Mesbuk

İmama birinci rekatte yetişemeyen ve daha sonraki rekatlerde ona uyan kimse. Namaza sonradan yetişen kimse birinci rekattan sonra ve son oturuşta imam selam vermeden önce imama uyan kimse cemaatle kılınan namaza yetişmiş olur ve mesbûk hükümlerine tabi bulunur. Bu duruma göre mesbuk, iki rekatlı namazda ikinci rekat ve son oturuşta; dört rekatlı namazda iki, üç ve dördüncü rekatta veya son oturuşta üç rekatlı namazda ise; iki ve üçüncü rekatlarda veya son oturuşta imama uyan kimsedir.

Mesbûk hakkında aşağıdaki hükümler uygulanır:

Mesbûk, imama sesli okunan bir rekatta yetişmişse "Sübhaneke"yi okumaz, tekbir alıp, susar. İmam ile birlikte son oturuşta yalnız "et-Tehiyyat"ı okur, imam selam verince kalkar, eûzû-besmeleden sonra, Fatiha ile bir miktar Kur'an okur ve geri kalan rek'atleri tamamlar. İmama rükûda veya secdelerde yetişirse; duruma bakar. Eğer "Sübhaneke"yi okuyunca, rükû veya secdeden bir bölümüne yetişebileceğine kanaat getirirse, bunu ayakta okur. Aksi halde imama uyar ve Sübhaneke'yi okumaz. İmama oturuşta yetişirse Sübhaneke'yi okumaz, başlangıç tekbiri alıp, oturur (el-Fetaval-Hindiyye, Beyrut 1400/1980, I, 90, 91).

Mesbûk, son oturuşta teşehhüd miktarı oturduktan sonra, aşağıdaki durumlarda imamın selam vermesini beklemeksizin ayağa kalkabilir:

a) Mesbûkun, ayağındaki mestinin, mesih süresinin sona ermesinden korkması (bk. "mesh" mad.).

b) Özür sahibi olan mesbûkun, namaz vaktinin çıkmasından korkması (bk. "özür" mad.).

c) Cuma namazında, ikindi namazı vaktinin girmesinden korkması.

d) Bayram namazlarında, öğle vaktinin girmesinden veya sabah namazında güneşin doğmasından korkması.

e) Abdestinin bozulacağına kanaat getirirse, artık ne imamın selamını ve ne de yanılma secdesini yapmasını beklemez.

f) Mesbûk, imamın selamını beklerse, önünden insanların geçeceği kanaatine varırsa yine teşehhüdden sonra kalkabilir.

Bir sebep ve özür olmadığı halde teşehhüdden sonra kalkarsa, namaz geçerli olur. Fakat bu tahrimen mekruhtur. Teşehhüd miktarı oturmadan kalkarsa, caiz olmaz. Mesbûk, imamın selamından önce, namazını tamamlasa ve selamda imama uysa, mümkün ve caizdir (el-Fetaval-Hindiyye, I, 91).

Namazların özelliğine göre, imama birinci rekatten sonra uyan kimselerin, eksik kalan rekatları tamamlarken karşılaşması mümkün olan durumları şöylece ifade edebiliriz.

1) Sabah namazının ikinci rekatında imama uyan kimse, tekbir alıp susar. Son oturuşta "et-Tehiyyatü"yü okur, imam selam verince ayağa kalkar ve imamla birlikte kılmadığı ilk rekatı kılmaya başlar. Sübhaneke'den, Eûzü ile besmeleden sonra Fatiha ile bir miktar daha Kur'an okur, rukû ve secdelerden sonra oturup et-Tehiyyat ile Salavatı ve Rabbena Atina dualarını okuyarak selam verir.

2) Mesbûk, akşam namazının son rekatında imama uysa; Sübhaneke'yi okur, imamla beraber o rekatı kılıp teşehhütte oturur, sonra kalkar, Sübhaneke ile Eûzü ve Besmele'yi ve Fatiha ile bir miktar daha Kur'an okur, rükû ve secdelerden sonra oturur, yalnız et-Tehiyyat'ı okur, sonra Allahü Ekber diyerek ayağa kalkar, sadece Besmele ile Fatiha ve bir miktar daha Kur'an okuyarak rükûya ve secdelere varır, bundan sonra son kadeyi (oturuş) yaparak selam ile namazdan çıkar. Bu halde üç defa teşehhütte bulunmuş olur. Bununla beraber mesbûk, ikinci rekatın sonunda teşehhütte yanlışlıkla oturmayacak olsa kendisine sehiv (yanılma) secdeleri gerekmez. Çünkü bu rekat, onun yönünden birinci rekat mesabesindedir.

3) Mesbûk, dört rekatlı namazlardan birinin dördüncü rekatında imama uysa, imam ile teşehhüde oturduktan sonra kalkar, Sübhaneke'yi, Eûzü ile Besmele'yi ve Fatiha ile bir miktar daha Kur'an okur, rükû ve secdelerden sonra oturur, yalnız et-Tehiyyat'ı okur. Sonra kalkar, Besmele ile Fatiha'yı ve bir miktar daha Kur'an okuyup rükûa, secdelere varır, oturmaksızın ayağa kalkar,sadece Besmele ve Fatiha ile bir rekat daha kılarak son oturuşu yapar, et-Tehiyyat ile Salavat ve Rabbena Atina dualarını okuyup selam verir.

