Zeamet

Osmanlı Devleti'nin bazı asker görevlilerine, geçimlerini sağlamak veya hizmetlerine karşılık olmak üzere verilen ve geliri en az 20.000 ve en çok 99.999 akçe olan toprak dirliği.

Zeamet, Arapça "zaîm" kelimesinden gelir. Zaîm, "kefil" ve "zeamet sahibi" gibi anlamlar taşır. Zeamet terim olarak zaîme yerler demektir. Osmanlı devletindeki idarî ve askerî düzenlemelere göre, dirlikler üç grupta toplanmıştır. Yıllık geliri 20.000 akçeye kadar olan toprak dirliğine "timar", 20.000 ile 100.000 bin akçe arasında gelir getiren dirliklere "zeamet", 100.000 akçe ve daha yukarısına ise "has" denilmiştir.

Devlet, bazı asker görevlilerine, hizmetlerine karşılık veya geçimlerini sağlamak amacıyla belli bölgelerden devlet adına vergi tahsil etme yetkisi ile birlikte tahsis edilmiş, yıllık vergi kaynakları 20.000 akçeye kadar olan ve "Zeamet" adı verilen dirlikler vermekteydi. Ancak bunun karşılığında devlet, zeamet sahibinden bazı sorumlulukları yüklenmesini istiyordu.

Zeamet sahiplerine padişah tarafından bir beratla veriliyordu. Zeamet geliri elli bin akçeden yukarı ise, buna "ağır zeamet" de denirdi. Zeametler genellikle, subaşı gibi memurlara, eyalet merkezlerindeki defterdarlara ve sancaklarda alaybeylerine verilirdi. Zeamet sahibi, "kılıç hakkı" adı verilen 20.000 akçe çıktıktan sonra kalan gelirinin her beş bin akçesi için bir atlı asker (cebeli) yetiştirmek, onları devamlı savaşa hazır tutmak, savaş çıkınca da cebelileri yanına alarak sancak beyinin komutasında savaşa götürmek zorundaydı.

Bir zeamet ölüm veya sahip olma şartlarını yerine getirememe yüzünden boş kalırsa, kılıç hakkı olan 20.000 akçelik kısmı parçalanamaz veya tımara çevrilemezdi. Bir zeametin boşalmasında boşalma sebebi dikkate alınırdı. Ölüm dolayısıyla boşalmışsa, ölenin savaşabilecek durumda oğlu varsa zeamet ona verilirdi. Bu durumda oğula verilen zeamet gelir; babasınınkinden az olabilirdi. Eğer zaîm savaşta şehit düşmüşse onun oğluna verilen zeamet babasınınkinin aynı olurdu.

Bir timar sahibi yüksele yüksele zeamet sahibi olabilirdi. İşte bu yolla zeamet olan yer herhangi bir sebeple boşalırsa bu zeametin oluşması için eklenen timar hisseleri düşer ve aslı yine timar şeklinde sahiplerine verilirdi.

Zeametlerin hepsi serbestti. Yani örfi ve şer'î vergilerin hepsini zeamet sahibi alır ve herhangi biri buna müdahale edemezdi. Sulh zamanlarında da sancak beylerine tabi sayılamazlardı. Ayrıca topraklarında bir mücrim bulunsa kendileri yakalardı.

Dirliklerden elde edilen gelirler ve tahsil olunan vergiler, mahalli ihtiyaçlara sarfolunduktan sonra, geri kalan safi hasılat hazineye gönderilirdi. Harplerde bile genellikle hazineye başvurulmaz ve mahallî masraflar mahallî gelirlerle karşılanırdı. Bu sayede hazinede toplanan safi hasılat ile de merkezde yeniçeri ve sipahilere verilen ulûfeler (maaşlar), culûs bahşişleri, ilim adamları ve askerî, sivil idare amirlerine tahsis olunan yevmiyeler, atıyyeler, harp gemileri, tersaneler, yollar, köprüler, camiler,medreseler gibi arkerî, idarî, ilmî ve dinî müesseselere mahsus genel ihtiyaçlar karşılanırdı.

Çeşitli adlar altında toplanan vergileri tahsil edecek timar, zeamet ve has sahiplerinin isimleri "Yasama Defteri" veya "Nizam Defteri" adı verilen deftere yazılırdı.

Zeamet de timar gibi 1256/1848'de yürürlükten kaldırılmıştır (Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1983, III, 649; Mithad Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul, 1986, 372-373; Türk Ansiklopedisi, Ankara,1984, XXXIII, 481-482; Halil Cin, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, 265, İstanbul, 1985, 65; Nihad S. Sayar, Türkiye İmparatorluk Dönemi Malî Olayları, İstanbul, 1977, 17-19).

Mefail HIZLI

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Zeamet

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/zeamet.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.