Kıraat

Okumak Namazda kıraat; namaz kılanın kendisi işitecek şekilde, diliyle harflerini çıkararak Kur'an-ı Kerîm ayetlerinden bir miktar okuması. Kıraat, namazın bir rüknü olarak farzdır. Okuyanın kendisinin bile işitemeyeceği okuma, kıraat sayılmaz. Ancak imama uyan kimse bundan müstesnadır.

Nafile ve vitir namazının bütün rekatlarında, farz namazların ise herhangi iki rek'atinde kıraat farzdır. Kur'an-ı Kerîmde şöyle buyurulur: "O halde Kur'an'dan kolayınıza geleni okuyun" (el-Müzemmil, 73/20). Buradaki emir vücub içindir. Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur: "Kıraatsiz namaz olmaz" (Müslim, Salat, 42; Ebû Davud, Salat, 132, 167).

Farz olan kıraat miktarı Ebû Hanîfe'ye göre, en az altı harfli bir ayet kadar olmalıdır. "Sümme nazara (sonra baktı)" (el-Müddessir, 74/21), "Lem yelid (O doğurmamıştır)" (el-İhlas, 112/3) ayetleri gibi. Bu ikinci ayetin aslı "lem Levlid" olduğu için aslî harfler altıya tamamlanır. Ebû Yusuf'a, İmam Muhammed eş-Şeybanî'ye ve Ebû Hanîfe'den başka bir rivayete göre, namazda kıraat, farkı olan her rek'atte en az kısa üç ayet veya böyle üç ayet miktarı uzun bir ayettir. İhtiyata uygun olan da budur (el-Kasanî, Bedayîu's-Sanayi', Beyrut 1328/1910, I, 110; İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadîr, Kahire, t.y., I, 193, 205, 222, vd.; ez-Zeylaî, Tebyînü'l Hakaik, l, 104, vd.; İbn Abidîn, Reddü'l-Muhtar, Mısır, ty., I, 415).

Kıraatin, dört rek'atli farz namazlarda ilk iki rek'atte ifası farz değil vacip hükmündedir. Hz. Ali'nin (ö. 40/660); "ilk iki rek'atteki kıraat, son iki rek'atteki kıraat yerine geçer" dediği nakledilir. Abdullah b. Mes'ud (ö 32, 652) ve Hz. Aişe (ö. 57/676), farz namaz kılanın son iki rekatte dilerse Kur'an-ı Kerim okuyacağını, dilerse tesbihle meşgul olabileceğini belirtmişlerdir. Fatiha, başka bir sûre veya uç ayetin okunması da böyledir (ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslamî ve Edilletuh, Dımaşk 1405/1985, I. 646).

Namazda Fatiha Sûresi'ni okumak Haneli fakîhlere göre farz değil vaciptir. Gizli veya aşık okunan namazlarla, imam veya cemaatin okuması hükmü değiştirmez. Hz. Peygamber, namazını yanlış kılan (musî') sahabeye, namazın kılınış şeklini tarif ederken kiraatla ilgili olarak; "Sonra, Kur'an'dan ezberinde olan, sana kolay geleni oku " (Buhari, Husûmat, 4, İsti'zan, 18, İstitabe, 9, Eyman, 15; Müslim, Salat, 45; Ebû Davud, Salat, 144, Tatavvu', 17, Vitr, 22; Tirmizî, Salat, 110, Kur'an, 9; Nesaf, İftitah, 7, 37, Tatbik, 77; İbn Mace, İkame, 72; Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 40, 43, II, 437) buyurmuştur.

Çoğunluk İslam hukukçuları namazda Fatiha'nın okunmasını farz kabul ederler. Onlar "Kur'an'dan kolayınıza gelen yeri okuyun" ayetini Fatiha olarak tefsir ederler. Çünkü hadislerde şöyle buyurulmuştur; "Fatiha okunmadıkça namaz olmaz" (Müslim, Salat, 42; Ebû Davud, Salat, 132, 167; Tirmizî, Salat, 116; Ahmed b. Hanbel, II, 307, 428, 443), "Ümmü'l-Kur'an'ı (Fatiha) okumayan kimsenin namazı yeterli olmaz" (Tirmizî, Mevakît, 29, 116), "Ben namazı nasıl kılıyorsam, siz de öyle kılın" (Buharî, Ezan, 18, Edeb, 27, Ahad, 1)

Hanefiler bu konuda aşağıdaki delillere dayanırlar.

