Sazz

Tek, eşsiz, benzersiz, kaide dışı. Hadis ilminde şazz tür hadis çeşididir. Hadis ilmindeki ıstılahî anlamı şöyledir: "Makbûl olan ravînin kendisinden daha makbul olana muhalif olarak rivayet ettiği hadis." Bu durumda daha makbul olanın rivayet ettiğine mahfûz denir (Tehanevî, Keşşafu Istılahatî'-l-Funûn, I, 741).

İmam Şafiî ve onu izleyen Hicaz uleması şazz'ı şöyle tarif etmişlerdir:

"Sika* olan ravinin, diğer sika ravilere -gerek metinde, gerek senedde- ziyade ve noksanlıkla muhalif olarak rivayet ettiği hadistir." Ayrıca İmam Şafiî, "Şazz hadîs, başkasının rivayet etmediğini rivayet eden sikanın hadîsi değil, sikanın nas'a, yani diğer sikalara, muhalefet ettiğidir" açıklamasını da getiriyor.

Bu tariflerin ikisine göre de şazz'ın ravisi sikadır. Ancak mahfûzu rivayet eden ravî ondan daha sağlamdır. Bu sağlamlık ve kuvveti tesbit edebilmek için şu şartlar aranır:

1- Ya mahfûzu rivayet edenin zabtı daha sağlamdır,

2- Veya mahfûzu rivayet eden sika ravinin sayısı birden fazladır,

3- Yahut tercih sebeplerinden birisiyle mahfûzun kuvveti sabit olur ki bunu tesbit ricali tanımakla, mütabilerini ve şahidlerini (onu destekleyen aynı mealdeki hadisleri) araştırmakla mümkün olur (A. Naim, Tecrid Mukaddimesi, I, 120).

Yukarıdaki tariflere uygun şazz hadisler kabul görmüş ve şazzdır denilmeden Kütüb-ü Sitte gibi mûteber hadis mecmualarına alınmıştır. Mesela, "İnneme'l-a'malü bi'n-niyyat" hadîsi bunlardandır (Bu hadîs için bkz: Buharî, Bed'ü'l-Vahiy,1; İman,14; Nikah, 5; Talak,11; Menakıbu'l-Ersar, 45; Itk, 6; Eyman, 23; Hıyel,1; Müslim, İmara,155; Ebû Davûd, Talak, 11; Tirmizî, Fedailü'l-Cihad 16; Neseî, Taharet, 59; Talak, 24; Eyman, 19; İbn Mace, Zühd, 26; İbn Hanbel, I, 25).

Şazz hadsi başka şekilde tarif edenler de vardır. Mesela Hakim ve Ebû Ya'la el-Halîlî bunlardandır. Hakim şazz'ı şöyle tarif eder: "Bir sika'nın mütabii olmaksızın münferiden rivayet ettiği hadistir."

El-Halil ise, "Tek bir isnaddan başka isnadı bulunmayan ve ravisi sika (güvenilir) olsun veya olmasın, bu isnadla tek kalan hadistir. Ancak ravî sika-değilse hadis metrüktür. Sika ise hadîsin üzerinde durmak lazımdır, hüccet olarak kullanılamaz" diye tarif ediyor.

Hakim tarifinde tek kalmayı (infirad) şart koştuğu gibi, diğer sika ravilere muhalefeti de göz önünde bulunduruyor. Çünkü sika ravinin mütabiinin bulunması rivayetin diğer sika ravilere muhalif olmadığına delalet eder. Rivayetinde tek kalan ravî sika ise, bu rivayetle gelen hadîs şazzdır, fakat ravînin zabtında ve hafızasında bir tereddüt bulunursa hadîsin isnadında illet var demektir. Bu ise hadîsin muallel olduğuna delalet eder (Talat Koçyiğit, Hadîs Usülü, s. 111-112).

Şazz hadîs isnadda aykırı olabileceği gibi metinde de olabilir. Bu durum şöyle örneklendirilebilir:

1-İsnadda aykırılığa örnek: Ebû Davûd, Tirmizî ve İbn Mace Süfyan b. Uyeyne tariki ile Amr b. Dînar, İbn Abbas'ın kölesi Avsece ve İbn Abbas isnadı ile şöyle bir rivayette bulunmuşlardır:

"Rasûlullah (s.a.s.) zamanında bir adam vefat etti. Arkasında mirasçı olarak kimse bırakmadı. Yalnızca azad ettiği bir kölesi vardı. Rasûlullah (s.a.s.) adamın mirasını köleye verdi" (Ebû Davûd, Feraiz, 3; Tirmizî, Feraiz, 4; İbn Mace, Feraiz, 2).

