Ihtılafü'd Dar

ıhtılafü'd dar

Ülke ayrılığı İslam devleti ile gayrimüslim devlet arasındaki ayrılık, başka bir deyimle daru'l-İslam ile darû'l harp arasındaki ayrılık. Bütün İslam devletleri, siyasî ve hukukî anlamda bir birlik teşkil ettikleri için, aralarında ülke ayrılığı söz konusu olmaz. Meşrû yönetime karşı siyasî isyan sonucunda, ayn bir yönetimin hakim olduğu daru'l-bağy denilen ülke de teori ve uygulamada daru'l-İslam sayılmıştır. Çünkü hepsinde ortak özellik, İslamî hükümlerle yönetilmeleridir.

İslam devletinin hakimiyeti altında yaşayan zımmîlerin sahip oldukları topraklarda daru'l-İslam'dan sayılır. Daru'l-harpte ise, siyasî ve idarî yönetim farkı, ülke ayrılığı doğurur (es-Serahsî, el-Mebsût, Mısır 1331, V,51, XVI,139, XXX, 33 "Şerhu's-Siyeri'l Kebîr, Kahire 1971, IV, 1160; ez-Zühaylî, Asaru'l-Harb fi'l-Fıkhı'l İslamî, 2. baskı, Dımaşk, 1385/1965).

Hanefi hukukçularından Debûsî (ö. 430/1039) ülke ayrılığı için şöyle der: "Bize göre, temel prensip dünyanın iki "dar" olduğudur; daru'l-İslam ve daru'l-harb. İmam Şafiî'ye (ö. 204/819) göre ise dünya bir tek "dar"dır" (Debûsî, Te'sîsu'n-Nazar, Mısır t.y., s. 58, 59). Ebu'l-leys es-Semerkandî (ö. 393/1003) ayni görüşü benimser. Bu iki Hanefi hukukçusu ülke ayrılığının hukuka etkisini Hanefi ve Şafiiler bakımından şöyle belirtirler:

1) Hanefilere göre, düşman, müslümanların mallarını ele geçirip daru'l-harbe götürmekle onlara malik olur. İmam Şafii'ye göre ise malik olamazlar ve müslüman olduklarında iade etmeleri gerekir.

2) Hanefilere göre, daru'l-harpte işlenen suçlara İslam ceza hukuku uygulanmaz. Şafii'ye göre uygulanır.

3) Daru'l-harpte gayrı müslim eşlerden birisi müslüman veya zımmî olarak daru'l-İslam'a gelirse, eşiyle olan nikah bağı sona erer. Şafii'ye göre ise, bu durum nikahı etkilemez.

Şafiî bilginlerinden Zencanî (ö. 565/1258) de bu konuda şöyle der: "Ülke ayrılığı, yani daru'l-İslam ile daru'l-harp arasındaki ayrılık, Şafii'ye göre hüküm değişikliğini gerektirmez. Ebû Hanîfe'ye (ö. 150/767) göre ise, ülke ayrılığı hüküm değişikliğini gerektirir" (Ahmed Özel, İslam Hukukunda Ülke Kavramı Daru'l-İslam Daru'l-harb, İstanbul ty. s. 152).

Hanefîler, gayri müslimlerin, müslümanların mallarına istila ile malik olacaklarını söylerken şu delillere dayanırlar: Yeryüzündeki mallar gerek müslümanlar ve gerekse gayrimüslimler için mübahtır: "Yerde ne varsa hepsini sizin yararlanmanız için yaratan odur" (el-Bakara, 2/29). Ancak malı daru'l-harbe götürmemişlerse, ülke ayrılığı söz konusu olmayacağından mücerred istila ile malik olamazlar. Diğer yandan Medîne'ye hicret eden Mekkeli muhacirler için Allahu Teala "yoksullar" tabirini kullanmıştır: "Özellikle o fey hicret eden yoksullara ait olup, onlar Allah'tan fazl ve hoşnutluk ararlar, Allah ve peygamberine yardım ederlerken yurtlarından ve mallarından (mahrûm edilerek) çıkarılmışlardır" (el-Haşr, 59/8). Eğer muhacirlerin Mekke'de bıraktıkları mallar üzerinden mülkiyet hakları devam etmiş olsaydı, kendilerine "yoksullar" denilmezdi. Başka ayetlerde malından uzakta kalan kimseye, 'İbnu's-sebil* (yol oğlu)" denilmiştir (bk. et-Tevbe, 9/60). Bu konuda İmam Malik ve Ahmed b. Hanbel de Hanefilerin görüşündedir (Şafiîlerin delilleri ve tenkidi için bk. es-Serahsî, el-Mebsût, X, 53).

