Sehadet

Hazır olma; kesin haber; insanın kat'i olarak bildiği bir şeyi, Yüce Allah'ın huzurunda olduğu kanaatiyle dosdoğru haber vermesi, şahitlik etme, tanıklık; açık belirti; şehîd olma, şehîdlik; yemin, bildiği şeyleri itiraf etme.

Şehadet, arapça bir kelime olup "Şe-hi-de" fiilinden türeyen bir mastardır. Aynı zamanda, müstakil bir isim olarak da kullanılır. "Şühûd" ile eş anlamlıdır. Zıddı, "gayb"dır. Bilinen, görünen aleme şehadet alemi dendiği gibi, görünmeyen aleme de gayb alemi denir.

Şehadet'in ismi faili, "şahid" dir. O da, bir yerde bulunan, bir şeyi gören ve gördükleri ile bildikleri konusunda bilgi veren kimse, tanık, bir akdin yapılması sırasında taraflardan birinin yanında hazır bulunan, doğrulayan, ispat eden, Allah'ın birliğine şehadet eden demektir. Şehadet'in çoğulu, şehadat'dır (Rağıb el-İsfahanî, el-Müferedat, Mısır 1961, 267 vd. "şehide" mad.).

Şehadet kelimesi, "Eşhedu en la ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluhu" olarak bilinen Tevhid cümlesidir. "Allah'tan başka ilah olmadığına ve Hz. Muhammed (s.a.s)'in onun kulu ve resulü olduğunu şehadet ederim" demektir.

Bu cümle, bir nevi İslam dinine giriş sayılır. Bu cümleyi inanarak söyleyen kişi, iman sahibi olarak kabul edilir. Şehadet kelimesi, iman esaslarının özeti durumundadır.

Şehadet kelimesinde, Allah ve Rasûlü hakkındaki iman ve inanç duyguları itiraf edildiği, dile getirildiği için, ona şehadet kelimesi denmiştir.

Şehadet parmağı ise, şehadet getirilirken, kaldırılan baş parmaktan sonraki işaret parmağıdır.

Şehadet kelimesi, Kur'an'da 20 küsûr yerde geçmektedir. Aynı kökten gelen kelimelerle birlikte, 150 civarında yerde bulunmaktadır.

Yüce Allah, Kur'an'da: "(O gün) şahidlik edene, şahidlik edilene (görenlere ve görülenlere) andolsun ki" (el-Bürûc, 85/3) diye buyurarak şehadet konusu ile yemin etmiştir. Bu vesileyle, şahadetin önemine işaret buyurmuştur.

Kur'an'da, İsa (a.s)'a tam inanan, onunla beraber Allah'ın yoluna baş koyan, bu uğurda her şeylerini feda eden havarilerden bahsedilirken, şöyle dua ettikleri haber verilmiştir:

"Rabb'imiz, senin indirdiğine inandık; peygambere uyduk. Bizi şahitlerle beraber yaz" (Alî İmran, 3/53).

Hz. Muhammed (s.a.s)'e de tam manasıyle inanan kamil iman ehli de, aynı şekilde dua etmişlerdir ve onların da duaları Kur'an'da haber verilmiştir: Resûle indirilen Kur'an'ı dinledikleri zaman, tanıdıkları gerçekten dolayı gözlerinin yaşla dolup taştığını görürsün. Derler ki: Rabb'imiz, inandık; bizi şahidlerle yaz!" (el-Maide, 5/83).

Şehadet'i çeşitli yönlerden ele alıp incelemek, üzerinde durup açıklamak mümkündür. Her şeyden önce Kur'an, şehadeti dünya hayatından önceki, dünya hayatındaki ve ahiret hayatındaki şehadet diye üç kısma ayırmıştır.

