Müsteir

Ariyet alan şahıs; başkasından herhangi bir malı ödünç isteyen, bir malın kullanımını, o malı geri vermek üzere meccanen (karşılıksız) taleb eden kimse; "isteare" fiilinin ism-i faili.

İnsan sosyal bir varlıktır. Çevresindeki insanlarla çok yakın alakası vardır. Kişi ne kadar zengin olursa olsun, dünyadaki makamı ne kadar yükselirse yükselsin, yine başkasına muhtac olur. Çeşitli hallerde başkasının kendisine yardım etme ihtiyacını hisseder. Onun için İslam dini yardımlaşmaya son derece önem vermiştir. Müstaîr'leri (kullanmak üzere başkasından geçici olarak herhangi bir şeyi isteyenleri) reddetmemeyi emretmiş ve onlara yardımda bulunmaktan kaçınanları tenkid etmiştir:

"Şu namaz kılanların vay haline, ki onlar namazlarından yanılmaktadırlar (kıldıkları namazın değerini bilmez, ona önem vermezler). Onlar gösteriş (için ibadet) yaparlar. En ufak bir yardımı esirgerler" (el-Maun, 107/4,5,6,7).

Buna göre gerçek din, yalnız dil ile "inanıyorum" demek değildir. İhlas ve samimiyetle, bilinçli bir şekilde ibadet yapmakla beraber, müsteir'lere yardımda bulunmak, onların isteklerini reddetmemek İslamî ahlak'ın gereğidir.

Hz. Peygamber (s.a.s.), Mekke'nin fethinden sonra Hevazîn kabileleriyle savaşa giderken Safvan b. Ümeyye'den ödünç silah almak istemiş ve ona: "Safvan! Yanında silah var mı?" diye sormuş. Safvan; "Zorla mı, yoksa iğreti, ödünç olarak mı almak istiyorsun?" diye sorunca, Hz. Peygamber (s.a.s.) "İğreti, ödünç olarak" diye cevap vermiş. Safvan Rasûlüllah(s.a.s.)'e otuz küsûr kalkan vermiş. Ondan sonra Peygamberimiz (s.a.s.) Huneyn savaşına katılmış, müslümanlar üstün gelip müşrikler yenildikten sonra, Safvan'ın kalkanları toplatılmış ve bir kaç tanesinin eksik olduğu tespit edilmiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.), Safvan'a kalkanlarını geri verdiği zaman; "Kalkanlarından bazılarını kaybettik, ücretlerini ödeyecek miyiz?" diye sorunca, Safvan; "Hayır ya Rasûlallah! Bu gün size kalkanları verdiğim gündeki gibi değilim" diye cevap vermiştir (Ebu Davud, Büyu', 88). Safvan, Hz. Peygamber (s.a.s.)'e kalkanları verdikten sonra müslüman olmuştu (İmam Malik, Muvatta, Nikah: , 44; Ebu Atiyye Muhammed Şemsu'l-Hakki'l-Azîm Abadî, Avnu'l-Ma'büd Şerhu Sünen-i Ebi Davûd, Medine 1969, IX, 477).

İmam Malik'den nakledildiğine göre, Kasım b. Muhammed'in hanımı vefat edince, Muhammed b. Ka'b el-Kurezî taziyede (baş sağlığında) bulunmak üzere onun yanına gitmiş ve ona şu olayı anlatmıştır: Alim, müctehid, fetva veren bir zatın çok sevdiği hanımı vefat edince, adam son derece üzülmüş ve hiç bir ziyaretçiyi kabul etmeyerek insanlardan ilgisini kesmiştir. Bu durumdan haberdar olan bir kadın, onu bu durumdan kurtarmak için evine gitmiş ve her seferinde reddedildiği halde, sormak istediği bir fetvasının olduğunu söyleyerek görüşme isteğinde ısrar etmiştir. Nihayet bu alim zatın huzuruna varınca, şu soruyu sormuştur: "Komşumdan bir elbiseyi iğreti olarak ödünç aldım ve bir süre giyip kullandım. Sonra benden onu geri istediler. Ben onlara bu elbiseyi geri verecek miyim, vermeyecek miyim?" Alim olan kişi, ona; "Evet elbiseyi onlara geri vermen gerekir" deyince, kadın; "Allah sana ariyet, olarak verdiği şeyi geri alınca, üzülmen mi gerekir" demiş. Fetvayı veren alim, kadının bu sözünden ibret alarak etkilenmiş ve içine düşmüş olduğu gafletten kurtulmuştur (İmam Malik, Muvatta', Cenaiz, 43).

