Mü'ennen Hadis

Mü'ennen hadis

İsnadında "haddesena fiilanun enne fulanen haddesehü.." (Bize falan kendisine falanca ravinin hadis anlattığını haber verdi) gibi enne harfini ihtiva eden ibarelerle rivayet edilmiş hadisler. "Enne" ibaresinin senedin ittisaline delalet edip etmediği hususu muhaddisler arasında ihtilaf konusu olmuştur. İbnü's- Salah ve bu hususta ona tabi olan Nevevî'nin ifadelerine göre Ahmed b. Hanbel ve muhaddislerden bir cemaat(enne)'nin (ene) gibi olmadığını yani ittisale delalet etmediğini; senedin muntakı sayılacağını, ancak aynı haberde bir başka yönden sema'ın belli olması halinde ittisal ile hükmedilebileceğini söylemişlerdir. Bununla beraber çoğunluk, bu arada İmam Malik, İbn Enes, "enne"nin, ravisi tedlîsten salim ve şeyhine mülaki olduğu bilindikçe, ittisal yönünden "an" gibi olduğunu ileri sürmüşlerdir (İbnü's-Salah, Ulûmu'l-Hadîs, Nşr. Nureddin Itr, Beyrût 1981 s. 57; Suyutî, Tedrîbu'r-Ravî (Medine 1972) Nşr. Abdülvehhab Abdüllatif I. s. 217). Bu hususta İbn Abdilberr, "enne" ve "an" gibi rivayette kullanılan harflere ve sair elfaza değil, ravi ile şeyhi (hocası) arasındaki mülakat, mücalese, müşahede ve sema'a itibar etmek gerektiğini söylemiş ve "rivayette sema'ın belli olmasını şart koşmak manasızdır; zira icma ile sabit olmuştur ki Sahabîye kadar uzanan isnadda Sahabî ister "an", isterse "enne", ister "kale" ve isterse "semi'tu" tabirini kullanmış olsun; hepsi de muttasıldır" demiştir (İbnü's-Salah, a.g.e., s. 57).

Muhaddislerden Berdîcî, mü'ennen hadiste sema vuku bulduğu için, bir başka hadis yoluyla meydana çıkıncaya kadar onu munkatı (isnadında kopukluk olan) hadis kabul edenlerdendir (el-Emîr Es-San'anî, Tavzihu'l-Efkar, Nşr, Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, Kahire 1366 I. s. 338).

İbnü's-Salah, Berdicî'nin bu görüşünü konu ederek şu müşahedesini anlatır: Berdicî'den nakledilen bu görüşün aynını Yakub İbn Şeybe'nin Müsned'inde gördüm. Yakup, Ebu'z-Zübeyr'in rivayet ettiği (Ebu'z-Zübeyr): "Ammar demiş ki, ben, Rasulullah (s.a.s) namaz kılarken yanına geldim ve kendisine selam verdim, O da benim selamımı aldı" hadisini zikretmiş ve bunun müsned mevsûl (yani isnadı kesintisiz hadis) olduğunu söylemiştir. Sonra Kays İbn Sa'd'ın aynı haberle ilgili (Kays İbn Sa'd) rivayetini zikretmiş, bunun da an Ammar kale: Enne Ammaren merre, denilmesi dolayısıyla mürsel olduğunu ileri sürmüştür (İbnü's-Salah, a.g.e., s.57; Suyutî, Tedrîbu'r-Ravî, s. 218).

İbnüs Salah'ın bu ifadesinden anlaşıldığına göre aynı hadisin iki rivayetinden birinde "an Ammaran kale" diğerinde "enne Ammaran merre" denilmesi sebebiyle birinci muttasıl; ikinci mürsel veya munkatı sayılmıştır. Bu, şu demektir ki; (enne) ittisale (yani isnadın bitişikliğine kesintisiz oluşuna) delalet yönünde (an) gibi değildir. (An) ittisale delalet ettiği halde (enne) buna delalet etmez (T. Koçyiğit, Hadis Istılahları, Ankara 1980 s. 260-261). Ayrıca bu görüş, yine İbnü's-Salah'ın Ahmed b. Hanbel'den naklederek verdiği "(an) ve (enne) aynı (eşit) değildir" hükmüne uygundur (İbnü's-Salah, a.g.e., s. 57).

