Vücuh

Organ, görünüm, başlangıç; yüz, cihet, yol, kast, niyet, aynı lafız ve harekelere sahip olan bir kelimenin Kur'an'ın içinde geçtiği her bir yerde değişik anlam taşıması anlamında bir ulamu'l-Kur'an ıstılahı.

Kur'an İlimleri İçerisinde Vücûh

Ulûmu'l-Kur'an başlığı altında yer alan çalışmalar, daha ziyade Kur'an'ın anlaşılmasına yardımcı olan türdendir. Şu çalışmaların amacı, Kur'an'ı anlama, yorumlama ve getirdiği mesajı insanlara daha iyi sunmak içindir. İşte bu türden birisi de orijinal adıyla "el-Vücüh ve'n-Nezair"dir. Bu iki kavram Kur'an ilimleri içerisinde devamlı olarak beraberce mütalaa edile gelmişlerdir.

a- Lügat ve ıstılah anlamı:

Vücûh ve nezdir Arapça birer çoğul isimdir. Vücûh, vech kelimesinin, nezair de nazre kelimesinin çoğuludur. Organ anlamına gelen vech kelimesi, daha ziyade herhangi bir şeyin görünümü ve başlangıcına ad olarak kullanıla gelmiştir. Mesela insanın yüzü, gündüzün başlangıcı anlamlarında Kur'an'da kullanılmaktadır (el-Maide, 5/6; Alu İmran, 3/72). Bununla beraber "vech' lügatte pek çok anlama gelmektedir: Yol, sebep, taraf, yön, cihet, önemli ve şerefli adam, sabah namazı, mevki, şekil, doğruluk, uygunluk, mana, nevi, vasıf, niyet, tarz, usûl.

"Nezair" ise, yukarıda da kaydettiğimiz gibi, nazre'nin çoğulu olup lügatte, misil, benzer, eş ve denk gibi anlamlar içerir.

Vücûh ve nezair'in ıstılahı tariflerinde ise, daha ziyade iki tanım ağırlık arzetmektedir. Bunların birisi; aynı lafız ve harekelere sahip olan bir kelimenin Kur'an'ın değişik yerlerinde gelmesi ve her bir yerde değişik anlam ifade etmesidir (Bkz İbnu'l-Cevzî, Nüzhetü'l-A yün, 83). İkinci tarif ise şöyledir: Ümmet lafzında olduğu gibi, çeşitli anlamlarda kullanılan müşterek bir lafza vücûh; mütevatı lafız gibilere ise nezair denir (Bkz., Ez-Zerkeşî, el-Burhan, I,102). Mütevatı lafız ise şöyle tanımlanmaktadır: Aralarında ortak bir nokta bulunan ve fakat mahiyetleri farklı olan bir kelimedir. Mesela canlılık vasfında insan ve hayvanlar müşterektir. Fakat bu varlıkların mahiyetleri tamamen farklıdır. Zira biri konuşur, aklı vardır; diğeri ise konuşmaz. Bazı hayvanlar dört ayaklıdır vs. gibi (bkz. Hind Çelebi, et-Tasarîf, tahkiki, 19).

Yapılan her iki tanımda da kapalılık bulunmaktadır. Bundan dolayı bu tanımlardan yola çıkılarak ve kelimelerde ifade edilen mana birliği de göz önünde alınarak vücûh ve nezair şöyle tanımlanabilir: Aynı lafızla gelen Kur'an'ın değişik ayetlerinde farklı anlamlar ifade eden lafza vücûh; değişik kelimelerin aynı anlamlarda kullanılmasına da nezair denir. Bunun misallerini Kur'an'da bulmak mümkündür. Ancak şunu belirtelim ki, Kur'an'daki vücûh ifade eden kelimelerin sayısı hayli yekün tutmaktadır. Fakat müfessirler kelimelerin vecihlerinin tamamı üzeride ittifak etmedikleri gibi, aynı kelimeye verilen anlamlarda da farklılıklar göstermişlerdir. Vüch ifade eden kelimeler içerisinde hidayet kavramına çok değişik ve çeşitli anlamlar verilmektedir. Mesela Yahya İbn Sellam, "hidayet" kelimesine, beyan, din, iman, dua, marifet, nebinin işi, rüşd, peygamberler, Kur'an, Tevrat, tevfik, hüda, tevhid, sünnet, teybe, ıslah etmek ve ilham anlamlarını verirken; Zerkeşî de aynı şekilde bu kavrama on yedi anlam verir. Fakat, o "tevfik" ve "hüda" yerine "istirca" ve "hüccet" anlamlarını kaydeder (bkz. Yahya İbn Sellam, et-Tasarîf, s. 96-103; ez-Zerkeşî, el-Burhan, I,103-104). İbnu'l-Cevzî, aynı kelimeye yirmi dört anlam verir (İbnu'l-Cevzî, Nüzhetü'l Ayün, 625-630). Suyûtî ise bu kelimeye yirmi yedi anlam verir (Suyutî, el-İtkan, I, 446-447). Bu misallerde zikredilen hidayet kavramına verilen anlamlardan her birisine bir ayet örnek gösterilmiştir.