Birincisi, Allah ile insan arasında ki ezelî mukavele sırasında, insan yaptığı şehadettir:

"Rabb'im, Ademoğullarından, onların bellerinden zürriyetlerini almış ve onları kendilerine şahid tutarak: Ben sizin Rabb'iniz değil miyim? (demişti). "Evet, buna şahidiz!" dediler. Kıyamet günü, Biz bundan habersizdik!" demeyesiniz" (el-A'raf, 7/172). Kur'an-ı Kerim'de Yüce Allah, ahirette peygamberler ve insanların kendi vücut organlarının şehadette bulunacaklarını haber vermiştir. Allah'ın her şeyi gördüğü, insanların yaptıkları her şeyin şahidi olduğu, çeşitli ayetlerde dile getirilmiştir. Bu ayetlerden bazılarının meali şöyledir:

"De ki: "Ey kitab ehli, Allah yaptıklarınızı görüp dururken neden Allah'ın ayetlerini inkar ediyorsunuz?" (Alî İmran, 3/98).

Biz onlara, ufuklarda ve kendi canlarında ayetlerimizi göstereceğiz ki o (Kur'an)'ın gerçek olduğu, onlara iyice belli olsun. Rabb'inin her şeye şahid olması, (her şeyi görmesi sana) yetmez mi?" (Fussilet, 41/53)

"O (Allah) ki, göklerin ve yerin mülkü kendisine aittir. Allah, her şeye şahiddir." (el-Bürûc, 85/9)

Kur'an, Allah'ı insana şah damarından daha yakın olarak tanıtmaktadır:

"Andolsun insanı biz yarattık ve nefsinin ona ne fısıldadığını biliriz. (Çünkü) biz ona şah damarından daha yakınız" (Kaf, 50/16).

İnsanlar daima Yüce Allah'ın kontrolü altında bulunduklarına, ahirette her yapılanın ortaya çıkarılacağına inanarak hareket ettikleri zaman, daima kötülüklerden uzak olurlar. Bu inançtan uzak olan bir insan, her fırsatta dilediği kötülüğü yapar. Yeryüzündeki hiç bir hükümdar, insanları her zaman ve her yerde kontrol altında tutamaz. İnsanlar tenha yerlerde, onların kontrollerinin dışında kalınca, kuralların dışına çıkar ve diledikleri gibi hareket ederler. Ama her zaman ve her yerde Allah'ın kontrolünün altında olduğuna inanan insanlar, hiç bir zaman ve hiç bir yerde, Allah'ın emir ve yasaklarına aykırı hareket edemezler. Çünkü onların, Allah'ın murakabesinin dışında hiç bir yerleri ve zamanları yoktur. Ahirette Yüce Allah'ın iyi ve kötü, her türlü hareketleri için şehadette bulunacağına inanır ve ona göre iyi hareketlerde bulunurlar. Bu inanç, insan hayatında bu derece olumlu yönden etkili olmaktadır (Seyyid Kutub, Fi Zilali'l-Kur'an, Beyrut 1971, VII, 555 vd).

Yukarıda arzedilen ayette ifade edildiği gibi, Yüce Allah'ın insanlara şah damarından daha yakın olduğunu düşünmek ve ona göre hareket etmek, insanı ihsan (iyilik) denilen yüce bir mertebeye de ulaştırır. İhsan, insanın Allah ile beraber olma şuuruna ulaşması demektir. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.s)'e: "İhsan nedir?" diye sorulunca, şu cevabı vermiştir: "Allah'ı görüyormuşsun gibi O'na ibadet etmektir. Her ne kadar sen O'nu görmüyorsan da, O seni görüyor" (Buharî, İman, 37; Müslim, İman, 57; Ebû Davûd, Sünne, 16; Tirmizî, İman, 4; İbn Mace, Mukaddime, 9; Ahmed b. Hanbel, 1, 27, 51,53, 219, II, 107, 426, IV, 129, 264).

Yüce Allah'ın başka bir ayette: "Muhakkak ki Rabb'in, her an gözetlemededir" (el-Fecr, 89/14) demesi, bu konuyu ne kadar da te'kid etmektedir!... Bu konu Kur'an'ın daha bir çok yerinde anlatılmakta ve insanlara bu inanç aşılanmaktadır (Bk. Kaf, 50/17; es-Secde, 32/6; ez-Zümer, 39/46; el-Haşr, 59/22; el-Cum'a, 62/8; el-En'am, 6/19).

Bilindiği gibi, Allah'ın isimlerinden biri de "Şehîd' dir.

