Hul

Çıkarmak, gidermek, soymak ve soyunmak. Kadının ödemeyi kabul ettiği bedel karşılığında evlilik akdine son vermek, başka bir deyimle; eşlerin karşılıklı anlaşma yoluyla evliliğe son vermesi. Hul' yerine aynı anlamda muhalea tabiri de kullanılır. İslam hukukunda muhalea, evliliği sona erdiren sebeplerden birisidir. Bazı durumlarda evliliğin bu yolla sona erdirilmesine ihtiyaç duyulabilir. Mesela; eşler birbirini sevmez, biri diğerine saygı duymaz, anlaşamaz ve birlikte yaşamak çekilmez hale gelmiş olursa kocanın elinde boşama imkan ve yetkisi vardır. Fakat koca buna rağmen karısını boşamazsa ne yapılabilir? Kadın bu şiddetli geçimsizliğe ve çekilmez hayata katlanmaya devam mı edecektir? İşte bu gibi hallerde kadının bir bedel karşılığında kocasından ayrılması mümkündür. Bu fesih veya talak (boşama)dan ayrı bir boşama şeklidir (es-Serahsî, el-Mebsût, VI, 171-196; İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadr, III, 199-224; İbn Abidin, Reddü'l-Muhtar ale'd-Dürri'l Muhtar, II, 556-5731)

Muhalea kitap ve sünnet delillerine dayanır .

Ayetlerde şöyle buyurulur: "Kadınlara vermiş olduğunuz bir şeyi geri almanız helal değildir. Meğer ki karı ve koca Allah'ın çizdiği sınırlara riayet edememekten korkmuş olsunlar. Şayet onların, ilahi sınırlara riayet edemeyeceklerinden korkarsanız, karının kurtulmak için bir şey (para) vermesinde ikisi için de bir günah yoktur" (el-Bakara, 2/229).

"Nikahladığınız kadınların mehirlerini gönül rızası ile verin. Şayet mehrin bir bölümünü gönül hoşluğu ile kendileri size bağışlarsa, onu afiyetle yiyin" (en-Nisa, 4/4).

İbn Abbas (r.a)'den rivayet edildiğine göre; Sabit b. Kays'ın karısı Peygamber (s.a.s)'e gelerek:

"Ey Allah"ın Rasûlü, Sabit b. Kays'ı ahlak ve din hususunda ayıplamıyorum, fakat müslümanlıkta küfür derecesinde bir hata işlemekten korkuyorum" dedi. Hz. Peygamber ona sordu: "Bahçeyi ona geri verecek misin?" cevap verdi: Evet. Bunun üzerine Hz. Peygamber Sabit'e; "Bahçeyi kabul et ve onu bir defa da boşa" buyurdu (Buharî, Talak, II; Nesaî, Talak, 34).

Muhalea kendine has özellikleri olan bir boşama çeşididir. Bu boşama koca bakımından bir yemindir. Çünkü koca muhalea anlaşmasıyla karısını boşamayı bir bedele bağlamış olur. Bedeli alınca boşama gerçekleşmiş sayılır. Muhalea, kadın bakımından ivazlı (bedelli) bir akittir. Çünkü kadın bununla bir bedel ödemeyi kabul etmiş olur. Kadın, kocasının bir bedel karşılığında boşama teklifine "kabul ettim" der veya "beni şu kadar para karşılığında boşa" diyerek kendisi icapta bulunur. Aslında bununla, "Şu kadar para karşılığında evlilik bağını senden satın almaya razı oldum" demek istemiştir.

Muhalea teklifi kocadan gelmişse, artık ne kadının kabulünden önce ve ne de sonra bu icabından (teklifinden) rucû edemez. Karısını kabulden menedemez. Kendisi için muhayyerlik şartı koyması muteber değildir. Karısının hemen o meclise kabul iradesini açıklaması gerekir. Koca muhalea akdini feshedemez. Kocanın mücerred muhalea isteğinde bulunmasıyla bu beş hüküm kendiliğinden doğar. Koca muhaleayı bir şarta veya gelecek zamana bağlayabilir. "Eğer baban gelirse, şu kadar para karşılığında seninle muhaleayı kabul ettim" veya "Ramazan ayı başında, şu kadar para karşılığında seninle muhaleayı kabul ettim" denilse, şart gerçekleştikten veya belirtilen tarih girdikten sonra kadın kabul etse boşama meydana gelir. Kadının belirlenen parayı kocasına vermesi gerekir.

Muhalea yoluyla boşanma teklifi kadından gelir de kocasına; "Sana vereceğim şu kadar para karşılığında beni boşa" derse, koca kabul iradesini açıklayıncaya kadar, kadın bu icabından rucû edebilir. Karı-kocadan birinin meclisi terk etmesiyle bu icab batıl olur. Kadının muhaleada muhayyerlik şartı geçerlidir (İbn Abidin, a.g.e, II, 557; M. Zihni Efendi, Munakehat Mufarekat, 117, vd.).

Mihir olarak verilebilen her şey muhaleada bedel olabilir. İslam hukukuna göre alım-satımı meşrû olan ve ekonomik bir değer taşıyan menkul ve gayr-i menkuller ile bazı menfaatler mehir ve muhaleada bedel olabilir. Muhalea bedeli, mehire denk, ondan az veya çok olabilir. Mesela; koca, küçük çocukların masraflarının belli bir yaşa kadar karısı tarafından karşılanması şartıyla muhalea yapabilir. Yine çocukların belli yaşa kadar karısı tarafından bakılıp terbiye edilmesi de muhalea bedeli olabilir.

