Rukba

Gözetleme, bekleme, ölümünden sonra sahip olmak şartıyla birine ev veya arazi verme; rucû şartıyla yapılan bir bağışlama(hibe) türü. Bir kişi diğerine "Ben senden önce ölürsem bu ev senin, sen benden önce ölürsen benim olmak üzere bağışladım, yani rukba yaptım" demesi ile rukba yapılmış olur. Burada bağışlayan ve bağışlananın herbiri diğerinin ölümünü gözetleyip bekledikleri için buna "rukba" denilmiştir. Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed'e göre rukba tasarrufu, bir ariyet işleminden ibarettir. Bu malı, bağışlanandan istediği zaman geri alabilir. Dayandıkları delil şu hadistir: "Hz. Peygamber (s.a.s) Umra'ya icazet verdi fakat rukbayı geçersiz saydı" (Buhari, Hibe, 32; Müslim, Hibat, 23, 26; Nesaî, Umra, I, II, Rukba, II; Zeylaî, Nasbü'r-Raye, IV, 128). Çünkü rukba sözü, malın mülkiyetinin geçişini, meydana gelip gelmeme rizikosu bulunan bir işe bağlamaktadır. Mülkiyetin naklini gerektiren akitlerde, meydana gelip gelmeme rizikosuna bağlama caiz olmaz. Bu yüzden o, hibe (bağışlama) akdi olarak sahih değildir. Ariyet akdi olur. Çünkü lehine rukba yapılanın, mülk sahibinin ölümüne kadar evden yalnız yararlanma hakkı vardır. Bu ise ariyet anlamına gelir.

Ebû Yusuf, Şafiî ve Hanbelîlere göre ise; Bağışlanan kimse malı kabzedince, akit o bağışlama (hibe) olur.

Bağışlayanın "rukba" sözü geçersizdir. Bunların delilleri de şu hadistir:

"Rasûlüllah (s.a.s) umra'yı ve rukba'yı caiz gördü" (ez-Zeylaî, a.g.e., IV, 128; eş-Şevkanî, Neylül-Evtar, VI, 12 vd.). Çünkü bağışlayanın "Evim senindir" sözü, evin kendisini temlik etmek olup, menfaatı (yararlanmayı) temlîk değildir. Ayrıca umra'ya da kıyas yaparlar. Hadislerde geçen "umra" terimi şu anlama gelir: "Bu evi sana umra kıldım" demek, "Bu evi sana ömrüm boyunca veya senin ömrün, yahut senin hayatın yahut da benim hayatım boyunca verdim" anlamına gelir. Umra da, rücu şartıyla yapılan bir hibe türüdür. Ömür sözcüğünden alınmıştır. Bağışlayan "Ben ölünce bu ev mirasçılarıma iade edilecektir" der. Bunların hepsi hibe niteliğindedir. Bu ev, bağışlayanın hayatı boyunca bağışlanana, onun vefatından sonra ise varislerine ait olur. Burada süre sınırlaması geçersizdir. Hadiste şöyle buyurulur: "Mallarınızı üzerlerinizde tutunuz. onları umra yapmayınız. Bir kimse bir şeyi umra yaparsa, o mal lehine bağışlanana aittir" (eş-Şevkanî, a.g.e., VI, 13). Çünkü bağışlama, malî ivazlı akitlerin aksine fasit şartla batıl olmaz. Şart geçersiz olurken hibe akdi sürekli olarak meydana gelmiş bulunur.

Malikîlere göre, umra caiz, rukba batıldır. Onlara göre umra; bir akar ve benzerinin menfaatini, bir şahsa hayatı boyunca ivazsız olarak temlîk etmektir. Bağışlanan ölünce, mal, bağışlayan hayatta ise ona; ölmüşse mirasçılarına döner. Rukba ise; iki kişinin hangisi önce ölürse, onun malı diğer hayatta olana ait olmak üzere anlaşmasıdır (es-Serahsi, el-Mebsût, XII, 89; İbn Kudame, el-Muğnî, IV, 311).

Sonuç olarak, İslam hukukçularının çoğunluğu umra ve rukba'ya bağışlamanın (hibenin) icab, kabul, kabz vb. konularda özellik arz eden bir çeşidi olmak üzere icazet verdiler. Hanefîlerle Malikîler ise rukba'y'ı kabul etmediler, fakat umra'yı caiz gördüler (bk. el-Kasanî, Bedayiu's-Sanayi', VI, 116, 117; el-Cezîrî, Kitabül-Fıkh alel-Mezahlbil-Erbaa, III, 293 vd.; ez-Zühaylî, el-Fıkhul-İslamî ve Edilletüh, V, 8-11; Ömer Nasuhi Bilmen, İstilahat-ı Fıkhıyye Kamusu, İstanbul 1969, IV, 234, 23, 239).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Rukba

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/rukba.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.