Yüce Allah her ümmete peygamber göndermiştir. Bu peygamberler de ahirette ümmetleri hakkında şahadette bulunacaklardır. Bu hususu açıklayan bir ayetin meali şöyledir:

"Her ümmetten (inançlarının bozukluğuna, işlerinin kötülüğüne tanıklık edecek) bir şahit getirdiğimiz zaman, (halleri) nice olur?" (en-Nisa, 4/41).

Bu ayette bildirildiği gibi, her peygamber ahiret gününde ümmeti hakkında şehadette bulunacak. Hz. Muhammed (s.a.s) ise, hem kendi ümmeti ve hem de geçmiş peygamberler ve ümmetleri hakkında şahadette bulunacaktır (es-Savî, Hasiyetu Allame es-Savî, Beyrut tsz, 1, 220). Peygamberlerin şahadetleri hakkında da çok ayet vardır (Bk. el-Bakara, 2/143; el-Maide, 5/117; en-Nahl, 16/84; el-Kasas, 28/75).

Sahabeden İbn Mes'ud (r.a) sık sık Hz. Muhammed (s.a.s)'e Kur'an okurdu. Kendisinden rivayet edildiğine göre, Hz. Muhammed (s.a.s) bir gün onu çağırmış ve kendisinden Kur'an okumasını istemiş. O da güzel sesi ile en-Nisa suresini tatlı tatlı bir şekilde okumaya başlamış. Yukarıda meali sunulan 41. ayete geldiği zaman, Hz. Muhammed (s.a.s) ağlamaya başlamış ve İbn Mes'ud'a; kafi diyerek okumasını kesmiştir (ez-Zemahşerî, el-Keşşaf, Mısır 1977, 1, 247).

Kur'an'ın başka bir yerinde, Hz. Muhammed (s.a.s)'in ümmeti için şahadette bulunacağı ve ümmetinin de diğer insanlar için şahadette bulunacakları haber verilmiştir:

"Allah uğrunda, O 'na yaraşır şekilde cihad edin. O, sizi seçti ve dinde size bir güçlük yüklemedi. (Sizin dininizi de) babanız İbrahim'in dini (gibi geniş kapsamlı yaptı, daraltmadı). O (Allah) bu (Kur'an)'dan önce (ki kitaplarda) da, bu (Kur'an)'da da size "Müslümanlar" adını verdi ki peygamber size şahid olsun, siz de insanlara şahid olasınız. Haydi namazı kılın, zekatı verin ve Allah'a sarılın. Sahibiniz O'dur. Ne güzel sahip ve ne güzel yardımcıdır (O)!" (el-Hac, 22/78).

Ahiretteki şahadetin biri de, insanların kendi benliğinin, hatta kendi vücut azalarının kendisi hakkındaki şahadetidir. Kur'an bu noktada insanın cildinin, elinin, ayağının, kulağının, gözünün şahadetinden bahsetmektedir. Bu hususta bilgi sunan bazı ayetlerin meali şöyledir:

"O gün ki dilleri, elleri ve ayakları yaptıklarına şahitlik edecektir" (en-Nur, 24/24).

"O gün ağızlarını mühürleriz, elleri bize söyler, ayakları yaptıklarına şahitlik eder" (Yasin, 36/65).

"Nihayet oraya vardıklarında kulakları, gözleri ve dilleri yaptıkları hakkında onların aleyhine şahitlik ettiler. Derilerine dediler ki: "Niçin aleyhimize şahidlik ettiniz?" (Derileri): "Her şeyi konuşturan Allah, bizi de konuşturdu. " İlk defa sizi O yaratmıştı. İşte O'na döndürülüyorsunuz. Siz (günahları işlerken) kulaklarınızın, gözlerinizin ve derilerinizin, aleyhinize şahitlik etmesinden gizlenmiyordunuz. Yaptıklarınızdan çoğunu Allah'ın bilmeyeceğini sanıyordunuz" (Fussilet, 41/20,21,22).

Ahiret gününe samimi olarak inanan, iman eden ve vücud organlarının o gün haklarında bu şekilde şahadette bulunacağını düşünen insanlar, daima en güzel şekilde yaşamaya çalışırlar. Bütün benlikleriyle, aleyhlerinde suç teşkil edecek olan her türlü süfli ve zararlı hareketlerden uzak dururlar.

