Ikale

ıkale

Mevcut bir şeyi ortadan kaldırmak, bir akdi, bir şeyi yok etmek, bir zorluğu, güçlüğü kaldırmak. Bir akdi satılan malın bir bölümü hakkında da olsa bozmak ve kaldırmak.

Bir kimse, bir ton buğdayı ikiyüzellibin liraya satın alıp, müşteriye teslim etse, taraflar birbirinden ayrıldıktan sonra, satıcı müşteriye "buğdayı geri ver, ben de verdiğin satış bedelini iade edeyim" dese, alıcı da buğdayın tamamını veya bir bölümünü geri verse; akit bütün mal üzerinde feshedilir. Geri verilen miktar belli bir bölümse, fesih onun üzerinde gerçekleşir.

Kur'an-ı Kerim'de yapılan bir akdin bozulmasıyla ilgili doğrudan bir hüküm yoktur. Hatta, ayette yapılan sözleşmelerin yerine getirilmesi bildirildiği (el-Maide, 5/1) gibi, hadis-i şerifte, "müslümanlar kendi aralarında belirledikleri şartlara uyarlar" (Buharî, İcare, 14, 50) buyurulur. Ancak bununla birlikte, insanoğlu zaman zaman alış-verişlerinde veya yaptığı diğer bazı akitlerde yanılabilir. Aldığı malı, daha sonra beğenmeyebilir. Yahut mal istenen ölçülere uygun düşmeyebilir. Muhayyerlik hakkını da saklı tutmamışsa, gerçekte beğenmediği bir malı elinde tutmak zorunda kalabilir. İşte bu şekilde aldığı mal konusunda dara düşen kimse, malda ayıp veya akitte sakatlık bulunmayınca satıcıyı akdi bozmaya zorlayamaz. Ancak durum kendisine açıklandığında O da kendi rızası ile, malı geri kabul ve aldığı satış bedelini iade ederse "ikale" gerçekleşmiş olur. Burada taraflardan birisi akdi bozma konusunda darda kaldığı için, Kur'an-ı Kerîm'in müminleri birbirine yardımcı olması, iyiliğe teşvik ve kötülükten alıkoyma, zekatın zorla zenginden alınıp fakire verilmesi gibi konularla ilgili ayetlerin genel hükümleri "ikale"yi de kapsamına alır (bk. el-Bakara, 2/282; el- En'am, 6/152; et-Tevbe, 9/71; el-Hacc, 22/28, 36).

İkalenin meşrûiyeti hadisle sabittir. Hz. Peygamber "Kim pişman olan birisinin alış-verişini bozma isteğini kabul ederse, Allah da kıyamet günü onun sıkıntısını giderir" (İbn Mace, Sünen, Terc. H. Hatipoğlu, VI, 181, 182). "Kim bir müslümanın alış-verişi bozma isteğini kabul ederse, Allah da onun sıkıntısını giderir" (Ebû Davud, Büyû', 52; İbn Mace, Ticarat, 26; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 252).

İkalenin rüknü; taraflardan birisinin akdi bozma teklifi, diğerinin de bunu kabul etmesidir.

Hanefilere göre ikale, taraflar hakkında fesih, tarafların dışında üçüncü kişiler hakkında yeni satım akdidir. Kabzdan önce olsun, sonra olsun sonuç değişmez. Ancak bunu fesih olarak kabul etmek mümkün olunca ikale batıl olur. Satılan hayvanın kabzdan sonra doğurması ile munfasıl ziyade (yavru) yüzünden feshin güç olması gibi. Ebû Yusuf'a göre, ikale gerek akdi yapanlar ve gerekse başkaları hakkında, ikaleyi bir satış yapmanın güç olması durumu dışında, yeni bir satıştır. Aksi halde bir fesih sayılır. İkalenin kabzdan önce taşınır bir malda vuku bulması gibi. Çünkü taşınır (menkul) malın kabzdan önce satışı caiz değildir. Gayrimenkullerde ise, Ebû Yusuf'a ve Ebû Hanîfe'ye göre, kabzdan önce satış caizdir. Bunun ikalesi bir satıştır. Satım akdini manası, malı malla mübadele etmektir. Bu bir bedeli alıp, diğer bedeli vermektir. İmam Muhammed'e göre, ikale, bunun fesih yapılmasının güç olması durumu müstesna bir fesihtir (Vehbe ez-Zühaylî, el-Fıkhu'l-İslamî ve Edilletüh, Dımaşk 1984-1985, IV, 716716).