a. Kur'an'dan kolayına gelen yeri okuma emri mutlaktır. Bu emir, Kur'an adı verilen herhangi bir yerden en az kıraatla gerçekleşir. Diğer yandan, namaz dışında Kur'an okumanın farz olmadığı icma ile sabittir. Durum böyle olunca namazda kıraatın farz olusu kesinleşmiş bulunur.

b. Namazda Fatiha'nın okunmasını bildiren hadisler ahad haber türündendir. Farz oluşu kesin Kur'an delili ile sabit olan bir hükmün üzerine ahad haberle ziyade yapmak caiz değildir. Bununla Fatiha'nın okunması vacip olarak sabit olur. O'nu terketmek tahrîmen mekruhtur. Yanılarak terkeden veya geciktiren sehiv secdesi yapar

c. Namazını yanlış kılan sahabeye Hz. Peygamber; "Namaza kalktığın zaman, tam olarak abdest al, sonra kıbleye yönelerek tekbir getir, sonra Kur'an'dan bildiğinin kolay gelenini oku" (Buharî, Husûmat, 4, İsti'zan, 18, İstitabe, 9, Eyman, 15; Müslim, Salat, 45; Ebu Davud, Salat, 144; Tirmizî, Salat, 110, Kur'an, 9; Nesaî, iftitah, 7, 37) buyurmuştur. Eğer Fatiha'nın okunması farz veya rükun olsaydı, bunun yanlış namaz kılan bu sahabeye Hz. Peygamber'in bildirmesi gerekirdi.

d. Ubade b. es-Samit (r.a)'ten (ö. 34/654) rivayet edilen; "Fatiha'yı okumayan kimsenin namazı yoktur." (Müslim, Salat, 42; Ebû Davud, Salat, 132, 167; Tirmizî, Salat, 116) hadisi, faziletin yokluğu anlamına gelir Namazın sahih olmadığını ifade etmez. Nitekim; "Mescid'e komşu olanın namazı mescidde kılmadıkça geçerli değildir" hadisinde de; "fazileti eksik olur" anlamı vardır (ez-Zeylai, Nasbu'r-Raye, I, 365, 366; ez-Zühaylî, a.g.e., I, 647). Ancak Darekutni'nin naklettiği bu hadis fazileti eksik olur" zayıftır.

Hanefîlere göre, ne Fatiha'nın ve ne de başka sûrelerin başındaki besmeleler ayet değildir. Sadece, en-Neml Sûresi'nin otuzuncu ayetindeki besmele bir ayettir. Enes (r.a)'ten (ö. 91/717) şöyle dediği nakledilmiştir: "Rasûlüllah (s.a.s), Hz. Ebû Bekir (ö.13/634), Ömer (23/643) ve Osman (ö. 35/655) ile birlikte namaz kıldım. Bunlardan hiçbirisini besmele çekerken, işitmedim" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 264, 273, 275, 278).

Tek başına namaz kılan kimse Sübhanekeden sonra gizli olarak eûzü besmele okur ve her rek'atte Fatiha'dan önce besmeleyi tekrar eder. Fatiha bitince "amin" der. Anlamı: Ey Rabbimiz, duamızı kabul buyur demektir (ez-Zühaylî, a.g.e., I, 646, 647).

İmama Uyan Cemaatin (Muktedî) Kıraatı:

Hanefîlere göre, imama uyan için kıraat yoktur. Dayandıkları deliller şunlardır:

a. Kitap. Ayette şöyle buyurulur: "Kur'an-ı Kerîm okunduğu zaman onu dinleyiniz ve susunuz ki merhamet olunasınız" (el-A'raf, 7/204). Ahmed b. Hanbel, bilginlerin, bu ayetin namaza ait olduğunda görüş birliği içinde bulunduklarını belirtir. Ayet; "dinleme" ve "susma"yı emretmektedir. Birinci sabah, akşam ve yatsı namazları gibi sesli (cehrî) okunan namazlara aittir. Susma ise, açık veya gizli okunsun. Bütün namazları kapsamına alır Buna göre namaz kılanların sesli namazda dinlemeleri, sessiz kılınanlarda ise susmaları vacip olur. Bu prensibe uymamak tahrimen mekruhtur.

b. Sünnet hadiste şöyle buyurulur: "Kim imanın arkasında namaz kılarsa, imamın kıraati onun da kıraatidir. (İbn Mace, İkame, 13). Bu hadis, gizli ve açık okunan bütün namazları kapsamına alır. Başka bir hadiste söyle buyurulur: "İmam, kendisine uyulmak i, cin öne geçirilmiştir. Bu yüzden, o tekbir alınca siz de alınız. Okuduğu zaman ise susunuz" (Buharî, Salat, 18, Ezan, 51, 74, 82, 128, Taksîru's-Salat, 17; Müslim, Salat, 77 , 82).

