Kurtubi

Ebû Abdullah Muhammed İbn Ahmed İbn Ebî Bekr İbn Farh el-Kurtubî, Endülüs'ün yetiştirdiği büyük alimlerdendir.

Kurtuba'da çiftçilikle uğraşan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Kurtubî öğrenim çağına girince önce Arapça ve şiir, sonra da Kur'an-ı Kerim öğrendi. 627/1230'da babasının vefatından sonra da tahsiline devam ederek Rebî İbn Abdurrahman İbn Ahmed (ö. 633/1235), İbn Ebî Hucce adıyla meşhur olan Ebu Ca'fer Ahmed (ö. 643/1245) gibi alimlerden dilbilgisi, nahv, belagat, Kur'an ilimleri, Fıkıh dersleri aldı.

Herhalde Kurtuba ve diğer Endülüs şehirlerinin Hristiyanların eline geçmesinden sonra, Mısır'ın İskenderiye şehrine geldi. Mısır'a geliş tarihi kesin olmamakla birlikte İskenderiye'de, (648/1251) yılında vefat eden hadis alimi Ebu Muhammed Abdulvehhab İbn Revac'dan ders aldığına göre bu tarihten önce İskenderiye'ye gelmiş olmalıdır.

Kurtubî burada İbnu'l-Cummeyzî (ö. 649/1252), Ebu'l-Abbas Ahmed İbn Ömer el-Kurtubî (ö. 656/1258) ve el-Hasen İbn Muhammed el-Bekrî (ö. 656/1258) gibi hocalardan dil, edebiyat, Kur'an ilimleri, kıraat, tefsir, hadis, Fıkıh dersleri aldı.

Kurtubî buradan Kahire'ye, daha sonra da Asyût'un kuzeyindeki Münyetu Benî Hasîb'e gidip yerleşerek (671/1273)'de vefatına kadar orada kaldı. Kaynaklar Kurtubî'yi, salih bir kul; arif, dünyaya karşı zahidane yaşayan, itkan sahibi bir alim olarak tanıtırlar. Zühd ve takva içinde yaşamakla birlikte faydalı birçok eser kaleme almıştır. Kaynaklarda birçok talebesi olduğu bildirilmekle birlikte bunların isimleri verilmemiştir.

Kurtubî birçok Endülüslü alim gibi fıkıhta Malikidir. Fakat tefsirine baktığımızda onun, mezheb taassubuna kapılmadığını, hatta bu eserinde zaman zaman diğer mezheblerin görüşlerini tercih ettiğini görürüz. Bunda, Mısır'a geldikten sonra Şafiî alimlerden ders okumuş olmasının tesiri olduğu söylenebilir. İtikad mezhebi itibariyle de Eş'arîdir.

Bilinen eserlerinden önemlileri şunlardır:

1. et-Tezkire fi Ahvali'l-Mevta ve Umûri'l-Ahire: Kurtubî bu eserinde ölüm, ölülerin halleri, kıyamet, Cennet, Cehennem gibi mevzuları anlatır.

2. et-Tezkar fi Efdali'l-Ezkar: Kur'an-ı Kerim'in faziletlerine dair kırk babdan oluşan bir eserdir.

3. el-İ'lam bima fî Dîni'n-Nasara mine'l-Mefasid ve'l-Evham ve Ezharu Mehasini Dîni'l-İslam.

4. el-Mısbah beyne'l-Ef'al ve's-Sıhah: Ebu'l-Kasım Ali İbn Cafer'in Kitabu'l-Ef'al'i ile el Cevherî'nin es-Sıhah adlı lüğate dair eserlerinin muhtasarıdır.

5. el-Muktebes fî Şerhi Muvattai Malik İbn Enes.

6. el-Lumau'l-Lu'luiyye fî Şerhi'l İşrînati'n-Nebeviyye.