Çünkü şehadet olarak, dünya hayatındaki şehadete gelince; bu insan hayatında son derece önemli rol oynayan bir meseledir. Sosyal bir varlık olan insan, dünya hayatında ahiret hayatı için hazırlık içinde bulunduğu, bu istikamette çeşitli ibadetleri eda ettiği gibi, dünya hayatı içinde değişik çalışmalarda bulunmaktadır. Hayatını devam ettirmek ve daha rahat bir hayat sürdürmek için, birçok kazanç yollarına baş vurmakta ve farklı insanlarla münabeset içinde bulunmaktadır. İster ahiret için yaptığı ibadetlerde ve ister dünya hayatı için gösterdiği çabalarda problemleri olmakta ve her iki hususta da şehadet konusu ile karşılaşmaktadır. Dünya hayatındaki bu şehadet hakkında çeşitli ayet, hadis ve fikhî kaideler vardır. Her şeyden önce Yüce Allah Kur'an'da şehadeti adaletle, sadece Allah rızası için yapmayı emretmiş ve "Şehadeti, Allah rızası için tam bir şekilde yerine getirin" (et-Talak, 65/2) diyerek bu ilahî emri dile getirmiştir.

Bu husustaki diğer bazı emirleri sergileyen bir ayetin meali de şöyledir: Ey inananlar! Allah için adaletle şahitlik edenler olun. Bir topluluğa karşı duyduğunuz kin, sizi adaletten saptırmasın. Adil davranın; takvaya yakışan budur. Allah'tan korkun; şüphesiz Allah yaptıklarınızı haber almaktadır" (el-Maide, 5/8).

Kur'an'ın en uzun ayeti, el-Bakara 282. ayetidir. Bu ayette, şahadetle ilgili bir çok husus, açıklıkla dile getirilmiştir. Ondan sonra gelen ayette de, şehadeti gizlememe hususu taleb edilmiştir.

"Şahitliği (gördüğünüzü) gizlemeyin. Onu gizleyenin kalbi günahkardır (daima vicdan azabı çeker). Allah yaptıklarınızı bilir" (el-Bakara, 2/283).

Şehadet konusuna İslam hukukunda büyük önem verilmiştir. Bütün fıkıh kitaplarında, şehadet konusu müstakil bir başlık altında ele alınmış ve geniş bir şekilde açıklanmıştır.

Şehadetle ilgili çeşitli fıkhî terimler vardır. Önce bu terimleri kısa bir şekilde açıklayalım:

İslam hukuku açısından şehadet, herhangi bir kimsenin, birinin başka bir şahısta olan hakkını ispat için, şehadet lafziyle hakimin huzurunda verdiği haberdir. "Filan kişinin, falan şahıstan şu kadar alacağı olduğuna şahadet ederim" denilmesi gibi. Böyle bir şehadette bulunan kişiye "şahid", lehine şehadet yapılana "meşhûdün leh", aleyhine şehadet yapılana da "meşhûdün aleyh" ve şehadet konusu olan mes'eleye de "meşhûdün bih" denir.

Bir insan şahid olarak gösterildiği zaman, şahitlikte bulunmaktan kaçınmaması lazımdır ve bildiğini doğru olarak, olduğu gibi söylemesi gerekir. Ancak zina yapma, içki içme gibi had cezasını gerektiren hususlarda şahitlik yapan muhayyerdir yani serbesttir. İsterse doğru söyler ve isterse suçlunun ayıbını örter. Başkasının kusurunu örtmek, daha iyi olarak kabul edilmiştir.

Genel olarak şehadet konusunda, şahitte aranan bazı şartlar vardır. Şahidin müslüman, akıllı, baliğ, hür, adalet sahibi (güvenilir), görme ve konuşma yeteneğine sahip olması ve başkasına zina iftirasından dolayı had cezasına çarptırılmamış bulunması gerekir. Bir de şahitlikte "şehadet" lafzını kullanması icab eder. Ben bilirim, bence böyledir, zannedersem gibi sözler, şehadet için yeterli değildir.

