Korku Ve Ümit

Korku ve ümit

(Arapça'sı Havf ve Reca), mü'minin Allah karşısındaki ruhi durumunu belirleyen ve davranışlarını etkileyen iki duygu. Allah'tan korkmayı ve O'ndan ummayı belirtir, Tasavvufta da iki hal ve makamın adıdır.

Genel anlamda korku (havf), insanın başına gelmesini istemediği bir şeye karşı duyduğu endişe; umut (reca) da, elde edilmek istenilen şeye karşı kalbin ilgisidir. Her iki durum da geleceğe yöneliktir ve insanın tutum ve davranışları üzerinde belirleyici bir rol oynar. Bu nedenle mü'minin temel niteliklerinden birisi korku, diğeri de umuttur. Ne var ki korkunun insanı umutsuzluğa (ye's); umudun da kötülükleri önemsiz görmeye götürecek ölçüye ulaşmaması gerekir.

Korku kavramı Kur'an'da havf, haşyet, rahbe ve ittika gibi kelimelerle dile getirilir. Kavramı içeren ayetler korkunun nedenini ve amacını da açıklayıcı bir nitelik taşır. Buna göre mü'minler yalnız Allah'tan, Kıyamet gününün dehşetinden, Cehennem azabından korkmalıdır (el-Bakara, 2/212; Alu İmran, 3/175; el-Maide, 5/57). Buna karşılık sözgelimi insanlardan (el-Ahzab, 33/37), düşman eline geçmekten (Taha, 20/77), Kafirlerin hile ve düzenlerinden (Taha, 20/65-68), özetle Allah'tan başka hiçbir kimse ve nesneden (en-Nahl, 16/51-52) korkulmamalıdır. Kur'an'ın öngördüğü bu korku insanı pasifliğe, hareketsizliğe itme amacı gütmez. Tam tersine insanı korkunun nedenlerini ortadan kaldıracak tutum ve davranışlara yöneltmek amacı taşır. Örneğin Allah'ın gazabına, Cehennem azabına neden olacak davranış ve eylemlerden sakındırır, Allah'ın emirlerine uymaya yönlendirir. Bu yöneliş kişiyi yalnızca korkuya neden olacak eylemlerden uzaklaştırmakla kalmayacak, ona gerçek anlamda iyi ve olgun bir mü'min olmanın yollanın açacaktır. Korku ile başlayan bu yöneliş ittika ile sürerek takva ile sonuçlanacaktır. Takva ise mü'minin ulaşabileceği en yüksek dereceyi belirtir.

Mü'minler Allah'tan korkmakta oldukları kadar O'ndan umut kesmemekle de yükümlüdürler: "Allah'ın rahmetinden umut kesmeyin" (ez-Zümer, 39/53). Çünkü umutsuzluk insanı kendini düzeltme, arındırma çabalarından yoksun bırakır. Kur'an, mü'minin her durumda umut içinde olmasını gerektirecek müjdelerle doludur: "şüphesiz Rabbin onların zulümlerine karşı mağfiret sahibidir" (er-Ra'd, 13/6)."Rabbiniz bol rahmet sahibidir" (el-En'am, 6/147).

"Rahmetim her şeyi kaplamıştır" (e/A'raf, 7/156). Fakat bu ve benzeri ayetler ne yaparsa yapsın insanın mutlaka bağışlanacağı anlamına gelmez. Umut (reca), sebebsiz ve insanı umduğu şeye ulaşmak için çalışmaktan alıkoyacak, kötülük ve günahları önemsiz gösterecek bir beklenti değildir. "Onlar ki inandılar, hicret ettiler, Allah yolunda savaştılar; işte onlar Allah'ın rahmetini umarlar "(yercune)" (el-Bakara, 2/218), "Allah'a iman edenleri ve O'nun kitabına sarılanları Allah rahmetine ve bol nimetine kavuşturacak, önleri kendisine götüren doğru yola eriştirecektir" (en-Nisa, 4/ 175) ve "Ey iman edenler, Allah'tan korkun, O'nun elçisine inanın ki size rahmetinden iki pay versin, sizin için ışığında yürüyeceğiniz bir nur yaratsın ve sizi bağışlasın" fel-Hadid, 57/28) gibi ayetlerde açıklandığı üzere umut ancak gerekli şartları hazırladıktan sonra sonucu Allah'tan ummaktır. Bunun aksi bir beklenti Hz. Peygamber (s.a.s)'in "Nefsini hevasına tabi kılıp şehevi arzularının peşinde ömrünü tükettikten sonra Allah'tan Cennet isteyen ahmaktır" hadisinde tanımladığı gibi ahmaklıktır.