Hz. Peygamber bir gün ikindi namazını kıldırırken, arkasında cemaatten bir adam "Sebbihi'sme Rabbike la'la" suresini okumaya başladı. Rasûlüllah (s.a.s), namazın sonunda cemaate dönerek, okuyanın kim olduğunu sordu. Bir adam kendisinin okuduğunu söyleyince Hz. Peygamber: "Ben, sizden bazılarınızın benimle münakasa ettiğinizi sandım" (Müslim, Salat, 48) buyurdu. Bu hadis, gizli okunan namazda cemaatın kıraatte bulunmaması gerektiğine delalet eder. Sessiz kılman namazda böyle olunca, sesli okunan namazlarda öncelikle gerekli olur.

c. Kıyas. Cemaat üzerine kıraat gerekseydi, diğer rükünlerde olduğu gibi, namaza imam rukuda iken yetişen (mesbûk) kıraatten sorumlu tutulurdu. Ama rükû'da yetişen kimse o rek'ate yetişmiş sayılır. Böylece, cemaatin kıraati, cemaate sonradan yetişenin (mesbûk) kıraatine kıyas yapılmıştır (el-Kasanî, a.g.e., l, 110 vd.; ez-Zühaylî, a.g.e., l, 648)

Hanefilerin dışında kalan çoğunluk İslam hukukçularına göre, namazda kıraat olarak Fatiha'nın okunması gerekir. "Fatiha okumayanın namazı yoktur", "Kendisinde Fatiha okunmayan namaz yeterli olmaz", "Namazı ben nasıl kılıyorsam, siz de öyle kılınız" hadisleri bunun delilleridir (bk. İbn Rüşd, Bidayetü'l-Müctehid, Mısır, ty., I, 119 vd.; İbn Kudame, el-Muğnî, 3. baskı, Kahire, ty., I, 376-491, 562-568; eş-Şîrazî, el-Mühezzeb, Matbaatü'l-Babî el-Halebî, I, 72). Her namazın ilk iki rek'atında Fatiha'dan sonra bir sûre okunması ise sünnettir. İmama uyan kimse, gizli okunan (sırrı) namazda Fatiha ve bir sûre okur. Malikî ve Hanbelîlere göre sesli okunan (cehrî) namazda hiçbir şey okumaz. Şafiîlere göre ise, cehrî'de yalnız Fatiha'yı okur. Ahmed b. Hanbel'in, açıklık kazanan görüşüne göre, cemaat, imamın ilk ara verişinde, Fatiha'nın yarısını, ikinci arada ise geri kalanını okur. Bu ikisi arasında, imamın okuyuşunu dinler (ez-Zühaylî, a.g.e., I, 649).

İslam bilginleri, namazda arapçanın dışında bir dille yapılacak kıraatin yeterli olmadığı konusunda görüş birliği içindedirler. Çünkü Kur'an'ın dili arapçadır, Ayetlerde; "İşte böylece, Biz onu arapça bir Kur'an olarak indirdik" (Taha, 20/113). "Şüphesiz Biz, kafirlerin: "Bu Kur'an'ı, Muhammed'e bir adam öğretiyor" dediklerini çok iyi biliyoruz. Kendisine isnatta bulundukları bu adamın dili yabancıdır. Kur'an ise açık, fasîh arapçadır" (en-Nahl, 16/103); Kur'an-ı Kerîm lafız ve manası ile mucizedir. Lafızlar terceme ile değiştirilirse Kur'an, nazım özelliğini kaybeder. Bu sebeple terceme, ne Kur'an ve ne de benzeri (misil) sayılmaz. Ancak, O'nun tefsîri sayılabilir. Tefsîr, tefsir edilenden başkadır. Bu arada, bazı Hanefîler'e göre Fatiha'yı okumaktan aciz olan kimse, (Fatiha'yı öğreninceye kadar arapçadan başka bir dille geçici olarak tercümesini okuyabilir (el-Kasanî, a.g.e., I, 112).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Kıraat

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/kiraat.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.