Zevaid

Fazlalık, ek, ilave anlamına gelen "zaid"in çoğulu. "Zade" kökünden "ziyade" mastarı; artmak, çoğalmak, arttırmak, bahşetmek anlamlarına gelir. Zevaid, bir hadis ilmi terimi olarak; belli bir kitap veya kitapların belli kitap veya kitaplardan fazla ve farklı olarak kapsadığı hadisler, bir kitaba sonradan yapılan ilaveler anlamına gefir. Fıkhın tedvin çağında, önceki fıkıh bilgilerine eklenen ilaveleri kapsayan eser anlamında zevaid yerine "ziyadat" sözcüğü kullanılmıştır. Nitekim Muhammed b. Hasen eş-Şeybanî'nin (ö. 189/805) yazdığı altı zahiru'r-rivaye kitabından birisinin adı "ez-Ziyadat" tır. Yine aynı müellifin daha az meşhur kişilerce nakledilen ve nevadir denilen eserlerden birisi de "Ziyadetü'ı-Ziyadat" adını alır.

Hadis terimi olarak zevaid hadis kaynaklarını tamamlayıcı nitelikte olan kitapları ifade eder. Bu tür kitapların ortaya çıkışı şöyle bir yol izlemiştir. İkinci hicret asrından itibaren hadislerin tedvin ve tasnifi başlamış, üçüncü yüzyılda ise tasnifin altın çağı yasaklanmıştır. Bu asırda "altı hadis kitabı" diye ün yapan el-Buharî ve Müslim'in "es-Sahîh"leri ile, Ebû Davud, et-Tirmizî ve İbn Mace'nin Sünen'l-eri, Ahmed b. Hanbel'in Müsned'i, diğer sünen ve müsned kitapları ortaya çıkmıştır. Ancak hadisleri tasnif eden musannıflar kitaplarında bütün hadisleri toplamayı amaç edinmemişlerdir. Eğer her müellif kendinden önceki musannıfın kitabına almadığı hadisleri toplamayı amaç edinseydi bütün hadisler kısa sürede tek kitapta yerini alabilirdi.

Bununla birlikte hicri dokuzuncu yüzyıldan itibaren "Zevaid kitapları" adı verilen tamamlayıcı eserler meydana getirilmiştir.

Zevaid kitaplarından amaç; bir hadis kitabını temelalıp, onda bulunmayıp başka hadis kitaplarında olan hadisleri tesbit ettikten sonra ilave olarak bu hadis kitabına eklemektir. Mesela; Buharî'nin Sahîh'indeki hadislerin bir bölümü Müslim'de de vardır. Müslim'in Buharî'de olmayan hadislerini bir araya getirip Buhari'ye ilave ettiğimiz zaman "Buharî üzerine yapılmış bir zevaid" kitabı yazmış oluruz.

Önceki yüzyıllarda çeşitli zevavid kitapları yazılmıştır. Başlıcaları şunlardır:

1- Nûreddîn Alî b. Ebî Bekr el-Heysemî'nin (807/1404) "Mecmau'z-Zevaid ve Menbaü'l-Fevaid" adlı eseri, Beyrut 1967; Neşr: Daru'l-Kitab, c. I-X. Bu eser iki cilt olarak "Zevaidu Mûsned Ahmed ale'l-Kütübi's-Sitte" büyük bir cilt olarak "Zevaidu Müsnedi'l-Bezzar ale'l-Kütübi's-Sitte", bir cilt olarak "Zevaidü Müsned Ebî Ya'l-a el-Mavsılî ale'l-Kütübi's-Sitte", üç cilt olarak

"Zevaidü'l-Mu'cemi'l-Kebîr li't Taberanî ale'l-Kütübi's-Sitte" ve iki cilt olarak "Zevaidü'l-Mu'cemi'l-Evsat ve'l-Asgar li't-Taberanî alel Kütübi's-Sitte" adlı eserlerin toplamından meydana gelmiştir.

2- Hafız Şihabüddîn Ahmed b. Ebî Bekr el-Busayrî (ö. 840/1436) tarafından te'lif edilen zevaidler. Bunlar şu adları alır: a) İbn Mace'nin Sünen'inin Kütübü Hamse (el-Buharî, Müslim, Ebû Davud, en-Nesaî, ve et-Tirmizî'nin kitapları) üzerine Zevaid b) Ebû Davud et-Tayalisî, el-Humeydî, Müsedded, ibn Ebî Ömer, İshak b. Rahûye, Ebû Bekr İbn Ebî Şeybe, Ahmed İbn Munî', Abd İbn Humeyd, el-Haris İbn Muhammed, Ebû Ya'l-a el-Mevsılî'nin Müsned'l-erinin Kütüb-i Sitte üzerine Zevaid'i. c) el-Beyhakî'nin es-Sünenü'l-Kübra'sı için Kütüb-ı Sitte üzerine birleştirdiği Zevaid'i.

3. İbn Hacer el-Askalanî'nin (ö. 852/1448); İbn Ebî Ömer el-Adenî, Ebû Bekr el-Humeydî, Müsedded, et-Tayalisî, İbn Munî', İbn Ebî Şeybe, Abd İbn Humeyd ve el-Haris İbn Muhammed'in Müsned'l-erinin Kütüb-i Sitte üzerine, yine aynı müellifin Bezzar'ın ve Ahmed b. Hanbel'in Müsned'l-erinin Kütüb-i Sitte üzerine ayrı ayrı topladığı Zevaid'leri. bunlar arasında sayılabilir (bk. Talat Koçyiğit, Hadis İstilahları, Ankara 1980, 472, 473).

Bunlar gibi dokuzuncu yüzyıldan sonra meydana getirilmiş daha pek çok zevaidler vardır.

Zevaid kitaplarının, hadislerin tekrarları dışında aynı konu ile ilgili olanları birleştirme bakımından araştırıcılara önemli bir kolaylık sağladığında şüphe yoktur.

Hamdi DÖNDÜREN

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Zevaid

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/zevaid.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.