Müdelles Hadis

Müdelles hadis

Zayıf hadîs çeşitlerinden biri; ravisi tarafından bir kusuru gizlenerek ve bu kusurun bulunmadığını vehmettirecek şekilde rivayet edilmiş hadîs. Tedlîs'in lügattaki manası; satıcının sattığı malın ayıbını müşteriden gizlemesi demektir. Muhaddisler de tedlîs tabirini bu manadan almışlardır.

Muhaddislerin ıstılahına göre Tedlîs, senede dahil olan bir ravinin ismini hadis isnadları ve isnadlardaki illetlere muttali olan hadis imamlarından başkalarına malum olamıyacak şekilde- düşürmek sûretiyle sanki o vasıta olmaksızın sema'ın meydana gelişini -gerekli kılmasa da- vehmettiren bir lafız ile isnadı sevketmeye denir ki; rivayet kusurlarından biridir. Tedlîs'i yapan raviye "müdellis", ismi hazfedilen, düşürülen raviye "müdellesun anh", tedlîs ile rivayet olunmuş hadîse "müdelles" denilmektedir.

Tedlîs, zayıf olan ravilerden sadır olduğu gibi, sika olan ravilerden de meydana gelebilir. Tedlis'in üç şekli vardır: Tedlis-i isnad, tedlîs-i şüyûh, tedlîs-i tesviye (Ahmed Naim, Tecrîd-i Sarîh Mukaddimesi, Ankara 1984 I, 163).

İsnadda Tedlîs: Ravinin muasırı olup görüştüğü fakat hadîs almadığı veya muasırı olduğu halde görüşmediği kimseden hadis işittiğini zannettirecek şekilde rivayet ettiği hadistir. Bunun misali Ali b. Haşrem'in şu sözüdür: Süfyan b. Uyeyne'nin yanında bulunuyorduk. Süfyan, "kale'z-Zühriyyü hakeza": "Zühri şöyle söyledi." Diyerek rivayete başladı. Ona, "Zührî'den bunu işittin mi?" diye sorulduğunda; "Hayır, bunu Zührî'den Ma'mer duymuş, bana da ondan duyan Abdurrezzak söyledi" demiştir. (İbn Kesîr, Ihtisaru Ulumi'l-hadîs),

Gerçekten Süfyan, Zührî'nin muasırı olup onunla görüşmüştür; fakat ondan hadîs almadığı için sema'ı sabit değildir. Süfyan, Abdurrezzak'tan; Abdurrezzak, Mamer'den; o da Zührî'den hadîs almıştır. Buradaki tedlîs, Süfyan'ın iki şeyhini de atlayarak hadisi doğrudan Zührî'den duyduğunu zannettirecek bir tarzda rivayet etmesidir (Suphî es-Salih, Hadis İlimleri ve Hadîs Istılahları, Terc. M. Yaşar Kandemir, Ankara 1981, s. 142).

Tedlis'in en çirkini ve yalana yakın olan kısmı budur. Şu'be: "Tedlîs yapmaktansa, zina yapmak bence ehvendir ve tedlîs yalanın kardeşidir" demiştir. Şafiî, isnadda bir defa dahî tedlîs yaptığını bildiği kimsenin hadisini almazdı. Fakat bu mevzuda alimlerin kanaati şudur: Tedlîs yaptığı söylenenlerin rivayetinde sema lafzını açık bir şekilde kullananların rivayeti kabul edilir. Bunun aksine sözü mübhem ve tedlis. ihtimali mevcut olan ravî'nin rivayeti reddedilir (Suphî es-Salih, a.g.e., s. 142).

