Saime

Yılın yarısından fazla günlerde meralarda otlamak suretiyle barınan ve kendilerinden süt, döl alınması veya kendilerinin semizlenip yağlanması istenen koyun, sığır, deve gibi hayvanlar hakkında kullanılan bir fıkıh terimi. Atın da saime olduğunu söyleyenler vardır. Yalnız merkeb ve katır kesinlikle saime hayvanlardan değildir (M. Ali et-Tehanevî, Keşşafu Istılahatil-Fünûn, I, 698):

Saime hayvan, yılın çoğunda meralarda otlamalıdır. Yılın tamamını meralarda geçirmesi şart değildir.

Bir hayvanın saime olup olmaması, ondan zekat alınıp alınmamasıyla ilgilidir. Saime olan hayvanların sayısı İslam hukukunun belirlediği nisab miktarına ulaşırsa ondan zekat alınır. Saime olmayan hayvanlardan zekat alınmaz.

Saime olan hayvanlardan zekat alınacağına dair Ebû Davûd ve Nesaî'nin Behz b. Hakîm (r.a)'den rivayet ettikleri bir hadiste Rasûlüllah (s.a.s):

"Otlayan (saime) her kırk devede iki yaşını doldurmuş, üç yaşına basmış bir dişi deve zekat vardır" (et-Tac, II, 15) buyurmuştur.

Buharî'nin rivayet ettiği bir hadis-i şerifte ise şöyle buyurur:

"Koyunun zekatına gelince; otlayan (saime) koyunlar kırktan yüz yirmiye kadar bir dişi koyundur. Bir adamın koyunları kırk koyundan bir koyun eksik olursa (yani otuz dokuz olursa) ona zekat düşmez, ancak koyun sahibi kendiliğinden verirse ne ala" (Buhari, Zekat, 39).

İmam Malik Beş devede bir dişi koyun zekat verilir" hadis-i şerifinin zahirine itibar edilerek, "saime olmayan için de zekat verilir" demiştir. Hanefilere göre ise, deve, sığır ve koyun saime olmazsa ona zekat düşmez.

Yine Malikilerin delil getirdikleri hadisin başka bir rivayeti, Otlayan beş devede bir dişi koyun zekat vardır" şeklindedir (es-Serahsî, el-Mebsût, II, 165).

Her hangi bir işte çalıştırılan ve saime olmayan hayvanlara zekat gerekmemektedir. İbn Abbas'tan rivayete göre Rasûlüllah (s.a.s) şöyle buyurmuştur:

Yük taşıyan bir işte çalıştırılan (develere ve sığır)lara zekat yoktur" (el-Mebsût, II, 165)

İmam Şafiî de, çalıştırılan deve sığırlara zekat yoktur" hadisini delil olarak almıştır (et-Tac, II, 15).

Saime hayvanların zekata tabi olabilmeleri için saime olmaları, nisaba ulaşmaları yanında üzerlerinden bir yıl geçmesi de gerekir. Çünkü ibn Ömer'den rivayet edilen bir hadis-i şerîfte Rasûlüllah (s.a.s):

"Sahibinin istifade ettiği mal, onun yanında, üzerinden bir yıl geçmedikçe zekata tabi olmaz" buyurmuştur (et-Tac, II, 16).

Zekatı alınacak hayvanlarda otlama (saime olma) şartının aranmasındaki hikmet şudur: Zekat, verilmesi kişiye ağır gelmeyecek mallarda vacib olmuştur ki; bu da zarurî ihtiyaçlardan arta kalan mallardır. Cenab-ı Hak bunu Rasûlüne bildirerek artanı al" (el/Araf, 7/199) ve Neyi infak edeceklerini sorarlar. De ki: "artanı" (El-Bakara, 2/219) buyurmuştur. Bundan maksat, çoğalabilen ve elde etmede az çaba ve az masraf edilen şeylerdir ki; özellik olarak bu, sadece otlayan hayvanlarda bulunmaktadır. Yemle ve samanla beslenen hayvanın ise masrafı ve çabası büyük ve ağır olduğu gibi; bu şekildeki bir hayvandan zekat alınması da nefislere ağır gelmektedir" (Y. el-Kardavi, Fıkhuz-zekat, Terc. İ. Sarmış, I, 178).

Bir hayvanın saime olabilmesi için gereken süre ve şartlar konusunda mezhebler ve fukaha arasında şu farklar vardır:

Hanefilere göre saime hayvan, yılın çoğunda meralarda otlayan hayvandır. Yılın tamamını meralarda geçirmesi şart değildir. Hayvanın otlaması sadece süt, yağ, yavrulayıp çoğalma amacına yönelik olmalıdır. Üzerine binmek, yük taşıtmak, konuklarının ve kendisinin etinden yemesi için çayırlarda otlatılan hayvanlara zekat gerekmez. Ticaret maksadıyla otlatılan hayvan, zekata tabi olur.

Malikîler, hayvanların zekatında mutlaklık ifade eden hadisleri delil aldıkları için, saime olma şartını aramazlar. Bunun için nisaba erişen deve, sığır ve koyundan, saime olsun, olmasın zekat alınır. Çünkü zekatın, mülk ve mal olması itibariyle farz olması mal nimetine şükürdür. Bu ise o maldan istifade etmekle yok olmaz. Aksine malı kullanmakla fayda artar (el-Mebsût, II, 165).

Şafiîlere göre saime hayvan, sahibi veya sahibinin vekili tarafından senenin tümünde sahipsiz otlaklarda otlayan hayvandır. Değeri az olan sahipli otlaklar da sahipsiz otlaklar gibidir. Otlayan hayvanı, bir iki günlük az bir süre yemediği takdirde, açık bir zararın gelmeyeceği bir yemle beslemenin sakıncası olmaz. Bu şartlardan birisi ihlal edilirse saimelik vasfı kalkar. Saimelik şartlarını taşıyan hayvanlar, bir işte çalıştırılmak maksadıyla elde bulundurulursa, saimelik vasfını kaldırmak için yem verilirse veya hayvan bir mirasçıya intikal eder de onun bundan haberi olmazsa zekata tabi olmaz.

Hanbelîlere göre ise saime hayvan yılın çoğunda veya azında sahipsiz otlaklarda otlayan hayvandır. Bu hayvanların zekata tabi olmaları için ayrıca sütünün sağılması, yavrularının çoğalması veya semizletilmesi için elde bulundurulmaları da şarttır. Zekata tabi olmaları için sahipleri tarafından otlamaya gönderilmeleri şart değildir. Kendiliklerinden veya kendilerini gaspeden kişi tarafından, senenin çoğunda sahipsiz otlaklarda otlarlarsa zekata tabi olurlar (A. el-Ceziri, el-Fıkhu alel-Mezahibil-Erbaa, terc. M. Keskin, I, 854).

İsmail KAYA

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Saime

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/saime.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.