Nezair kelimesine örnek olarak da, Kur'an'da cehennem, nar, sakar, hutama, cahîm gibi kelimeler geçmekte olup, değişik lafızlardan gelen bu kelimeler Cehennem'in adları ve vasıflarıdır ki, bu tilr kelimelere de nezair denir.

b- Tarihçesi:

Vücûh ve nezairle ilgili çalışmaların sahabe döneminde başladığına dair rivayetler bulunmaktadır ve Hz. Ali ile Abdullah İbn Abbas arasında geçen bir konuşmadan bahsedilmektedir. Daha sonraları İbn Abbas'ın talebeleri olan İkrime ve Ali İbn Ebî Talha'nın ondan vücûh ve nezairle ilgili eserler rivayet ettikleri ve kaleme aldıkları rivayet edilir. Bunlardan sonra ise el-Kelbî'nin bu konuda bir eser yazdığı kaydedilir. Fakat bunlardan hiç birisi bize kadar gelmemiştir. Bundan sonra bu sahada günümüze kadar gelen ilk eser Mukatil b. Süleyman (150/767)'a aittir. Bu eser basılmış olup, el-Eşbah ve'n-Nezair veya el-Vücûh ve'n-Nezair isimleriyle bilinmektedir. Eser Dr. Abdullah Mahmut Şahhate tarafından tahkik edilmiştir. Bundan sonra, yine elimizde mevcut Yahya İbn Sellam'a ait et-Tasarif isimli eser bulunmaktadır ki, bu eser Hind Çelebi tarafından 1979 yılında Tunus'ta tahkikli olarak neşredilmiştir. Hind Çelebi, eseri tanıtan, onun metodundan bahseden ve ayrıca vüch ve nezairle ilgili bilgilerle, müellifin hayatını anlatan bir mukaddime takdim etmektedir.

Vüch ve nezair'le ilgili, hicri ikinci asra kadar altı eser kaleme alınmış ama, bunlardan sadece Mukatil b. Süleyman ve Yahya İbn Sellam'ın eserleri günümüze kadar gelebilmiştir (Bkz. et-Tasarîf, 5). Daha sonra bu sahada pek çok eser yazılmış olup, bunlar arasında İbnu'l-Cevzî'nin Nüzhetü'l-A'yün ile Suyûtî'nin Mu'tereku'f-Akran isimli eserlerini zikretmek mümkündür.

Vücûh ve nezairle ilgili ilk dönemlerde yazılan eserlerin hacim bakımından küçük, metod itibariyle de dağınık oldukları görülür. Fakat yukarıda adını kaydetmediğimiz Nisabûrî'nin Vucûhu'l-Kur'an isimli eseri özellikle, hem hacim ve hem de kelimeleri alfabetik bir sıra ile vermesi açısından dikkat çekicidir. Bunlardan sonra kaleme alınan eserlerde ise, bu metod görülmekle birlikte hacim itibariyle de daha fazladırlar.

Kıraatte Vücûh Kur'an okumaya yönelik olan bu bilim dalının ilk meyveleri yine oldukça eskilere dayanmaktadır. Taberî'nin konuyla ilgili bir eserinden bahsedilmektedir. Ancak bu eser bugün mevcut değildir. Ebu Bekir İbn Mücahid'in kaleme aldığı Kitabu's-Seb'a'sı bu sahada elimizde bulunan en eski kaynaklar arasında yer almaktadır.

Kıraatın çeşitli tanımları yapılmaktadır. Bunlardan birisi şudur: Kur'an kelimelerinin nasıl okunacaklarını, bu husustaki bütün vecihleri nakledenlere nisbet ederek, ittifak ve ihtilaflarıyla beraber nasıl eda edileceğini öğreten ilme Kıraat ilmi denir.

Kıraatte ayrıca Kıraat-ı Seb'a ve Kıraat-ı Aşere diye tarikler bulunmaktadır.

Kıraatteki vücûh'a gelince; bilindiği gibi, "vücûh" kelimesi "vech"in çoğulu olup, çok çeşitli anlamlar ifade etmektedir. Bunlar arasında özellikle tarz, usûl, üslûb ve şekil gibi anlamlar konuyu yakinen ilgilendirmektedir. Kıraatte vücûh, kıraat haberinin naklinde, ravî veya ravînin ravîsi, bir haberi hocasından değil de, bir başkasından naklediyorsa, buna vech denilmektedir.

Ayrıca, bir de okuyucunun vücûh yaptığı da söylenir. Bunun anlamı şudur: Kur'an okuyan karî, bazen kelimelerde tekrarlar yapar. Faraza medd-i muttasıl, munfasıl vs. gibi medlerde 2, 3, 4, 5, elif miktarı uzatarak okur. Veya nak ile okur, yahut "ra" harflerini ince ve kalın şekilde okur ki, bütün bunlar okuyuş şekilleri olup vüch diye isimlenirler.

Ömer DUMLU

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Vücuh

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/vucuh.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.