7. el-Cami'li-Ahkami'l-Kur'an. (Kurtubî'nin hayatı, eserleri, ilmî şahsiyeti hakkında geniş bilgi için bk. el-Kasabi Mahmud Zalat, el-Kurtubî ve Menhecuhû fi't-Tefsir, Kahire (1399/1979); Mahmud Besyûnî Fûde, Neş'etu't- Tefsîr ve Menahicuhu, Kahire 1406/1986, s. 195-196; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsîr Tarihi, Ankara 1960, II, 345-346; İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, Ankara 1988, II, 116-128).

Kurtubî Tefsiri:

Kurtubî'nin tefsirinin tam adı eserin mukaddimesinde belirtildiği üzere "el-Cami li-Ahkami'l-Kur'an ve'l Mübeyyin lima Tedammenehû mine's-Sünne ve Ayi'l-Furkan"dır. Eser, ahkam ağırlıklı olduğu için bunu Ahkamu'l-Kur'anlar içinde sayanlar da vardır. Ama bütün Kur'an'ın baştan sona kadar tefsirini ihtiva etmektedir. Kurtubî tefsirine Kur'an'ın fazileti, okunuşunun keyfiyeti, tefsiri, i'cazı, cem ve tertibi, ahrufu seb'a, müfessirlerin dereceleri ve tefsirle ilgili daha birçok konuya tahsis ettiği oldukça geniş bir mukaddime ile başlar. Bu mukaddimenin başında, tefsirinde takip edeceği metodu bizzat kendisi şöyle açıklamıştır:

"Ömrüm boyunca Allah'ın kitabı ile meşgul olmayı ve bütün gücümü ona sarfetmeyi uygun gördüm. Bunu da tefsirdeki nükteleri içine alacak şekilde lügatleri, i'rabları, kıraatleri, kalbleri doğru yoldan sapan dalalet ehlini reddetmeyi, bu zikrettiklerimin yanında ahkamı, ayetlerin nüzûl sebeplerini, ayetler arasındaki manayı toplayan ve birbirine zıt gibi görünen ayetler arasındaki müşkülleri açıklayan selef ve halef alimlerinin görüşlerine şehadet eden hadisleri özlü bir şekilde yazmaya giriştim... Bu kitaptaki şartlarım: Sözleri söyleyenlerine, hadisleri de (hadis mecmualarının) müelliflerine dayandırmaktır... Müfessirlerin kıssalarından, tarihçilerin haberlerinden lüzumlu olanlar ve açıklama için mutlaka gerekli olanlar hariç olmak üzere yüz çevirdim. Bunun yerine "mes'ele" adını verdiğim ahkam ayetlerinin açıklamalarını koydum. Bir, iki veya daha fazla hüküm ihtiva eden her ayete bazı mes'eleler ilave ederek o mes'eleler içinde nüzûl sebeplerini, tefsiri, garîb kelimeleri ve hükümleri açıkladım. Şayet ayet bir hüküm ihtiva etmiyorsa tefsir ve te'vilini vermekle yetindim." (el-Camî li Ahkami'l-Kur'an, Beyrut 1405/1985, I, 2-3'den kısaltılarak).

Gerçekten Kurtubî mukaddimede verdiği bu esaslara uymuş ve rivayet ağırlıklı, son derece faydalı bir tefsir ortaya koymuştur. Tefsirde rivayete ağırlık verilmesi yanında dirayet ihmal edilmiş değildir. Mukaddimede belirtildiği üzere Sahabe ve Tabiun söz ve görüşlerinden başlayarak kendi zamanına kadar yazılmış tefsirlerden -genel olarak kaynak belirtmek suretiyle- bol bol alıntılar yapılmış; ayetlerin tefsirine dair o zamana kadar söylenen ve yazılanlar toplanmıştır. Kurtubî, rivayete ağırlık verirken tefsirine giriştiği ayetin açıklaması ile ilgili hadis bulmuşsa bununla yetinmiş, hadis bulamadığı takdirde Sahabe, Tabiun ve daha sonra gelen alimlerin görüşlerine yer vermiş, bu görüşlerin değişik olması halinde aralarında tercihler de yapmıştır.