Ancak diğer taraftan el-Irakî, İbnü's- Salah'ın Ulûmu'l-hadîs'ine yazdığı et-Takyîd adlı eserinde bu görüşe itiraz eder ve şöyle der: "Musannıf (İbnü's-Salah)'ın Ahmed b. Hanbel ve Ya'kûb İbn Ebî Şeybe'den (an) ile (enne)nin birbirinden ayrı şeyler olduğuna dair hikaye ettiği görüş, onun anladığı gibi değildir. Aslında gerek Ahmed b. Hanbel ve gerekse Yakup b. Ebî Şeybe (enne) sebebiyle (an) ile (enne) arasında bir ayırım yapmış değillerdir. Şayet burada bir ayrılık söz konusu edilirse bu başka bir sebep dolayısıyladır. Yakub b. Ebî Şeybe (enne) ile gelen rivayeti mürsel olarak tasvip etmiştir. Çünkü İbnu'l-Hanefiyye kıssayı Ammar'a nisbet etmemiştir. Eğer o, "enne Ammaran kale merertü bin'n-Nebiyyi (s.a.s)" demiş olsaydı rivayeti mürsel kalmazdı. Fakat "enne Ammaren merre" lafzı kullanıldığı için İbnu'l-Hanefiyye, şahid olmadığı bir hadiseyi anlatmış oluyordu. Gerçekte İbnu'l-Hanefiyye, Ammar'ın Hz. Peygamber'e uğrayıp ona selam verdiğini bizzat müşahede etmemişti. Bu sebeple hadisi mürsel olarak nitelemiştir. Kaideye göre bir ravi, her hangi bir hadiseyle ilgili bir hadîs naklettiğinde, eğer Hz. Peygamber'le bazı ashabı arasında cereyan eden bu olaya yetişememişse ve bunu rivayet eden o hadiseye şahid olmuş bir sahabî ise, ravinin hadiseye şahid olup olmadığı kesinlikle bilinmese bile, rivayetin muttasıl olduğuna hükmedilir. Eğer olayın meydana geldiği döneme yetişmemişse, rivayet mürseldir. Eğer ravi Tabiî ise rivayet munkatıdır. Eğer Tabiî, olayın meydana geliş zamanına yetiştiği bir hadiseyi naklediyorsa, muttasıldır. Aynı şekilde vuku buluş zamanını idrak etmemiş, fakat bunu Sahabîye isnad (nisbet) etmişse, bu da muttasıldır, yoksa munkatı'dır (el-Irakî, et-Takyîd ve'l-İzah, Nşr., Abdurrahman Muhammed Osman, Kahire 1985 s. 85).

Ahmed b. Hanbel'in "(an) ve (enne) aynı değildir" sözü de bu kaideye uygundur. Nitekim Hatip el-Bağdadî'nin el-Kifaye'deki rivayetine göre Ahmed İbn Hanbel'e bir kimsenin "Kale urve enne Aişe kalet" (Urve dedi ki, Aişe (r.a.) şöyle dedi.) demesi ile "an Urve an Aişe" demesi arasında fark bulunup bulunmadığı sorulduğu zaman, "Nasıl fark olmaz" demiş ve iki lafız arasını, birincide Urve'nin zamanına yetişmediği kıssayı Hz. Aişe'ye isnad etmemesi; ikincide ise, an'ane ile ona isnad etmesi dolayısıyla ayırmıştır. Bu bakımdan birinci mürsel, ikinci muttasıldır (el-Irakî, et-Takyîd ve'l-İzah, s. 85).

Suyutî'nin açıklamasına göre daha sonraki devirlerde icazet yolu ile alınan hadislerin rivayetinde (enne)nin kullanılışı çoğalmış, Mağribliler ise (an) ve (enne)'yi hem sema'da hem de icazette kullanmışlardır (Suyutî, Tedribu'r Ravî, s. 219).

Mü'ennen hadis tabiri hakkında görülen bu izahlar, alimlerin Hz. Peygamber (s.a.s)'in hadisini sağlam temellere oturtarak rivayet etmeye yönelik göstermiş oldukları fevkalade ilmî titizliği anlatmaktadır. Görüldüğü gibi, hadis rivayet usûlünde, hadisi ilk kaynağından alan ravinin bunu ifade ederken (an) veya (enne) kelimelerini kullanmasına göre farklı hükümler açıklanmıştır. Bu tür durumlar, sadece İslam kültürüne özgü olan rivayet müessesesinin çok dakik ve titiz olarak oluşturulmuş kaideler üzerine bina edildiğini göstermektedir.

Sabahaddin YILDIRIM

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Mü'ennen Hadis

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/mu-ennen-hadis.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.