Bir harbî, daru'l harpte İslam'a girse, müslümanlar orasını istila ettiklerinde Ebû Hanîfe'ye göre, menkul malları ganimet olmaz, gayrimenkulleri olur. daru'l-harpte müslüman olduktan sonra, daru'l-İslam'a hicret edenin oradaki menkul ve gayrimenkul bütün malları ganimet sayılır (es-Serahsî, el-Mebsût, X, 66 vd.; Şerhu's-Siyer, IV, 1134, V,2064; el-Kasanî, Bedayîu's-Sanayi', VII, 105; İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadîr, V, 230 vd.).

Ülke ayrılığının ceza hukukuna etkisi:

Bir harbî, daru'l-harpte İslam'a girse veya daru'l-İslam'a eman ile gelse, daru'l-harpte birbirlerine veya müslümanlara karşı işledikleri suçlarla ilgili davalara daru'l-İslam mahkemelerinin bakamayacağı ve hüküm veremeyeceği konusunda mezhep imamları görüş birliği içindedir. Suç, daru'l-İslam'da işlenmişse, suçlu daru'l-harbe kaçsa bile cezalandırılır. Bu konuda görüş ayrılığı yoktur (el-Kasanî, a.g.e, VII, 131; ez-Zühaylî, a.g.e, s. 184; İbn Kudame, el-Muğnî, X, 221).

Hanefilere göre müslümanların daru'l-harpte işledikleri had ve kısas gerektiren suçlar için İslam ceza hukuku uygulanmaz. Suç, kul hakları ile ilgili ise tazminat hükümlerinin uygulanmasıyla yetinilir. Hırsızlıkta çalman malın, öldürme de diyetin tazmini gibi, Daru'l-harp üzerinde, velayet olmadığından orada hadler uygulanmaz.

Çoğunluğu oluşturan İslam hukukçularına göre, daru'l-harpte işlenen öldürme, zina iftirası, zina, şarap içme hırsızlık gibi had ve kısası gerektiren suçlar, sabit olunca, ilgili ceza hükümleri uygulanır. Dayandıkları deliller şunlardır:

1) Kısas ve hadlerle ilgili nasslar, genel hüküm bildirir. Suç, nerede işlenirse işlensin orada ceza hükmü uygulanmalıdır. İmam Şafiî bu konuda şöyle der: Daru'l-İslam'da helal olan şey, daru'l-harpte de helal; haram olan orada daha haramdır (Şafii, el-Ümm, 1. baskı, Bulak 1321-1325, VII, 322; Beyhakî, Sünen, IX, 104).

2) Ubade b. es-Samit (r.a) den, Nebî (s.a.s)'in şöyle dediği nakledilmiştir: "Hazarda ve seferde hadleri yakınlarınıza ve uzak olanlara uygulayın. Allah'ın emirlerini ikame konusunda kınayanların kınamasına aldırmayın" (İbn Mace, Hudûd, 3, Ahmed b. Hanbel, V, 316, 326, 330).

Hanefilere göre, hadlerin uygulanması devlet başkanı veya bu konuda, amme velayetini haiz kimselere onun tevdî ettiği bir görevdir.

Daru'l-harpte faizli muameleler:

Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed'e göre, daru'l-harpte müslüman ile harbî arasında faiz muamelesi caizdir. Ancak Ebû Yusuf'a göre caiz değildir. Yine, fasit sayıları alışveriş ve ticaret muameleleri, caizdir. Bu konuda zimmî de müslüman gibidir. Daru'l-harpte müslüman olup da, hicret etmemiş olan kimselerin harbî ile yapacağı bu çeşit muamelelerde de hüküm böyledir (es-Serahsi, a.g.e; X, 28, 95, XIV, 56, 57; Şerhu's-Siyer, IV, 1329, 1410, 1486; el-Kasanı, a.g.e, V, 192-193, VII, 132; İbnü'l-Hümam, a.g.e, VI, 177-178).

Ebû Hanîfe ve Muhammed'in dayandığı deliller

Mekhûl (r.a)'ün rivayet ettiği bir hadis şöyledir: "Daru'l-harpte, müslüman ile harbî arasında faiz yoktur" Bu hadis "garîb" ve "mürsel" ise de mekhûl "sika (güvenilir)" bir fakih olduğu için onun mürseli delil sayılmıştır (es-Serahsî, el-Mebsût, X, 28; Zeylai, Nasbu'r-Raye, 2. baskı, 1393/1973, yy., IV, 44; İbnü'l Hümam, a.g.e, VI, 178).