Hakim, bu tür tedlîs'in çok yapıldığı memleketlerle, rivayetlerinde böylesi yalan bilinmeyen şehirler üzerinde bir araştırma yapmış; netîcede imamları tedlîs yapmayan şehirler olarak: "Hicaz, Haremeyn, Mısır Avalî (Medîne civarındaki köyler), Horasan, İsfahan, İran, Hûcistan ve Maveraun-nehîr halkını tesbit etmiş; en çok tedlîs yapan muhaddislerin de Kûfeliler ile Basralılar olduğunu söylemiştir. Bağdatlılardan ise Ebû Bekr Muhammed b. Süleyman el-Bağdadî el-Vasıtî'ye gefinceye kadar kimse tedlîs yapmamıştır. Oraya tedlîs'i ilk defa sokan bu zat olmuştur" (Hakim, Ma'rifetu Ulûmi'l-hadîs, Nşr. Seyyid Muazzam Hüseyin, Beyrut 1980 s. 111).

Şuyûhta Tedlîs: Ravinin, durumunu gizlemek istediği şeyhini haiz olmadığı yüksek vasıflarla anması veya bilinen künyesinden başka bir isimle zikretmesidir. Mesela ravi: "Haddesana el-Allametü's-sebtü (Sağlam allame bize haber verdi) veya "Haddesena'l-hafızu'd-dabitu" (Zabtı kuvvetli hafız bize haber verdi) diyerek şeyhini kasteder (Subhî es-Salih, a.g.e., s. 143).

Tesviye Tedlisi: Ravinin, hadisini makbul ve sahîh göstermek için sened de bulunan -fakat kendi şeyhi olmayan- birini zayıf veya kendinden daha küçük olduğu için atlayarak, hadisi sadece sika raviler rivayet etmiş gibi göstermesine denir. Tedlis'in en kötü çeşidi, büyük ölçüde bir aldatma mevcut olduğu için, tesviye tedlisidir (Suphî es-Salih, a.g.e., s. 144).

Bazı münekkidler, Sahihayn ravilerinden tedlîs yaptığı söylenenlerin bu hareketine, mürsel-i hafî demenin daha uygun olacağı kanaatindedir. Bunlar tedlis ile mürsel-i hafi'yi çok hassas bir şekilde birbirlerinden ayırırlar.

Buna göre tedlîs, mülaki olduğu bilinen kimseden rivayet edenler hakkında kullanılır. Birbirinin muasırı olup mülaki oldukları bilinmeyenler hakkında mürsel-i hafi tabiri kullanılır (Suphî Salih, a.g.e., s. 148-9).

Hatîb el-Bağdadî, müdelles ile mürseli şu sözleriyle birbirinden kesin olarak ayırmaktadır; "Ravi, hadisi tedlis yaptığı şeyhten işitmediğini söylerse durum açıkça anlaşılır ve bu sûretle hadîs müdelles olmaktan çıkarak mürsel olur. Mürsilin işitmediği bir kimseden işitmiş, görüşmediği bir şahıs ile de görüşmüş zannını uyandırmasıyla hadîs mürsel olmaz. Fakat anlattığımız tedlîs, müdellisin kimden tedlîs yaptığını açıklamadığı için, muhakkak ki mürsellik manasını da taşımaktadır. Müdellesi mürselden ayıran taraf, ravinin hadis duymadığı kimseden duymuş gibi göstermesidir. Burada işini gevşek tutan müdellistir. Şu hale göre bu tedlîsin mürsel manasını ihtiva etmesi gerekir. Mürsel hadis ise tedlîs manasını ihtiva etmez; zira mürsilini, duymadığı kimseyi duymuş gibi göstermesi gerekmez. İşte bunun içindir ki alimler müdeltisleri ayıpladıkları halde mürsilleri ayıplamazlar" (Hatîb el-Bağdadî, el-Kifaye fi ilmi'r-rivaye, Haydarabad Dairetu'l-maarifi'l Osmaniyye, 1357 s. 357).

Bütün çeşitleriyle müdelles hadisin, zayıf hadisler grubuna girmesinin sebebi gayet açıktır. Çünkü ravilerinin sika yani hadis rivayet yönünden güvenilir oldukları sabit değildir.

Sabahaddin YILDIRIM

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Müdelles Hadis

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/mudelles-hadis.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.