Ariyet ve müsteîr'in fıkhî hükümlerine gelince:

Ariyet aynı bakî kalmak üzere, karşılıksız olarak bir malın menfaatinin temlikidir (bk. Ariyet maddesi). Bundan dolayı müsteîrin geçerli bir ariyet akdi yapabilmesi için eda ehliyetine sahip olması gerekmektedir. Bu ehliyet şahsın söz ve tasarruflarının şer'an geçerli sayılması yetkisidir ve esası akıldır. Eda ehliyetine sahip olan tek başına hukûkî işlem yapabilme özelliğine sahiptir (Serahsî, el-Usûl, İstanbul 1984, II, 340 vd.; A. Zeydan, el-Vecîz, İstanbul 1979, s. 72; Abdülvehhab Hallaf, İlmu Usûli'l-Fıkh,İstanbul 1984, s.157). Buna göre müsteîrin akıllı, mümeyyiz olması şarttır. Deli, gayr-ı mümeyyiz olan çocuk ariyet alamaz. Müsteîrin hür ve bülûğa ermiş olma şartı yoktur. Kanûnî mümessili tarafından izinli sayılan küçük (me'zûn), ariyet alabilir. Küçük mümeyyiz için ise günlük hayatın gereği giriştiği ariyet ilişkilerinde velîsinin izni var sayılır. Mesela, bir ilkokul çocuğu sınıf arkadaşından gerekli kitabı imtihana hazırlık için ariyet olarak alabilir (Kasanî, Bedayiu's-Sanayî, Kahire 1327-28/1910, VI, 214; el-Fetava'l-Hindiyye, Bulak 1310, IV, 363; Mecelle, mad. 809; S.Kurtoğlu, İslam Hukuku Dersleri, İstanbul 1973, II, 297).

Buna karşılık Kur'an-ı Kerim'in müslüman olmayan birine ariyet olarak verilmesi sahih değildir.

Ariyetle verilen müstear (ariyet malı) birden fazla ise, müstair'in bunlardan birini seçmede serbest bırakılması gerekir.

İare edilen maldan hasıl olan maddi ve manevi menfaat, müstair'e şer'an mübah olmalıdır. Mesela, erkekler tarafından kullanılması şer'an caiz olmayan altından yapılmış süs eşyalarını, iare yolu ile bir müslüman erkeğe vermek caiz değildir.

Müsteîrin ariyet üzerindeki tasarrufları: Ariyet veren (muîr) herhangi bir kayıt koymamış ise müsteîr örf ve adete göre dilediği yer ve zamanda ariyet aldığı maldan faydalanır. Şayet muîr herhangi bir kayıt koymuş ise imkan dahilinde bu kayda uymak gerekir. Ancak konulan kayda uyulduğunda ariyetten elde edilecek faydanın gerçekleşmemesi sözkonusu ise bu şart geçerli değildir. Muîr, müsteîre ariyet verdiği malı kendisinin faydalanması şartını koymuş ise bu durumda ariyet bineğe binme, elbiseyi giyme vb. gibi farklı kişilerin kullanmasıyla değişen şeylerden ise müsteîr başkasını bundan yararlandıramaz; ariyet alınan bir evde oturma gibi kullananların farklı olmasıyla değişmeyen şeylerden ise müsteîr kendisi bizzat faydalanabileceği gibi başkasını da faydalandırabilir. Başkasını oturtmama şartı geçerli değildir. Ancak müsteîr, demirci, marangoz gibi çalışması binaya zararlı olanları oturtamaz. Müsteîr, yer ve zaman itibariyle konulan kayıtlara uymak zorundadır. Müsteîr kullanma şartıyla aldığı ariyeti hapsedemez. Aksi takdirde telefi halinde tazmin gerekir. Müsteîr yük taşımak için aldığı bir hayvana akitte tayin olunan cins dışında, hayvana zararsız ise ona eşit veya ondan daha hafif bir yük yükleyebilir. Belli miktarda pamuk taşımak için ariyet alınan hayvanla aynı ağırlıkta demir taşınamaz. Çünkü demirin ağırlığı, hayvanın sırtında bir yere toplandığından pamuktan daha zararlıdır. Pamuğun ağırlığı ise hayvanın sırtının tamamına yayılır. Müsteîr kendisine izin verilen intifa(faydalanma)ın fazlasına tecavüz edemez. Fakat ona denk veya daha azına muhalefet edebilir.

