Hüküm

Hükmetmek, menetmek, ata gem takmak, idare, yönetim, iktidar, ilim, hikmet, anlayış. Hakkında ayet, hadîs veya icma bulunan, veya temelde bu delillere dayanan amelî prensipler. Hükümler İslam'ın pratik yönünü oluşturur. Çoğulu ahkam'dır.

Kur'an'da hüküm kelimesi ve türevleri pek çok ayette geçmektedir. Mahkeme kararı anlamında, ayette şöyle buyurulur: "Ey Muhammed, Davud'u ve Süleyman'ı da hatırla. Hani onlar, kavmin boşanan koyunları ekini yediği zaman, ekin hakkında hüküm veriyorlardı. Biz de onların hükümlerinin şahitleriydik" (el-Enbiya, 21/78).

Allah'ın verdiği hüküm anlamında; "Kafirler, yeryüzünü zaman zaman etrafından eksilttiğimizi görmezler mi? Hükmeden yalnız Allah'tır. Onun hükmüne karşı çıkabilecek hiç bir kimse yoktur. O, hesabı çok süratli olandır" (er-Rad, 13/41) buyurulur.

Allah'ın indirdiği ile hükmetmeyenlerin küfre, zulme veya fıska düşebileceklerini bildiren ayetler (el-Afaide, 5/44, 45, 47) bu terimin dünyevî yönünü ifade ederken, çeşitli ayetler de Allah'ın kıyamet gününde, insanları dünyadaki amel ve davranışlarına göre hesaba çekerek haklarında hüküm vereceğinden söz etmektedir (el-Bakara, 2/113; en-Nisa, 4/141; en-Nahl, 16/124; el-Hac, 22/69).

Hüküm, İslam hukuk usulünde, Allah ve Rasûlünün emir, yasak, muhayyer bırakma veya bir kimsenin fiiline ilişkin iki şeyi birbirine bağlama özelliklerini taşıyan prensipleridir. Farz, vacib, sünnet, müstehab, mubah, haram, mekruh, sahih, batıl, fasit, sebep, şart, mani gibi bir müslümanın fiiline Allah veya Rasûlü tarafından verilen vasıf "şer'î hüküm" adını alır. Hüküm emir, yasak veya muheyyer bırakma kabilinden ise, buna "teklîfî hüküm" denir. Emre örnek: namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi. Yasağa örnek; içki içmek, kumar oynamak, zina etmek gibi. Muhayyer bırakmak ise; meşrû şekilde yeme, içme ve gezinme gibi fiilleri kapsamına alır (M. Ebû Zehra, Usulü'l-Fıkh, Daru'l-Fikri'l-Arabî, t.s, s. 26-28).

İslamî bir hükmün kıyas yoluyla benzeri meselelere uygulanabilmesi için pratiğe yönelik olması ve manasının akıl ile anlaşılabilmesi gerekir. Yani bu hükmün meşrû oluş sebebini akıl kavramalı veya ayet-hadis bu sebebe işaret etmelidir. Mesela içki, kumar, murdar hayvan eti ve rüşvet haram kılınmıştır. Akıl, bunların meşrû oluş hikmetini kavrar. Eğer hükmün manası, teyemmüm abdesti ve namazın rekatlarının sayısı veya şekli gibi akıl ile bilinemezse kıyas konusu olamaz. Ebû Hanîfe'ye göre, hüküm ayet ve hadislerinin hepsinin manası akıl ile kavranabilir ve illetleri anlaşılır. Ancak ibadet (taabbûdî) olduğuna dair delil bulunanlar bundan müstesnadır. Bu, meşrû oluş sebebi akıl ile kavranılamayan ibadet veya hükümlerin bir hikmet veya faydası yoktur, anlamına gelmez. Şüphesiz bunların da hikmet ve faydaları vardır; fakat akıl bunlardaki illeti anlayarak benzerlerine uygulama yeteneğine sahip değildir (Ebû Zehra, a.g.e, s. 234).

Kur'an-ı Kerîm'de, insanların fiilleriyle ilgili beşyüz kadar ayet vardır. Bunlara "hüküm ayeti" denir. Bu ayetleri açıklayan özel eserler de yazılmıştır. Ebû Bekir el-Cassas (ö. 370/980) ile İbnü'l-Arabî'nin, Ahkamü'l-Kur'an adlı eserleriyle, günümüz İslam bilginlerinden Muhammed Ali es-Sabûnî'nin, Tefsîru Ãyati'l-Ahkam isimli eseri bunlardandır. Hz. Peygamber'in hadislerinde de, edeb, mev'ıza ve ahiret hükümleri yanında, ibadat, muamelat ve ukûbatla ilgili hüküm hadisleri ayrı başlıklar veya müstakil hadis kitapları olarak yazılmıştır. Bunlara da "hüküm hadisleri veya hüküm bildiren hadisler" denir (Şafiî, er-Risale, s. 447, 510; şatıbî, el-Muvafakat, IV, 162- 165; Gazzalî, el-Mustasfa, 11, 350-353)

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Hüküm

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/hukum.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.