İstifade ettiği eserler arasında Ahkamu'l-Kur'an'lar yekûn tutar. Bunlar içinde en çok Ebu Bekr er-Razi el-Cassas (ö. 370/981), İlkiya el-Herrasi (ö. 504/1110) ve Ebu Bekr İbnu'l-Arab; (ö. 543/1148)'nin Ahkamu'l-Kur'an'larından istifade etmiştir. Bilindiği üzere bunlardan İbnu'l-Arabî, Malikî; İlkiya el-Herrasî Şafiî; Ebu Bekr el-Cassas ise Hanefîdir. İbnu'l-Arabî'nin eserinden çok istifade etmesi yanında zaman zaman onu tenkidden geri kalmamıştır.

Ahkamu'l-Kur'an'lar dışındaki tefsir kaynakları içinde İbn Cerîr et-Taberî (ö. 310/923)'nin Camiu'l Beyan'ı, Ebu Ca'fer en-Nehhas (õ. 338/949)'ın İ'rabu'l-Kur'an Ye Maani'l-Kur'an'ı, Ebu Bekr en-Nakkas (ö. 351/962)'ın Şifau's-Sudûr adlı tefsiri, Ebu'l-Abbasî Ahmed ibn Ammar, el-Mehdevî (ö. 430/1039)'nin et-Tahsıl li-Fevaidi Kitabi't-Tahsıli'l Cami li-Ulûmi'd-Tenzil tı, Mekkî İbn Ebi Talib (ö. 437/1045)'in Tefsir'i ve Müşkilu İ'rabi'l-Kur'an'ı, el-Maverdî (ö. 450/1058)'nin Tefsir'i ve İbn Atıyye (ö. 541/1147)'nin el-Muharraru'l Veciz'i sayılabilir.

Bunların dışında Kurtubî bu tefsirinde, liste olarak verilse dahi sayfalarca tutacak derecede çok hadis, fıkıh, kıraat, dil ve belagat, akaid ve kelam, tarih sahalarında zamanına kadar yazılmış birçok eserden çoğu kere kaynak belirterek istifade etmiş ve tefsirinde bunlardan alıntılar yapmıştır.

Daha önce Kurtubî'nin fıkıhta Maliki; itikadda Eş'arî olduğunu belirtmiştik. Buna binaen tefsirinde Maliki mezhebinin görüşlerini delillendirirken -özellikle ahkam ayetlerinin tefsirinde- diğer mezheblerin görüşlerine de yer vermiş ama nezîh bir surette tenkid ve reddetmiştir. İtikadî konuların delilleri olan ayetlerin tefsirinde ise Ehl-i Sünnet dışındaki Mu'tezile, Keramiyye, İmamiyye, Rafıziyye, Mücessime, Müşebbihe, Karamita gibi batıl mezheblerin görüşlerinin çürütülmesine özen gösterilmiştir.

Kurtubî tefsirinde kıraatlere -şaz olan kıraatlere de işaret edilmek suretiyle- ve ayetlerin Arap dilbilgisine göre tahlillerine, şiirle istişhada da bolca rastlanır. Bu arada az da olsa israiliyyata yer verdiği görülür.

Bu özellikleriyle Kurtubî tefsiri isimlendirildiği üzere sadece bir Ahkamu'l-Kur'an değil Kur'an-ı Kerim'in bütün ayetlerini hemen her yönden inceleyen, hatta zamanındaki tabiî bilimler ışığında bazı ayetleri tefsire çalışan geniş bir tefsirdir. Yazma nüshalarının bolluğu yanında defalarca baskısı da yapılmıştır. Son olarak Mısır'da on iki cilt halinde bir baskısı vardır ve bu baskıda kaynakları da dipnotlar halinde gösterilmiştir.

Bedreddin ÇETİNER

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Kurtubi

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/kurtubi.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.