Bir kişinin annesi, babası, ninesi, dedesi, çocukları, torunları ve eşi lehine yaptığı şahitlik kabul edilmez. Bir de kişinin kendi ortağı lehine yaptığı şehadetteki gibi, menfaatını ilgilendiren hususlardaki şahitliği de kabul edilmez. Aralarında düşmanlık bulunan kişilerin hissi davranmaları ihtimali olduğu için birbirleri aleyhindeki şahitlikleri de muteber değildir. Kısacası, herhangi bir tarafın haksızlığa uğraması ihtimali olduğu hususlardaki şahitlik, İslam fıkhında kabul görmemiştir. Bazı insanlarda bulunan İslam ahlakına aykırı kötü huy ve işlerden dolayı bu gibi kişilerin şahitlikleri tartışılmış ve alimlerin çoğu tarafından uygun görülmemiştir. Bir de, şahitlik davaya uygun düşerse, kabul edilir. Eğer davaya aykırı bir durum arzederse, kabul edilmez (el-Kasanî, Bedaiu's-Senaî, Beyrut, 1974, VI, 266 vd.; Vehbe ez-Zuheylî, el-Fıkhu'lİslamî ve Edilletuhu, Dımaşk 1984, VI, 562 vd).

Bir bakıma şehadeti dört kısma ayırmak mümkündür:

1- Zina ile ilgili şehadet. Bu husustaki davanın kabul görmesi için, dört erkek şahidin şehadette bulunması gerekir.

2- Zinanın dışında, had ve kısası gerektiren hususlardaki şehadet Bu hususlar için iki erkek şahidin şehadeti gerekir.

3- Bunların dışında kalan çeşitli hukukî konularla ilgili şehadet. Bu hususlarda iki erkeğin şehadeti gerekir. İki erkek bulunmayınca bir erkek ve iki kadının şehadeti geçerlidir.

4- Yalnız kadınların bulunabileceği hususlarla ilgili şehadet. Bu gibi hususlarda erkeklerin değil, kadınların şehadeti muteberdir. Doğum, bekaret ve erkeklerin muttali olamayacağı, ancak kadınların bulunabileceği veya bakabileceği yerlerdeki kadınların ayıpları ile ilgili konularda, bir kadının şehadeti yeterlidir (Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtîyar, İstanbul, 1980, II, 140 vd; el-Meydanî, el-Lubab, Derseadet,I, IV, 55 vd).

Bir de, şehadet konusunda şahitlikten dönme meselesi vardır. Şahitler hakim tarafından henüz hüküm verilmeden önce şahitliklerinden dönerlerse, şahitlik düşer ve şahitlerin herhangi bir tazminat ödemeleri gerekmez.

Ancak, hakim şahitlerin şehadetine dayanarak hüküm verdikten sonra, şahitler şahitlikten dönerlerse, hüküm bozulur ve şahitlerin de, şehadetleri nedeniyle sebep oldukları zararı ödemeleri icab eder. Şahitlerin şehadetten dönmeleri, ancak hakimin huzurunda olunca geçerli olur (el-Kàsanî, Bedaiu's-Senai', VIl, 283 vd.).

Yukarıda ifade edildiği gibi, zina hakkındaki şehadet, dört erkek şahidin şehadeti ile olur. Zina suçlamasında bulunan herhangi bir kişi, dört erkek şahitle bunu ispat edemezse, kendisinin bir daha şahitliği kabul edilmez ve aynı zamanda, iftira suçundan dolayı kendisine seksen değnek vurulur. Bu husus Kur'an'da şöyle dile getirilmiştir:

Namuslu kadınlara (zina suçu) atıp da sonra (bu suçlamalarını ispat için) dört şahid getirmeyenlere seksen değnek vurun ve artık onların şahitliğini asla kabul etmeyin. Onlar yoldan çıkmış kimselerdir" (el-Nur, 24/4).