Hammad b. Zeyd bu hadîsi Amr b. Dînar-Avsece isnadıyla İbn Abbas'ı zikretmeden mürsel olarak rivayet etmiştir. Böylece Hammad'ın rivayeti şazz olurken, Süfyan tarîkinden gelen rivayet mahfuz olmaktadır.

2- Metinde aykırılığa (ihtilafa) örnek:

Müslim, Nübeyse el-Hüzelî'den Rasûlullah (s.a.s.)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Teşrîk günleri, yeme ve içme günleridir" (Müslim, Sıyam, III, 351-352).

Hadîs bu şekliyle sahihti olarak rivayet edildiği halde, Musa b. Uleyy b. Rabah, babasından, o da Ukbe b. Amr isnadıyla "Arefe günü" ilavesini yaparak hadîsi, "Arefe günü ve teşrîk günleri, yeme ve içme günleridir" şeklinde rivayet etmiştir.

Musa b. Uleyy'in bu şekildeki rivayeti şazz'dır.

Abdû'l-Vahid b. Ziyad, A'meş vasıtasıyla Ebu Salih'ten, o da Ebu Hureyre'den şöyle bir hadis rivayet etmiştir:

Herhangi biriniz sabah namazının iki rekat (sünnet)ini kıldığı vakit sağ tarafı zerine uzansın."

A'meş'ten bu hadîsi rivayet eden Abdü'l-Vahid b. Ziyad yine A'meş'ten rivayet eden diğer bütün sika ravilere muhalefet etmiştir. Çünkü bu ravilerden hiçbiri, bu hadîsi Rasûlüllah (s.a.s.)'in sözü olarak nakletmemiş, sadece, "Rasûlüllah (s.a.s.) sabah namazının iki rekat (sünnet)ini kılınca sağ yanı üzerine uzanırdı" şeklinde fiilî sünnet olarak haber vermiştir (Tecrîd Tercemesi, Mukaddime, I, 123).

Abdü'l-Vahid hadîsi kavlî olarak nakletmekle tek kalmış, sika ravilerin rivayetine muhalefet etmiştir (Talat Koçyiğit, a.g.e., 112-113; Mücteba Uğur, Hadis Dersleri, 54-55).

İbnü's-Salah şazz konusuna şu açıklığı getirir: "Eğer ravi rivayetiyle, hafıza ve zabt yönünden kendisinden daha üstün bir kimsenin rivayetine muhalefet eder ve kendi rivayetinde tek kalırsa, o ravinin rivayeti merdûd şazz'dır. Böyle bir muhalefet olmaz ve sadece öbürünün rivayetinden farklı olarak kendi rivayetine bir şey ilave etmekle bu rivayetle tek kalırsa, hafıza ve zabt bakımından durumuna göre rivayeti değerlendirilir. Söyle ki; muhalif rivayette tek kalan ravi, hafıza ve zabt bakımından kendisine güvenilir bir kimse ise rivayeti sahîh, hafıza ve zabtına o derece güvenilir bir kimse değilse rivayeti hasen veya bu güvenin daha aşağı derecelerine göre şazz, münker ve merdûd olur" (T. Koçyigit, a.g.e., 112, İbnü's-Salah, Mukaddime, 36).

Kıraatte Şazz:

Kur'an'ın mütevatir olan on kıraati (Kıraat-i Aşere*)nin dışında kalan kıraatlerdir.

Suyûtî ve Zerkeşî şazz kıraati şöyle tarif ederler: "Mütevatir kıraatlere mahsus olan üç şarttan birisi eksik olursa o şazzdır" (Suyûtî, el-İtkan, I, 73; Zerkeşî, el-Bürhan, I, 331).

Mütevatir kıraatlere ait üç şart şunlardır:

1- Bir vecihden bile olsa Arapça'nın gramerine uygun olmalıdır.

2- Takdiren olsa bile, Hz. Osman'a nisbet edilen mushaflardan birinin resm-i hattına uygun olmalıdır.

3- Meşhur yedi ve on kurranın kıraatinden başka olsa bile, sahîh ve muttasıl bir senedle Rasûlullah (s.a.s.)'a ulaşmalıdır (Subhi es-Salih, Kur'an İlimleri, Ter. Said Simşek, 200).

İşte bir kıraatte bu şartlardan birisi eksik olursa ona "şazz kıraat" denir.

Şazz kıraate örnek: İbnü'sSümeyla'nın Yûnus sûresinin 92. ayetini, "fe'l-yevme nünahhîke bi'bedenike litekûne limen halefeke ayeten" diye okuması.