Ebû Hanîfe'ye göre, ikale ilk satış bedeli ile meydana gelir. Tarafların bu satış bedelini arttırması, eksiltmesi, bir vade koymaları yahut başka bir cinsi tesbit etmeleri geçerli değildir. İkale kabzdan önce veya sonra olsun hüküm değişmez. Çünkü ikale taraflar hakkında bir fesihtir. Fesih ise akdi ortadan kaldırmaktır. Akit ilk satış bedeliyle meydana geldiği için, bunun feshi de ilk satış bedeliyle olur. Fasit şart geçersizdir. Taraflar ilk semenden daha fazlası, azı veya başka bir cins üzerinde ikale yapsalar bile ilk satış bedeli gerekli olur.

Ebû Yûsuf'a göre, ikale yeni bir satım akdi sayıldığı için, ilk satış bedelinden fazlası, azı veya vade geçerli olur (el-Kasanî, Bedayîu's-Sanayi', V, 306, 307; İbnü'l-Hümam, Fethu'l-Kadîr, V, 247, 249; İbn Abidîn, Reddü'l Muhtar, IV, 154, 155; es-Suyûtî, el-Eşbah ve'n-Nezair, s. 152; İbn Kudame, el-Muğnî, IV, 121 vd.; İbn Rüşd, Bidayetü'l-Müctehid, II, 140).

İkalenin geçerli olması için şu şartların bulunması gereklidir:

1) Tarafların rızası. Akdi meydana getirirken rıza gerektiği gibi, akdi sona erdirirken de rıza gerekli olur.

2) Sarf akdi (altın, gümüş, döviz mübadelesi)nde iki bedelin ikale meclisinde kabzedilmesi.

3) Akdin konusunun Ebû Hanîfe ve İmam Züfer'e göre, feshe müsait olması. Eğer malın artması gibi feshe engel bir durum olursa ikale sahîh olmaz. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'e göre ise malın kabzdan sonra artması ikaleye engel teşkil etmez.

4) Satılan malın ikale sırasında mevcut olması. Çünkü ikale, akdi kaldırmaktır, satılan mal akdin konusu olduğu için, tamamı helak olursa ikale geçerli olmaz. Bir bölümü helak olursa bu kısımda ikale geçerli olmaz.

İkale sırasında satış bedelinin mevcut olması ise, şart değildir (el-Kasanı, a.g.e, V, 308 vd.; İbnu'l-Hümam, a.g.e, V, 250 vd.; İbn Abidin, a.g.e, IV, 157).

İkale yapılan menkul malın devir teslim masrafları satıcıya aittir (Bilmen, Istilahat-ı Fıkhıyye Kamusu, İstanbul 1976, VI, 26). Bir şirket ortağı, diğer ortakların izni olmaksızın ikale yapabilir. Fakat bir vekil, müvekkilinin izni olmaksızın ikale yapamaz.

Satılan malda bir ayıp meydana gelmişse, daha sonra bu ayıp sebebiyle satış bedelinde indirim yapılarak ikale yoluna gidilebilir. Satılan şeyin kıymeti arttıktan sonra ikale yapılabilir (es-Serahsî, el-.Mebsût, XXV, 166-177)

Bir kimse yaptığı ikaleden dolayı da pişman olabilir. İşte ikinci bir ikale ile tekrar ilk alış-veriş haline dönülmüş olur ki, bu ikalenin ikalesidir. Bu da bir ihtiyaçtır (Bilmen, a.g.e, VI, 27; es-Serahsî, a.g.e, XXV, 168 vd.).

Fasit akitlerin sona erdirilmesi (ikalesi) zorunludur. Burada taraflardan birisi ikaleye razı olmazsa, mahkemece kabule zorlanır (İbn Abidîn Tercemesi, X, 494).

Nikah akdinde, boşanmada ve köle azadında ikale yapılamaz. Çünkü bu tasarruflar kullanıldıklarında hukukî sonuçlarını doğururlar ve bunlardan geri dönmek de mümkün olmaz.

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Ikale

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/ikale.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.