyü', 47). Yine yerleşim merkezine dışarıdan mal getirenleri yolda karşılayıp, malını almak suretiyle üretici veya dağıtıcı ile tüketici arasında girmek (Buharî, Büyû', 72, İcare,11,19; Nesaî, Büyû',18). Veya üretici adına komisyonculuk yapmak gibi (Buharî, Büyû', 58, 64, 68, 72, İcare,14, Şurût, 8; Müslim, Büyû',11,16,18, 21) malın piyasaya kontrollü ve pahalı olarak sürülmesine veya karaborsaya düşürülmesine yol açabilecek işlemler, topluma zarar verdiği sürece yasaklanmıştır (İbnü'l-Hümam, a.g.e., VIII,122,126,127; el-Kasanî, a.g.e., V, 129; İbn Abidîn, Reddü'l-Muhtar, V, 272, vd; İbn Nüceym, el-Eşbah ve'n-Nezair, II,176; el-Cassas, Ahkamü'l-Kur'an, III, 88, ez-Zühaylî, a.g.e., III, 580 vd).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Hazr

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/hazr.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.