Tahkim

Birisini hakem tayin etmek, birisini bir kötülükten alıkoymak, bir kimseyi istediği bir şeyden mahrum etmek. İslam hukukunda, iki kişinin kendi rızaları ile aralarındaki bir anlaşmazlığı çözmesi için, birisini hakem yapmaları. Bu durumda hakem seçilen şahsa muhakkem ve hakem denilir. Bu kökten olmak üzere İslam tarihinde şuyû bulan bir tahkimu'l-Harûriyye tabiri vardır ki, "Hz. Ali ile Muaviye"nin, arasındaki anlaşmazlığı çözmeleri için hakem tayini konusunda Hz. Ali'ye hata nisbet edip ondan ayrılan Harûrî'lerin, "Allah'tan başkası için hüküm yoktur" demeleridir.

Tahkm, İslam'ın meşrû kabul ettiği bir hükümdür. Meşrûiyeti kitap sünnet ve sahabe uygulamasıyla sabittir. Aralarında anlaşmazlık çıkan karı kocanın arasını düzeltmek için, her iki tarafın ailelerinden birer hakem tayin edilmesini emreden ayet, bu uygulamanın Kur'an'dan delîlidir (en-Nisa, 4/35). Hz. Peygamber (s.a.s), Sa'd b. Muaz'ı Benî Kurayza ile olan anlaşmazlıkta hakem tayin etmiş; bir hadisinde de "Birisini hakim tayin edip de, hükmüne razı olmayan mel'undur" buyurmuştur (İbn Kudame, el-Muğnî, XI, 485; Ali Haydar, Dureru'l-Hukkam Şerhu Mecelleti'l-Ahkam, IV, 80). Hz. Osman ve Hz. Talha, aralarındaki bir arazi davasında Cübeyr b. Mut'ım'ı hakem tayin etmişler ve onun hükmüne razı olmuşlardır (el-Merğınanî, el-Hidaye, III, 33: İbn Kudame, a.g.e., XI, 485). Bu da tahkimin caiz oluşunun sahabe uygulamasından delilidir. Hatta Ali Haydar, bu konuda, sahabenin icmaının olduğunu söylemektedir (Ali Haydar, a.g.e., IV, 806).

Tahkîmin rüknü, icap ve kabuldür. Yani aralarında anlaşmazlık bulunan tarafların, birisine anlaşmazlık konusunda hükmetmesi için teklifte bulunmaları onun da bu teklifi kabul etmesidir. Hasımların îcabı (teklifi) olmadan tahkîm gerçekleşmeyeceği gibi, hakem kılınan şahsın kabûlü olmadan da gerçekleşemez.

Tahkîmin sahih olması için, hakem tayin edenler, hakem kılınan şahıs ve dava konusunda bazı şartların mevcut olması gerekir. Bunlar maddeler halinde şöyle sıralanabilir:

1- Hasımların her ikisinin de akil ve baliğ olmaları gerekir. Dolayısıyla çocuk ve delinin tahkîmi caiz değildir.

2- Hakemin şahadete ve kadaya ehil olması gerekir. Buna göre, çocuk, bunak, kör, dilsiz, tarafların seslerini duyamayacak kadar sağır, taraflardan birisinin lehine olan şahitliği kabul edilmeyen, kafir, fasık ve kazften dolayı had uygulananların hakem olmaları da caiz değildir (Merginanî, a.g.e., III, 108; Mevsilî, el-İhtyar li ta'lli'l-Muhtar, 94; Mecelle madde, 1794; Ali Haydar, a.g.e., 673 ve dev.) Hakem bu ehliyete hem tayin edildiği zaman, hem hüküm verdiği zaman, hem de aradaki müddet içerisinde haiz olması gerekir.

3- Hakemin belli olması gerekir. Dolayısıyla, hasımların; "ilk önce kime rastlarsak o aramızda hakem olsun" gibi, bilinmeyen birisini hakem tayin etmeleri geçerli değildir.

4- Tahkîm, (şu iş olursa gibi) bir şarta veya (falan zaman başlamak üzere gibi) bir zamana bağlı olmamalıdır.

5- Tahkîm insanların haklarına bağlı olan mal davaları ile ilgili olmalıdır. (Mecelle, madde, 1841). Hanefîlere göre haddi ve kısası gerektiren (hırsızlık, zina, adam öldürme, birisini yaralama) gibi davalarda tahkîm caiz değildir. Bunun gereği olarak nikah, talak gibi ictihadî davalarda tahkîmin caiz olması gerekir. Fakat sıradan insanların bu gibi meselelere cesaret edip hüküm vermeye kalkmaları endişesinden ötürü, bu konularda caiz oluşuna fetva verilmez (Merğınanî, a.g.e., III, 108). Bu yüzden Mecelle, tahkîmin mal davaları ile olmasını kayıtlamıştır. Hanbelîler, nikah, lian, kazf ve kısas davalarında tahkîmin caiz olmadığını söylemektedirler (İbn Kudame, a.g.e, XI, 485).

Tahkîm, hakem taraflar için karar vermeden önce, gayri lazım bir akittir. Yani hasımlardan her ikisi veya dileyen birisi diğer tarafın rızası aranmadan hakem tayini konusundaki kararından vazgeçip hakemi azledebilir. Hakem karar verdikten sonra artık lazım olur. Hakemin verdiği karar şerîata uygun olmak kaydıyla bağlayıcı olur. Taraflardan hiç birisinin bu karara uymama yetkisi yoktur. Hanefî ve Hanbelîler de bu konuda farklı bir görüş yoktur. İmam Şafiî'den ise iki görüş rivayet edilmiştir. Bir rivayete göre, hükmün geçerliliği için iki tarafın rızası şarttır.

Hakem, aynen hakim gibi beyyine (şahit), ikrar ve yeminden imtina gibi yollarla hüküm verebilir.

Hakemin hükmü sadece kendisini hakem tayin eden taraflar ve hakem tayin ettikleri konuda geçerlidir. Onun hükmü, üçüncü şahıs hakkında geçerli olmadığı gibi, kendisini tayin etmedikleri bir dava konusunda da geçerli değildir.

Hakemin verdiği hüküm mahkemeye götürülse, Haneflere göre şayet bu hüküm, hakimin mezhebine uygunsa, onu bozması caiz değildir. Uygun değilse, bozabilir. İmam Şafiî ve Hanbelîlere göre, aynen hakimin hükmü gibidir. Dolayısıyla hakimin hükmünün bozulamayacağı her yerde hakemin hükmü de bozulmaz (Merğınanî, a.g.e., II, 108: İbn Kudame, a.g.e., XI, 485; Mevsılî, a.g.e., II, 64).

Hakem tek olabileceği gibi, birden fazla da olabilir. Bu durumda hükmün geçerli olması için, hakemlerin oybirliği ile hasıl olması icap eder.

Tahkîm bir süre ile sınırlı ise, sürenin dolması ile hakemin yetkisi sona erer (Zeyla, Tebyınü'l-Hakaık Şerhu Kenzi'd-Dekaık, IV, 193, 194; Mecelle, Madde, 1844; Ali Haydar, a.g.e., IV, 811 vd).

Hüseyin KAYAPINAR

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Tahkim

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/tahkim.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.