Eşler arasında geçimsizliğin kaynağı bazan kadın, bazan kocadır. Bazan da geçinip giden eşler boşanabilir. Geçimsizlikte kusurlu olmak muhalea bedelini etkiler mi? Başka bir deyimle, koca hem geçimsizlik çıkarır, hanımını boşamaz, hem de boşamak için karısından bir bedel isteyebilir mi? Burada, kocanın boşama hakkını kötüye kullanma ihtimali vardır. Koca muhalea bedeline ya mahkeme hükmüyle (kazaen), ya da Allah'la kul arasında kalan yolla (diyaneten) malik olur. Koca dünya hukuku bakımından (kazaen) muhalea bedelin her durumda sahip olur. Geçimsizliğin yalnız kocadan yahut yalnız kadından yahut da her ikisinden gelmesi sonucu etkilemez. Bu bedelin mehire eşit, ondan az veya çok olması da hükmü değiştirmez (el-Fetava'l-Hindiyye, I, 488). Çünkü kadın, kendi mülkü üzerinde dilediği şekilde tasarruf edebileceği gibi, koca da, karının kendi rızasıyla vereceği bir bedel karşılığında birtakım hak ve menfaatlerinden vazgeçerek onu boşayabilir. Ayet-i kerîme'de"...Karının kocasına evlilikten kurtulmak için bir bedel vermesinde her ikisi için de bu günah yoktur" (el-Bakara, 2/228) buyurulmuş, bedelin miktarı için bir sınır konulmamıştır. Ancak Ebû Bekr el-Müzenî bu ayetin, aşağıdaki ayet tarafından neshedildiği görüşünü benimsemiştir. "Eğer bir kadını bırakıp da yerine başka bir kadın almak isterseniz, öncekine yüklerce mehir vermiş olsanız bile, o verdiğinizden geri bir şey almayınız" (en-Nisa, 4/20). el-Müzenî bu ayete dayanarak hul' yoluyla boşanmaya karşı çıkar. İslam hukukçularının çoğunluğu ise bu son ayeti rızası hilafına kadından bir şey alınmaması şeklinde anlamışlardır (ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l İslam'ı ve Edilletuh, Dımaşk 1985, 2. baskı, VII, 472).

Uhrevî sorumluluk bakımından (diyaneten) muhalea bedelinin hükmü eşlerin geçimsizlikteki rollerine göre değerlendirilmiştir. Geçimsizlik yalnız kocadan kaynaklanıyorsa muhalea bedeli istemesi helal değildir. Verilen mehrin boşarken geri alınmasını yasaklayan Nisa Sûresi 20 nci ayeti bunun delilidir. Çünkü erkeğin hanımına zulüm yaparak muhalea bedelini yüksek tutması ve boşamayı bir para karşılığı yapması, hakkı kötüye kullanma sayılır (el-Cassas Ahkamü'l Kur'an, 2. baskı, Kahire, (t.y), II, 92, 93; el-Fetava'l-Hindiyye, I, 488; Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam Hukuku, 2. Baskı, İstanbul 1983, s. 406, 407). Geçimsizlik yalnız kadından veya her iki şeyden geliyorsa, kocanın boşama karşılığında bir bedel (para) alması helaldir. Fakat bu durumda kadına mehir olarak verdiğinden daha fazlasını alması mekruh sayılmıştır (el-Cassas, a.g.e, II, 93; el-Fetava'l-Hindiyye, I, 488).

Hanefilerin de dahil bulunduğu çoğunluğa göre muhalea yoluyla boşama, bir bain (kesin) talak sayılır. İmam Şafiî ise muhaleayı boşama değil, fesih sayar. Bu konuda şu delillere dayanır: Ayetlerde şöyle buyurulur: "Talak iki defadır" (el-Bakara, 2/229). Ayetin devamında; "Kadının kurtulmak için bir bedel vermesinde, ikisine de bir günah yoktur" buyurulur. Aynı Sûrenin 229 ncu ayetinde ise; "Eğer koca karısını ikinci talaktan sonra bir defa daha boşarsa, bundan sonra kadın başka bir erkeğe nikahlanmadıkça (ve ondan da ayrılmadıkça) ilk kocasına helal olmaz" ifadeleri yer alır. Muhalea da boşama sayılırsa, birbirine bağlantılı olarak gelen bu ayetlere göre talak (boşama) sayısı dört olur. Halbuki boşama üçten fazla olamaz. Hanefiler ise bu ayetlerdeki boşama çeşitlerini ivazlı (bedelli) ve ivazsız (bedelsiz) olmak üzere üç tane olarak kabul ederler. Çünkü muhalea yeni bir boşama çeşidi değil, kinayeli sözlerle yapılan bir boşama şeklinden ibarettir. Bu yüzden muhalea sonunda fesih değil, bain talak meydana gelir. Hz. Ömer, Hz. Ali ve İbn Mes'ud'dan muhaleanın bain talak olduğu rivayet edilmiştir (es-Serahsî, el-Mebsût, VI, 171 vd.).

Boşamaya ehil olan koca ve boşanmaya mahal olan kadın aynı zamanda muhalea akdi yapmaya da ehildir. Bu akit sonunda kadın kendi malında tasarrufta bulunduğu için bu bir teberrua benzetilmiş ve hibe için aranan şartlar burada da aranmıştır. Bu yüzden muhalea için kadının akıl, baliğ olması, ölümle sonuçlanan bir hastalığa yakalanmamış bulunması ve sefîh olması yüzünden hacr altına alınmış olmaması gerekir.

İslam hukukçularının çoğunluğuna göre, eşler karşılıklı anlaşınca evlilik muhalea yoluyla kendiliğinden sona erer. Ayrıca hakimin hükmüne ihtiyaç bulunmaz .

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Hul

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/hul.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.