Herhangi bir adam, kendi hanımının zina ettiğini söylerse, onun da dört erkek şahid getirmesi gerekir. Getiremediği taktirde, hakimin huzurunda dört defa: "Vallahi, bu sözümde doğru olduğuma şahitlik ederim" der; beşinci defada; "Eğer bu hususta yalan söylüyorsam, Allah'ın laneti benim üzerime olsun" der. Hanımı da buna karşılık dört defa: "Vallahi benim kocam bu konuda yalan söylüyor" dedikten sonra, beşinci defada; "Eğer benim kocam bu iddiasında doğru ise, Allah'ın laneti benim üzerime olsun" der (Bk. en-Nur, 24/6, 7, 8, 9, 10). Adam böyle bir iddiadan sonra şahid getirmez ve böyle yemin de etmezse, iftira cezasına çarptırılır. Bu şekilde yemin etmekle, bu cezadan kurtulur. Kadının bu şekilde yemin etmesi de onu zina cezasından kurtarır. Yemin etmediği takdirde, suçu kabullenmiş olur ve zina cezasına çarptırılır. Bu olaya, İslam hukukunda "lian" denir (geniş bilgi için, "lian" maddesine bakınız). Bu şekilde karşılıklı lianda bulunan karı kocanın nikahı, hakim tarafından fesh edilir ve bu karı koca birbirinden ayrılır (el-Kurtubî, el-Cami'li Ahkami'l-Kur'an, Mısır 1950, XII, 187; İbnu'l-Arabî, Ahkamu'l-Kur'an, Lübnan, tsz., III, 1332).

Bu lian ile ilgili ayetlerden anlaşıldığı gibi, şehadet yemin manasına da gelmektedir (geniş bilgi için, "yemin, kasem, and" maddelerine bakınız).

Şehadet'in ifade ettiği diğer bir husus da, şehîd olmadır. Şehadet, aynı zamanda şehîdin mastarıdır. Şehîd, Allah rızası için, O'nun yolunda canını feda eden müslümana verilen isimdir. Ona bu ismin verilmesinin sebebi, cennetlik olduğuna şahitlik edilmiş olması, veya onun Yüce Allah'ın huzurunda yaşıyor bulunması yahut ölümü sırasında meleklerin hazır bulunması yahut da ruhunun doğrudan Cennet'te bulunması ya da Allah tarafından çeşitli mükafatlarla mükafatlandırılmış olmasıdır (el-İsfahanî, el-Müfredat, Mısır 1961, 267 vd.; et-Tahtavî, Haşiye ala Meraki'l-Felah, Mısır 1970, 516 vd.; geniş bilgi için, "şehîd" maddesine bakınız).

Şehadet ve şahitlik hususunda dikkat edilecek önemli bir nokta da, yalan yere şahitlikte bulunmaktan kaçınmadır. Yüce Allah, yalan yere şahitlikte bulunmaktan kaçınanları Kur'an'da övmüştür:

Onlar ki yalan şahidlik etmezler. Boş laf konuşanlara rastladıklarında, vakar ile (oradan) geçip giderler" (el-Furkan, 25/72).

Hz. Muhammed (s.a.s.), bir gün yanında hazır bulunanlara: "Size büyük günahların en büyüğünü haber vereyim mi?" diye sormuş ve aynı soruyu üç kere tekrarlamıştır. Hazır bulunanlar: "Buyurunuz ya Resûlüllah!.." demişler. Bunun üzerine, Hz. Muhammed (s.a.s.) şöyle devam etmiştir: "Allah'a eş ve ortak koşmak, anne ve babaya isyan edip onlara karşı olan vazifeyi yerine getirmemek. " O sırada bir yere dayanmakta olan Hz. Muhammed (s.a.s.) doğrulup oturmuş ve şöyle devam etmiştir: "İyi dikkat edin! (Üçüncüsü de), yalan yere şehadette bulunmaktır." Hz. Muhammed (s.a.s.) bu son cümleyi o kadar tekrar tekrar söylemiş ki, orada bulunan cemaat, içlerinden keşke susup, bir daha söylemese, diye düşünmüşler (Muhammed b. Allan, Delilu'l-Falihîn, Mısır 1971, II, 170).

Bu kadar geniş mana taşıyan şehadetin İslam kültüründe büyük bir yeri vardır.

Nureddin TURGAY

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Sehadet

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/sehadet.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.