Muîr ve müsteîr ariyetin müddetinde, yük miktarında, kullanılacak yer konusunda ihtilaf ettiklerinde muîrin sözüne itibar olunur (Serahsî, el-Mebsût, Kahire 1324-31, XI, 124, 137-139,143,145,149; Alaüddîn es-Semerkandî, Tuhfetü'l-Fukaha', Beyrut 1405/1984, III, 187 vd.; Kasanî, a.g.e., VI, 215-216; Meydanî, el-Lübab, Beyrut 1399/1979, II, 203; el-Fetava'l-Hindiyye, IV, 364, 373; Mecelle, mad. 818).

Muîr ariyeti başkasına vermeme şartı koymadıkça müsteîr ariyetten başkasını yararlandırabilir, ariyet olarak verebilir. Ancak maldan faydalanma biçimi müsteîrin şahsına bağlı ise, muîr yasaklamasa da müsteîr bundan başkasını yararlandıramaz. Mesela şoför, ehliyeti olmayan birisine ariyet aldığı arabayı veremez. Müsteîr ariyet aldığı malı rehin ve kiraya da veremez (Serahsî, a.g.e., XI, 124; Kasanî, a.g.e., VI, 214, 215; Damad, Mecmecu'l-Enhur, İstanbul 1328, II, 348; Hamevî, Gamzü Uyûni'l-Besair, Beyrut 1405/1985, III, 151).

Ariyet alınan mal(müstear)'ın masrafları müsteîre aittir. Mesela bu bir hayvan ise nafaka ihtiyacını ve bakımını müsteîr yerine getirir, ariyet aldığı arabanın benzinini koyar.

Ariyetin sahibine teslimi masrafı gerektirmesi halinde bunu da müsteîr karşılar. Müsteîr ariyeti, kölesi, oğlu veya ailesinden birisiyle muîre teslim edebilir veya evine bırakabilir. Ancak ariyet mal kıymetli bir şey ise sahibine bizzat teslim edilmesi gerekir (Serahsî, a.g.e., XI, 136, 137, 139, 144; Kasanî, a.g.e., VI, 218; Damad a.g.e., II, 350-352, Hamevî, a.g.e., IV, 337).

Ariyet alınan mal müsteîrin elinde emanettir. Bundan dolayı müsteîr kusurlu olduğu durumlardan sorumludur. Kusuru olmadıkça malın telefi halinde tazminle mükellef değildir. Ancak şu durumlarda müsteîr ariyeti tazmin eder:

1- Ariyet malı bir hırsıza göstermek sûretiyle veya ariyet müddeti dolduktan yahut muîr istedikten sonra vermeyerek onu hakikaten veya manen telef etmiş veya zayi etmiş ise.

2- Ariyeti koruma konusunda gerekli titizliği göstermediği takdirde.

3- Ariyeti örf ve adetin gerektirdiği şeklin veya alışılmışın dışında kullanmak suretiyle telef etmiş ise (Serahsî, a.g.e., XI,135,148; Kasanî, a.g.e., VI, 217-218; Meydanî, a.g.e., II, 202; Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslamî, Dımaşk 1405/1985, V, 68-69; a. mlf.., Nazariyyetü'd-Daman, Dımaşk 1402/1982, s. 141, 156, 244).

Müsteîr ariyet aldığı mal ile zarurî olarak meşgul ise bu meşguliyet sona erinceye kadar muîr, müsteîrden malı alamaz. Ancak müsteîr muîrin malı istediği zamandan meşguliyet sona erinceye kadar geçen suredeki değerini öder. Mesela, ziraat için ariyet verilen bir tarla, müsteîr tarafından ekildikten sonra, hasad edilmeden muîr tarafından alınamaz (el-Mevsüatü'l-Fıkhi'l-İslamî, Kahire 1400, XVI, 22).

Nureddin TURGAY

Saffet KÖSE

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Müsteir

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/musteir.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.