Korku ve umut birbirini bütünleyen ve mü'mini kemale erdiren iki niteliktir. Bu nedenle Kur'an mü'minleri tanımlarken iki niteliği birlikte anar: " Yanları yataklardan uzaklaşır, korkarak ve umarak Rab'lerine dua ederler." (es-Secde, 32/6). İslam bilginleri bu tür Kur'anî yönlendirmelerden yola çıkarak mü'minin sürekli korku ve umut arasında olması gerektiğini belirtmişlerdir. (Ayrıntı için Allah korkusu ve Beyne'l-havf ve Reca maddelerine bakınız.)

Korku ve umut, özel deyimiyle Havf ve Reca tasavvufta iki hal ve makamı belirtir. Mutasavvıfın nefsini arındırmasına (tezkiye) bağlı olarak doğrudan Allah'ın bağışı sonucu gerçeklesen Havf ve Reca başlangıçta geçicidir. Bu aşamada hal olarak anılırlar. Ancak mutasavvıf manevi yolculukta ilerledikçe, mertebesi yükseldikçe Havf ve Reca yerleşerek birer makam durumuna gelir. Havf ve Reca, ruhun sıkışması demek olan Kabz ile rahatlaması demek olan Bast haliyle ilgilidir. Kabz halindeki mutasavvıf Havf; Bast durumundaki mutasavvıf da Reca duyguları içindedir.

Mutasavvıflara göre korkunun üç derecesi vardır. Korkunun birinci derecesi Havf adını alır ve bu korku imanın şartlarındandır. "Eğer mü'min iseniz onlardan korkmayın, benden korkun" (Alu imran, 3/175) ayetinin işaret ettiği bu korku tüm mü'minler için farzdır. Korkunun ikinci derecesi Haşyet'tir. Haşyet, ilmin şartlarındandır. "Kulları içinde ancak bilginler Allah'tan (gereğince) korkar" (el-Fatır, 35/28) ayeti korkunun bu derecesini belirtir. Üçüncü derecede korku Heybet adını alır. Takvayı dile getiren Heybet de marifetin şartlarındandır. "Allah sizi kendisin(in emirlerine karşı gelmek)den sakındırır" (Alu İmran, 3/28) ayeti de korkunun üçüncü derecesine işaret eder.

Mutasavvıflar Reca'nın da üç çeşidinden söz ederler. Reca'nın birinci çeşidi insanın güzel bir amel işleyerek bu amelin kabulünü Allah'tan ummasıdır. İnsanın kötü bir iş yaptıktan sonra tövbe ederek Allah'tan bağışlanmayı umması da Reca'nın ikinci bir çeşididir. Reca'nın üçüncü çeşidi kuru bir kuruntudan başka birşey değildir. Bu çeşit Reca insanın bir yandan günah işlemeyi sürdürürken diğer yandan Allah'ın kendisini bağışlayacağını ummasıdır. Bu adam bir yalancıdır ve böyle bir Reca insanı felakete sürükler.

Havf ve Reca; ilim, hal ve amelden oluşur. Havf'ta ilim kişinin korkulan şeyi ve ona sürükleyen nedenleri bilmesidir. Bu bilgi tüm varlığını sararak kişinin kötülüklerden sakınmasına, kendisini düzeltmesine, iyi davranışlar içine girmesine neden olacaktır. Kötülüklere, günahlara karşı duyulan iğrenme, nefsani zevk ve isteklerden uzaklaşma, Havf'ın ortaya çıkardığı bir haldir. Bu halin sonucu da mutasavvıfın Allah'ın emir ve yasaklarına uyması, şüpheli şeylerden kaçınmasıdır. Bu da Havf'ın insanın amellerindeki yansımasıdır. Reca'da ilim, mutasavvıfin Allah'ın hoşnutluğuna, bağışlamasına neden olacak şeyleri bilmesidir. Bu bilgi de onu benliğini arındırmaya, iyi edimlere yapışmaya götürecektir. Dolayısıyla Reca da kendisini insanın ruhi yapısında ve davranışlarında gösteren bir haldir.

Ahmed ÖZALP

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Korku Ve Ümit

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/korku-ve-umit.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.