Istınbat

ıstınbat

İctihad yoluyla, nass veya icma'ın tayin etmediği hüküm veya illeti Kur'an ve Sünnet metinlerinden çıkarma.

"Nebt" kökünden gelen istinbat, lügatte yerden veya kuyudan su çıkarmak, kapalı ve gizli olan bir şeyi ortaya koymak anlamına gelir (İbn Manzûr, Lisanü'l-Arab, VII, 410-412; Zebîdî, Tacu'l-Arûs V, 229-230).

Hüküm; kıyas, istidlal, istihsan vb. metodlarla çıkarılırken illet, sebr ve taksîm veya münasebet gibi illeti bulma yollarıyla istinbat edilir (el-Mevsu'atü'l-Fıkhiyye, Kuveyt 1404/ 1984, IV, 111; Nizamüddîn Abdülhamid, Mefhûmü'l-Fıkhi'l-İslamî, Beyrut 1404/1984, s. 182). İstinbat şümûl yönünden, şer'î hükmü elde edebilmek için müctehidin bütün gücünü harcaması anlamına gelen ictihaddan daha dar, kıyastan ise daha geniştir (el-Mevsû'atü'l-Fıkhiyye, IV, 111; Hayreddin Karaman, İslam Hukuku'nda İctihad, Ankara, (t.y) III, 18).

İstinbat istidlalin benzeridir. Nisa suresinin 4/83. ayeti, hakkında açıkça nass bulunmayan olayların ortaya çıkması halinde kıyas ve rey ictihadının gerekliliğine delalet etmektedir. Hakkında nass bulunan konularda ise istinbata ihtiyaç yoktur. Hükümler, nasslar tarafından tayin edilmiş olabileceği gibi bazen de nassların içine yerleştirilmiştir ki bunların istidlal ile ortaya konulmasına istinbat denir (Cassas, Ahkamü'l-Kur'an, Beyrut (t.y.), III, 183).

Bu ayet aynı zamanda cüzî hadiselerin hükümlerinin tamamının açıklanmadığını, bunların istinbat ile elde edilebileceğini, istinbatın bir delil olduğunu, istinbata ehil olmayanların ilim ehline sormalarının gerekli olduğunu, Hz. Peygamber (s.a.s)'in de istinbat ile mükellef bulunduğunu ifade etmektedir (Elmalılı, Hak Dini, İstanbul 1979, II, 1403 - 1404).

Tahric de istinbatın bir çeşididir ve hakkında mezhep imamlarının hüküm beyan etmedikleri meselelerde mezhebin kesin olarak kabul ettiği usûl ve kaidelere dayanarak hükmü elde etmek demektir (el-Mevsûatu'l Fıkhiyye, lV, 111).

İslam Hukukunda istinbat Arapça olan Kur'an ve Sünnetin nasslarına dayanır. Arap diline göre lafızların çeşitlerini ve bu lafızların mana ile ilişki durumlarım iyice tanımadan söz konusu metinleri doğru biçimde anlamak ve onlardan isabetli hüküm çıkarmak mümkün değildir. Bunun yanısıra, İslam hukukunun ana gayelerini, tearuz görülen deliller arasındaki uzlaştırma metodlarını bilmek gerekir. Ayrıca Hz. Peygamberin Kur'an'ı tefsîr ederken ve yeni hükümler ortaya koyarken kullandığı metodu ve istinbat usûlünü bilmek zarurîdir. Böylece hüküm istinbatında, Hz. Peygamberin hadislerinden çıkarılacak ve tesbit edilecek istinbat kaidelerinin bilinmesi de önem kazanmaktadır (Zekiyüddin Şaban, İslam Hukuk İlminin Esasları (trc. İbrahim Kafi Dönmez), Ankara 1990. s. 263-264; Fahrettin Atar, Fıkıh Usûlü, İstanbul 1988, s. 169-170).

Hüküm istinbatı için lisanla ilgili usul kaidelerini bilmek arapça yazılmış olan nassların tefsiri için zaruridir. Zira arapça ibareleri anlamak için birer mi'yar ve ölçü olan bu kaidelerin nassların tefsirinde dikkate alınmaması kanunun hatalı anlaşılmasına, hükümlerin yanlış bilinmesine, değişik olaylara hangi hükümlerin uygulanacağının kavranılamamasına yol açar ve neticede haklar kaybolur. Çünkü hakim, kanunu anladığına göre tatbik etmektedir. Anlayışı yanlış veya kusurlu olması durumunda hak sahipleri haklarını kaybeder, haksızlar hak sahibi, suçlular suçsuz; suçsuzlar da suçlu hale gelir (Abdülkerim Zeydan, el- Veciz fi Usûli'l-Fıkh, Bağdad 1405/1985, s. 275 dipnot). Nasslardan hüküm istinbat etmek için konulmuş olan kaideler "tefsîr beyanı" (el-Beyanu't-tefsîr) ile ilgilidir (Vehbe ez-Zühaylî, Usûlü'l-Fıkhi'l-İslamî, Dımaşk 1406/1986, I, 200-201).

Saffet KÖSE

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Istınbat

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/istinbat.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.