Vela

Mülk, ve yakınlık. Vela fıkıh ıstılahı olarak iki ayrı manada kullanılmaktadır.

1- Vela-i ataka: Bir kimsenin kölesini her hangi bir şekilde azadetmesi (hürriyetini ele vermesi) ile sabit olan veladır. Bu tür velaya vela-i nîmet de denilir. Kölenin erkek veya kadın (cariye) olması arasında fark olmadığı gibi, azad ediş biçimindeki farklılığın da velaya tesiri yoktur. Bu durumda köleyi azad eden efendiye mevla'l-ataka denilir.

Bu konunun İslam hukuku açısından önemi, miras konusunda kendisini gösterir. Şöyle ki: Kölelikten azad edilmiş olan birisi öldüğünde, kendisinin ashab-ı feraiz * ve asabe * grubundan akrabası yoksa, bırakmış olduğu mal, varsa kendisini azad eden eski efendisine yoksa onun nesep bakımından olan asabesine intikal eder. Yani, ölen eski kölenin zevi'l-erham* denilen ikinci derecedeki akrabalarından önce bu azad eden şahıs mirasta hak sahibidir (el-Merğınanî, el-Hidaye, III, 271; el-Mevsılî, el-İhtiyar, IV, 42; el-Halebî, Mülteka'l Ebhur, II,176; Seyyid Şerif Cürcanî, Şerhu Feraizi's-Siraciyye, 40; Mahmud Esad Seydişehrî, Feraidü'l Feraîd 67).

2- Vela-i müvakat: Bir hukûkî sözleşme neticesinde meydana gelen veladır. Bu velanın aktediliş biçimi şöyledir: Nesebi belli olmayan veya Müslüman olarak dar-ı harbten dar-ı İslam'a göç eden ve kimsesi olmayan birisi, bir müslüman veya zimmîye gelerek: "Sen benim mevlam ol, şayet ben bir cinayet işlersem akılem (bkı. akıle) olarak diyeti ödersin, öldürdüğünde de malıma varis olursun, malım sana kalır" diye teklifte bulunur. Öbürü de bu teklifi kabul ederse vela-i atûka tahakkuk etmiştir. Bunlardan her birisi ötekinin mevlası olmuş olur. Bu durumda, vela teklifinde bulunan garibe "mevla-yı esfel", öbürüne de "mevla-yı ala" denilir. Bu yolla meydana gelen bir velada, mevla-yı ala, diğerinin mirasına zevi'l-erhamdan sonra müstehak olur.

Vela-i müvalatın sahih olması için şu şartların bulunması gerekir:

1- Vela teklifi garib veya kimsesiz olan taraftan yapılmalıdır.

2- Velaya talip olan şahıs akıl ve baliğ olmalıdır.

3- Bu şahsın ya nesebinin meçhul ya da yabancı olması gerekir. Kendisine varis olacak bir akrabası olan kişi vela anlaşması yapamaz.

4- Velaya talip olan şahıs için daha önce işlediği bir cinayetten dolayı hazine tarafından bir tazminat ödenmemiş olmamalıdır.

5- Akdi kabul eden şahıs da akıl olmalıdır.

Vela-i müvalat lazım bir akit değildir. Yani taraflardan hangisi isterse istediği zaman bu sözleşmeyi feshedebilir. Feshedilmediği müddetçe hükmü geçerlidir. Şayet mevla-yı esfel cinayet işlerse, öbürü bu cinayetin diyetini ödeyecek, öldüğünde de öbürü onun malına varis olacaktır.

Vela sözleşmesindeki taraflardan birisinin mutlaka nesebi belli hısımı, akrabası olan bir yerli olması şart değildir. Nesebi belli olmayan iki kişiden her biri diğerinin akilesi ve varisi olmak üzere karşılıklı bir anlaşma yapsalar bu da caizdir. Taraflardan her birisi öbürünün mevlası olmuş olur.

Böyle bir akdin meşrû oluşunun hikmeti, kimsesiz gariplere kimsesizliğini unutturmak, fertler arasında bir bağ ve yardımlaşma şuuru temin etmektir (Merğınanî, a.g.e., III, 274; el-Mevsılî, a.g.e. IV, 44; Halebî, a.g.e., II, 176; Mahmud Esat, a.g.e., 72; Ö. Nasuhi Bilmen, Hukuku İslamiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, IV, 68 vd).

Hüseyin KAYAPINAR

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Vela

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/vela.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.