4) Mesbûk, dört rekatlı namazların üçüncü rekatından itibaren imama uysa onunla beraber son oturuşta yalnız et-Tehiyyat'ı okur, sonra kalkar, Sübhaneke'yi ve Eûzü ile Besmele ve Fatiha ile bir miktar daha Kur'an okuyup rükûa ve secdelere varır, sonra kalkar, yalnız Besmele'yi ve Fatiha ile bir miktar daha ayet okuyarak yine rükûa, secdelere varır, teşehhüde oturur, et-Tehiyyat ile Salevatı ve Rabbena Atina duası okuyarak selam ile namazını bitirir.

5) Mesbûk, dört rekatlı namazların ikinci rekatında imama uyacak olsa, üç rekatı imam ile beraber kılmış olur, teşehhütten sonra ayağa kalkar, Sübhaneke'yi ve Eûzü ile Besmele'yi ve Fatiha ile bir miktar ayet okur, rükû ve secdeleri yapar, son kadeyi yaparak namazını selam ile tamamlar.

6) İmama rükûda iken uyan kişi, o rükûun ait olduğu rekata yetişmiş sayılır. Fakat imamı secde halinde bulan kimse, hemen secdeye varırsa da bu secdenin ait olduğu rekatı kaçırmış sayılır. Binaenaleyh o rekatı yukardaki tariflere uygun olarak kaza etmesi gerekir.

7) Mesbûkun kaza edeceği rekatlarda başkasına uyması, başkasının da bu durumda mesbûka tabi olması caiz değildir. Mesbûk bu hususta tek başına namaz kılan sayılmaz. Fakat bir mesbûk, ne kadar rekat kaza edeceğini unutup da kendisiyle beraber mesbûk bulunan bir şahsın ne kadar kaza edeceğini mücerred olarak göz önüne alsa bununla namazının sıhhatine bir noksanlık gelmez.

8) Mesbûk, namazını yeniden kılmak niyetiyle tekbir alacak olsa önceki tekbir ile başlamış olduğu namazı bozmuş olur. Tek başına kılan ise böyle değildir, başka bir namaz kılmaya niyet etmedikçe aynı namaza yeniden başlamak niyetiyle alacağı tekbir, bu namazını bozmaz. Çünkü her iki namaz, tek başına kılana göre birbirinin aynıdır. Mesbûk ise kendi yönünden münferit (tek başına kılan); imama uyması bakımından da onun hakkında bu aynı durum yoktur.

9) Mesbûk, Ebû Hanîfe'ye göre de Kurban Bayramında teşrik tekbirlerini imam ile beraber alır, sonra ayağa kalkıp geri kalan rekatları tamamlar. Halbuki Ebû Hanife'ye göre münferit, bu tekbirler ile mükellef (yükümlü) değildir. Binaenaleyh mesbûk, bu konuda münferit değil, muktedi (tabi olan, uyan) durumunda kabul edilmiştir.

10) Mesbûk, imam daha selam vermeden tahiyyatı okuyup bitirmiş olsa bir görüşe göre şahadet kelimesini tekrar eder, bir görüşe göre de susar. Bu hususta sahîh olan, mesbûkun tahiyyatı yavaş yavaş okumasıdır. Birinci oturuşta imamdan önce teşehhüdü bitirmiş olan bir muktedi (imama uyan kişi) de susar, teşehhüdde bulunmaz.

11) İmam yanlışlıkla beşinci rekata kalktığı gibi mesbûk da kendisine tabi olarak ayağa kalksa, bakılır; eğer imam, dördüncü rekatta oturmuş ise, mesbûkun namazı bu ayağa kalkışla bozulur; fakat imam, dördüncü rekatta oturmamış ise, beşinci rekatta secdeye varmadıkça mesbûkun namazı bozulmaz.

12) Bir mesbûk, aynı zamanda lahik de olabilir, Şöyle ki: İmama sonradan uyan kişi, uyku veya abdestsizlik meydana gelmesi gibi bir sebeple rükünlerden veya rekatlardan bir kaçını imam ile kılamayıp geçirse hem mesbûk, hem de lahik * olmuş olur. Bu halde önce, ulaşamadığı için geçirdiği rekatları okumayarak kaza eder, sonra mümkün ise geri kalan namazda imama uyar, daha sonra da imama uymadan önceki bir veya birden fazla rekatı okuyarak kaza eder. Önce bunları kaza edip, sonra namaz arasında geçirmiş olduğu rükünleri veya rekatları kaza etmesi de caizdir. Fakat bu takdirde meşrû tertibi gözetmemiş olacağından günaha girmiş olur (bk. "Lahik" mad.).

Sonuç olarak mesbuk ve lahikle ilgili hükümlerin amacı, müslümanları cemaatle namaza teşvik etmek ve namaza vaktinde yetişemeyenlere veya namazın tümünü imamla birlikte kılamayanlara kolaylık sağlamaktadır. İslam'da cemaatle namaza büyük önem verilmiş ve yalnız başına kılınacak bir farz namaza göre, cemaatle kılınacak böyle bir farz namaza yirmi yedi derece ecir olduğu haber verilmiştir (Mesbûk için bk. Molla Hüsrev, Durarul-Hukkam, İstanbul 1307, I, 92 vd.; el-Fetaval-Hindiyye, Beyrut 1400/1980, I, 90 vd.; İbnül-Hümam, Fethul-Kadîr, Mısır 1389/1970, I, 377 vd.; Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, İstanbul 1985, s. 186 vd.).

Şamil İA

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Mesbuk

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/mesbuk.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.