Ibra

ıbra

Temize çıkarma, kurtarma, bir şeyden uzaklaşma, terim olarak, bir kimsenin başkasının zimmetinde veya onun cihetinde olan kendisine ait bir hakkı düşürmesidir. Alacaklının, borçlunun zimmetinde bulunan alacağını düşürmesi ve onu borçtan kurtarması gibi. Hak, bir kimsenin zimmetinde olmadığı zaman şuf'a veya lehine vasiyet edilenin meskende oturması gibi, bunu düşürmek ve bırakmak bir ibra sayılmaz. Belki bu yalnız borcu düşürmedir. Her ibra bir borcu düşürmedir, fakat her düşürme bir ibra değildir.

İbra'nın hükmü mendub olup, müslümanlar buna teşvik edilmiştir. Çünkü ibra; ihsan, iyilik ve Cenab-ı Hakk'ın rızasını kazandıran bir ameldir. Ayette; "Borçlu, darlık içinde ise, ona bolluk zamanına kadar süre vermek vardır. Eğer bilirseniz borcu almaktan vazgeçmeniz sizin için daha hayırlıdır" (el-Bakara, 2/280) buyurulur. İbra'nın rüknü, ibra hakkı sahibinin, hakkını terkettiğini ve düşürdüğünü açık bir şekilde ifade eden teklifinden ibarettir. Bu akdin meydana gelmesi için kabul şart değildir. Çünkü ibra, hakkı düşürmektir. Boşama, köle azadı gibi hakkı düşürücü tasarruflar karşı tarafın kabulüne bağlı değildir.

İbra; "Seni alacağımdan ibra ettim veya alacağımı düşürdüm yahut da sana onu temlik ettim veya onu sana bıraktım" gibi sözlerle gerçekleşir.

İbra, borçlunun akit meclisinde veya daha sonra reddi ile reddedilmiş olur.

Bir hakkını ibra edende şu şartların bulunması gerekir:

l) İbra edenin teberru yapma ehliyetine sahip olması gerekir. Bu da onun akıl, baliğ ve reşîd olmasını, sefih veya borç sebebiyle hacr altında bulunmamasını gerektirir.

2) İbra edeceği hak üzerinde, malik, vekil veya vasî gibi bir tasarruf velayetine sahip olması.

3) Rızasının bulunması. Zorlananın ibrası geçerli olmaz.

Ölüm hastası bir varisini borçtan ibra etse, borç üçte birden az olsa bile, ibra mirasçıların icazetine bağlıdır. Mirasçı olmayan birisini ibra etse ve borç da terikenin üçte birini geçiyorsa, üçte birden fazlada ibranın geçerli olması mirasçıların icazetine bağlıdır.

İbra edilenin belirli bir kimse olması, müphem ve meçhul bulunmaması gerekir. İbra konusunun miktar ve niteliği meçhul olabilir. Çünkü ibra, boşama gibi bir hakkı düşürmekten ibarettir. Bu, bilinse de bilinmese de tatbik edilir. Mal (ayn) cinsinden olsa bile borçlardan ibra geçerlidir. Deve cinsinden diyet borcu gibi. Kefili kefaretten, bir kimseyi dava hakkından ibra gibi, haklardan ibra da caizdir. ibra konusunun, ibra sırasında mevcut olması gerekir. Bu yüzden geleceğe ait haklarda ibra geçerli olmaz. Mesela, karısının kocasını gelecek nafakadan ve boşamadan önce iddet nafakasından ibra etmesi muteber değildir. Çünkü henüz ibra konusu hak meydana gelmemiştir. Bu yüzden nikah akdinden önce boşama geçerli olmaz. Hadiste; "boşama hakkı ancak bu hakka sahip olmakla var olur" (Ebû Davud, Talak, 7). İbn Mace'nin rivayetinde ise, "nikahtan önce boşama yoktur" buyurulur. (İbn Mace, Talak, 17).

İbranın bir şarta veya gelecek zamana bağlanması gerekir. Ancak şart uygun olursa geçerlidir. "Benim, sende bir alacağım varsa veya ben ölürsem, sen borcundan berîsin" demek gibi. Ölüme bağlanan ibra, vasiyet niteliğindedir. İbranın İslamî prensiplerle çelişmemesi gerekir. Mesela, sarf (nakitlerin alım-satımı) akdinde karşılıklı kabzdan veya küçüğün velayetinden ibra gibi, İslamî hükmü değiştirmeye yol açan tasarruflar batıldır. İbra edilen hakta, ibra edenin eski bir mülkiyet hakkı bulunmalıdır. Çünkü bir kimsenin, yetkili kılınmadıkça, başkasının mülkünde tasarrufu geçerli değildir (İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadir, Beyrut, ty., VII, 41, 44 vd.; el-Kasanı, Bedayiu's-Sanayii, Beyrut, 1, 394/ 1974, VI, 45, 50, 118; es-Suyûtî, eşbah ve'n-Nezair, s. 152; ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslami ve Edilletuh, Dımaşk 1405/1985 V. 335 vd.).

İbranın konusu mal, eşya, borçlar ve haklardır. İbra, mal davası veya malın kendisi ile ilgili olabilir. Zimmette bulunan borçlardan ibra geçerlidir. Çünkü ibranın esası, zimmetteki şeyi düşürmektir. Haklardan ibraya gelince;

l) Kefaret, havale gibi sırf kul haklarından ibra ittifakla geçerlidir.

2) Zina, kazif ve hırsızlık cezası (haddi) gibi sırf Allah haklarından ibra, Hanefî ve Malikilere göre, dava açıldıktan sonra geçerli değildir.

3) Ta'zîr, kısas, diyet, intifa', ayıp muhayyerliği ile fesih gibi, kul hakkı üstün olan haklardan ibra geçerlidir.

Kocanın, karısının nafakasından, nafaka kocanın zimmetinde mevcut bir borç olmadıkça, ibra etmesi ittifakla geçerli değildir.

İbra, kapsam bakımından ikiye ayrılır. Genel ve özel ibra. Genel ibra, başkasındaki mal, borç ve şahsa ait her haktan ibradır. Özel ibra ise, belirli bir hakkı içine alır. Özel bir borçtan ibra halinde yalnız o borç düşer. İbrada tarih ve şahıs belirtilmişse, ibra yalnız bununla sınırlı olur (İbnü'l Hümam, a.g.e, V, 271; İbn Abidîn, Reddü'l-Muhtar, IV, 176, 495).

İbranın hükmü, özel veya genel ibra olmasına göre, ibra edilen hakkı düşürmesidir. Özel ise, artık ibranın kapsadığı konularda hakkı istemek caiz olmaz ve bu konuda açılacak dava dinlenmez. Genel ibra ise, o ana kadar meydana gelmiş olan bütün hakları kapsamına alır. Hanefilere göre, bir bedel karşılığında ibra; mal karşılığı sulh olma anlamındadır (es-Suyûti, el-Eşbah ve'n-Nezair, s. 152; İbn Abidin, a.g.e, IV, 495; ez-Zühaylî; a.g.e, V, 344, 346).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Ibra

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/ibra.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.