Hz. Peygamber'in Veda Hutbesi'nde şöyle buyurduğu nakledilir: "... cahiliyye devrine ait faizler kaldırılmıştır. Kaldırdığım ilk faiz de Abbas b. Abdülmuttalib'in faizidir" (Ebû Davud, Büyû', 5; İbn Hişam, es-Sîretu'n-Nebeviyye, Mısır 1355, IV, 251). Hz. Abbas, Bedir veya Hayber harbinden önce müslüman olmuş ve Hz. Peygamber'in uygun bulmasıyla Mekke'de ikamet etmiştir. Halbuki bazı rivayetlerde, faizin Hayber fethi sırasında yasaklandığı anlaşılmaktadır. Hz. Abbas'ın ise, Mekke fethine kadar faizle uğraştığı anlaşılmaktadır. Mekke, fethe kadar daru'l-harptir, Abbas, gayrimüslimlerle faiz alışverişini sürdürmüştür. Fetihten sonra Mekke daru'l-İslam'a dönüşmüştür (İbn Hişam, es-Siretün-Nebeviyye, II, 281, 301, IV, 42; Taberî Tarih, II, 461; es-Serahsî, Şerhu's-Siyer, l V, 1488).

Daru'l-harpte harbînin malı mübahtır. Müslüman hıyanetten sakınarak, orada kumarla veya müslümanlar arasında caiz olmayan bir takım ticaret muameleleriyle harbînin malını alsa, buna malik olur.

Nadiroğulları yahudileri ile yapılan savaş sonunda, mallarını yanlarına alarak yurtlarını terketmelerine izin verildi. Müslümanlarda olan ve henüz vadesi gelmemiş bulunan alacakları için, eğer hemen almak istiyorlarsa, kendilerine Hz. Peygamber şöyle buyurdu; "Eksiltiniz ve hemen alınız" (İbn Kesir, es-Sire, III, 147; M. Hamidullah, İslam'da Devlet İdaresi, Terc. Kemal Kuşçu, İstanbul 1963, s. 160).

Şafiî, Malikî ve Hanbelîlere ve Hanefilerden İmam Ebû Yûsuf'a göre, müslümanın daru'l-harpte harbîden faiz alıp-vermesi caiz değildir. Zahirîler de ayni görüştedir (İbnü'l Hümam, a.g.e, VI, 177; Malik, el-Müdevvene, Mısır 1323, IV, 271; Şafîî, el-Ümm, VII, 326; İbn Hazm, el-Muhalla, VIII, 514, 515).

Dayandıkları deliller şunlardır:

a) Faiz yasağını bildiren ayet ve hadisler genel bir anlam ifade etmektedir. Bu yüzden faiz her yerde yasaktır (bk. el-Bakara, 2/275, 278; Ebû Davûd, Büyû', 12).

b) Faiz yasağı hem müslüman, hem de harbî için sabit olunca, böyle bir muamele yapmaları caiz değildir. Müslümana nisbetle faiz yasağı ayet ve hadisle sabittir. Harbiye göre ise "gayrimüslimler haram olan hükümlere muhataptırlar" kaidesine göre faiz ona da haramdır (bk. en-Nisa, 4/161).

İmam Şafiî, yukarıda zikrettiğimiz Mekhûl hadisini zayıf sayar ve müslümanın her yerde İslamî hükümlere muhatap olduğunu söyler.

Daru'l-harpte gerek eman (pasaport) la giren ve gerekse orada esir olarak bulunan müslümanlar arasında faiz alış-verişi ve diğer fasit ticaret muamelelerinde bulunulması caiz değildir. Zimmîler için de hüküm böyledir.

Ülke ayrılığının mirasa etkisi:

Ülke ayrılığı, müslümanlar arasında miras engeli değildir. Gerek bağımsız müslüman devletleri ve gerekse daru'l-İslam ve daru'l-harp arasında olsun müslümanlar birbirine ve zimmîler de birbirine mirasçı olurlar. Zaten müslüman ülkeler bir bütün teşkil eder. Onlar arasında ülke ayrılığı söz konusu olmaz.

Hanefilere göre ülke ayrılığı gayrimüslimler arasında miras cereyanına manidir. Şafiîlere göre ise, mirasa engel olan ülke ayrılığı fiilî ikamete dayanan ayrılıktır; tebealıktan ileri gelen hükmî ayrılık değildir (İbn Kudame, el-Muğnî, VII, 169; Ahmed Özel, a.g.e, s. 181, 182). Hanbelîlere ve İmam Malik'e göre ise, ülke ayrılığının gayrimüslimler arasında mirasa etkisi yoktur. Gayrimüslimler aynı dinden olmak şartıyla, ayrı ayrı ülkelerde bulunsalar da, birbirlerine mirasçı olabilirler. Çünkü kitap ve sünnette bunu yasaklayan bir hüküm yoktur (İbn Kudame, a.g.e, VII, 169; İbn Kayyim, Ahkamu Ehli'z-Zimme, Dımaşk 1381/1961,I, 371,, 372; Abdülkerim Zeydan, Ahkamu'z Zimmiyyîn, 1. baskı, Bağdad 1382/ 1963, s. 532).

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Ihtılafü'd Dar

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/ihtilafu-d-dar.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.