Şazz kıraat imamları

1- Muhammed b. Abdurrahman b. Muhaysın (İbn Muhaysın).

2- Ebû Muhammed Yahya b. el-Mübarek b. el-Muğîre el-Adevî el-Basrî (Yezîdî).

3- Ebû Saîd el-Hasen b. Yesar el-Basrî (Hasen-i Basrî).

4- Ebû Muhammed Süleyman b. Mihran el-A'meş el-Esedî el-Kûfi (el-A'meş) (Abdü'l-Fettah el-Kadî, el-Kıraatu'ş-Şazze, 9-15).

Şazz kıraatlerin kısımları:

1- Sahabenin icmaına dayanan, fakat tevatür derecesine çıkamayan kıraatlerdir. Bunlara "Ahad" kıraatler denir. Bunlar da ikiye ayrılır:

a) Meşhûr olan şazz kıraatler.

b) Meşhûr olmayan şazz kıraatler.

Bu kıraatler bütün imamlara göre muteber sayılmazlar ve dinî hükümlere delil olarak kullanılamazlar.

2- Gramer bakımından tashîh tekliflerinden ibaret olan ve hiçbir dinî esasa dayanmayan şazz kıraatler (İ. Karaçam, Kur'an-ı Kerîmin Nüzûlü ve Kıraati, Konya 1974, 286-287; Celaleddin Karakılıç, Tecvid İlmi, Ankara 1977, 167-169).

Şazz kıraatlerin hükmü:

Mekkî b. Ebî Talib ve İbnü'lCezerî, şöhret bulması şartıyla şazz kıraatin kabul edilip okunabileceğini söylemekle (Abdü'l-fettah el-Kadî, a.g.e., 7) beraber ulema, şazz kıraatin okunamayacağında icma etmiştir. Ulemadan bir kısmının bu konudaki görüşleri şöyledir:

İbnü's-Sübkî: "Şazz kıraatleri okumak caiz değildir. Kur'an olmadıkları için namazda ve haricinde okunamazlar."

İmam Nevevî: "Namazda ve namaz dışında şazz kıraatleri okumak caiz değildir. Çünkü onlar Kur'an değildir. Kur'an ancak tevatürle sabit olur. Şazz kıraat ise mütevatir değildir. Bundan başkasını söyleyen ya yalancıdır veya cahildir. Eğer bunu kabul etmeyip de bir kimse şazz kıraatle okursa, namaz ve onun dışındaki kıraatî reddedilir."

Babdat fakihleri, şazz kıraatle okuyan kimsenin tevbe etmesinin lüzumu üzerinde ittifak etmişlerdir.

İbn Abdi'l-Berr, şazz kıraatle namaz kıldıranın arkasında namazın sahih olmayacağı konusunda müslümanların icmaının bulunduğunu nakleder.

Zerkeşî, Malikî mezhebinde olanların da aynı görüşte olduklarını ve İmam Malik'in mushafın hattına uymayan, İbn Mes'ûd ve diğer sahabeden birinin kıraati ile okuyan kimse hakkında, "Onun arkasında namaz kılınmaz" dediğini nakleder.

Subhi es-Salih, Kur'an'ın ayetlerinin sayısını, Kur'an'daki en uzun ve en kısa kelimelerin hangisi olduğunu, Kur'an'daki harekeli harflerden en çok hangilerinin olduğunu tesbit etme çalışmaları yanında şazz kıraatlerle uğraşmayı da bir nevî ilmî israf olarak niteledikten sonra, "Değilse onlar da kesin olarak biliyorlar ki, Kur'an olması kesinleşmeyen bir kıraat, kendileri için de, başkaları için de, onu namazlarda veya diğer zamanlarda okumak caiz değildir ve hiç kimse bunlara inanmaya mecbur tutulamaz" demektedir (Zerkesî, el-Bürhan, I, 152, 222, 254, 333; İ. Karaçam, a.g.e., 287-288; S. es-Salih, a.g.e., 199-200).

Usûlü Fıkıh: Mütevatir bir nassa dayanan hüküm, dinin zarûrî olarak bilinen hükümlerine dahil olup böyle bir hükme aykırı düşen her haber şazz kabul edilir.

İcma ehline dahil olmayan bir kimsenin, icma ehline muhalefeti şazz sayılır. Bazı fakihlere göre tuhaflıklarıyla tanınan bilginler ve bu arada kıyası reddedenler icma ehline dahil olmazlar (M. Ebû Zehra, İslam Hukûku Metodolojisi, ter., A. Şener, 203, 299).

İsmail KAYA

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Sazz

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/sazz.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.