Müzayede

Arttırma, başkasına karşı bir şeyin fiatını arttırma "Faele" babından "zayede" fiilinin masdarıdır.

Müzayede bir satış akdi olup iki çeşittir. Biri Hz. Peygamber (s.a.s.) tarafından benimsenmiş ve bizzat uygulanmış diğeri ise yasaklanmıştır.

Enes b. Malik'ten rivayet edildiğine göre, Ensardan biri Hz. Muhammed(s.a.s.)'e gelip dilenmiş, O'ndan bir şeyler istemiş, Hz. Peygamber (s.a.s.); "Evinde hiç birşey yok mu?" diye sorunca, adam, bir çul ile bir kap olduğunu söylemiş. Hz. Peygamber (s.a.s.)'in emri üzerine adam onları getirmiş. Rasûlüllah (s.a.s.), çul ile kabı eline alarak; "Kim bunları satın alacak?" dedikten sonra, ashaptan biri: "Ben onları bir dirheme alacağım" demiş. Peygamber (s.a.s.) iki üç defa; "Kim arttıracak? Artıran yok mu?"dedikten sonra bir başka sahabi iki dirhem vereceğini söylemiş. Hz. Peygamber (s.a.s.) malı ona satıp, parayı Ensariye vermiş ve bu paranın bir kısmı ile evine yiyecek almasını, diğer kısmı ile bir balta alıp getirmesini emretmiştir. Adam baltayı alıp getirdikten sonra Hz. Peygamber (s.a.s.) kendi eliyle baltaya bir sap takmış ve adama onunla odun kesip pazarda satmasını söylemiş; bu şekilde rızkını kazanmasının dilenmekten daha hayırlı olduğunu buyurmuştur (Ebu Davud, Zekat, 26).

Bu hadiste görüldüğü şekilde Hz. Muhammed (s.a.s.) müzayede (açık artırma) yolu ile alış veriş akdini benimsemiş ve kendisi bunu tatbik etmiştir.

İslam alimlerinin çoğunun görüşüne göre, müzayedeli satışlarda fiyat süren yani arttırma yapan kişi verdiği sözüne bağlıdır; teklif ettiği fiyattan dönemez. Mal sahibi ise muhayyerdir. İsterse satar, istemezse satmaz. Ancak satıcı veya onun yerine malı pazarlayan kişi "sattım" dediği zaman açık artırması yapılan mal son teklif edilen fiyat üzerinden son arttırmayı yapan kişiye satılır. Bu mal daha az ücret teklif edene satılabilir diyen alimler olmuşsa da, tercih edilen görüşe göre ihaleyi, daha az verene devretmek mümkün değildir. En fazla ücreti kim vermişse veya ihalede satıcı en son hangi ücret teklifi için malı "sattım" demişse, ihale ona yapılır. Makbul olan bu görüşe göre ikinci teklif birinci teklifi iskat eder. Bağlayıcı olan teklif, en son yapılan tekliftir (Ebu Abdillah el-Hattab, Mevahibu'l-Celîl Şerhu Seyyidi Halîl, Mısır 1308, IV, 237).

Bu çeşit müzayedede açık arttırmaya katılan müşterilerden birinin, diğerini herhangi bir şekilde ikna edip müzayededen çekilmelerini veya belli bir fiyattan arttırmamalarını sağlayarak malı istediği fiyata alması caiz değildir. Mal sahibi bunun farkına vardığı zaman dilerse bu alış veriş akdini kabul eder; dilerse akdi bozar, malını geri alır. Eğer mal elden çıkarılmışsa, mal sahibi onun gerçek değeri üzerinden ücretini alır (Abdullah el-Hırşî, Şerhu Muhtasari Seyyidi Halil, Mısır 1316, V, 83).

Hz. Peygamber(s.a.s.)'in benimsemediği ve İslam dininin yasakladığı müzayede ise iki kişinin arasında yapılan akdi bozmak için yeni bir fiyat teklif etmek, başkasının satın alıp henüz teslim almadığı malı daha cazip bir fiyatla almaya kalkışmaktır. Bu, iki kişinin pazarlığı sırasında müşterinin, satıcının istediği fiyata razı olmasından sonra başka bir müşterinin gelip birincinin yaptığı pazarlığa müdahale etmesi, aynı fiyata veya fazlasına malı satın alması şeklinde olmaktadır. Bu türlü muameleler, İslam'da hoş karşılanmamış, mekruh kabul edilmiştir. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.s.) bu hususta şöyle buyurmuştur:

"Bir kimse din kardeşinin pazarlığı üzerine pazarlık ve evlenme teklifi üzerine teklif yapmasın" (el-Buharî, Büyû' 58, Nikah, 45; Ebu Davûd, Nikah, 17).

Bu hususla ilgili diğer bir hadis de şöyledir:

"Bir müslüman, diğer müslüman kardeşinin alış verişine müdahale etmesin" (Müslim, Büyû', 9).

Bu hadislerde yasaklanan müzayede, fiyatı arttırarak veya başka herhangi bir yolla satılmakta olan malı ele geçirmeyi ifade ettiği gibi; pazarlığa müdahale ederek, müşteriye başka mal gösterip ona satmayı da kapsamaktadır. Bu türlü muameleler de, aynı şekilde dinimizce yasaklanmıştır.

Bir de İbn Ömer'den rivayet edildiğine göre, Hz. Muhammed (s.a.s.), "neceş* "i de nehyetmiştir (el-Buharî, Büyû, 60; İbn Mace, Ticaret, 14; el-Muvatta', Büyû, 97).

İslam hukukunda mal sahibinin birisi ile anlaşarak malın fiyatını yükseltmek maksadiyle onun fiyatı arttırmasını sağlamasına "neceş" veya "münaceşe" denir. Bu durumda, mal sahibi ile anlaşarak açık arttırmaya giren kişi satın alma niyetini taşımamakta; pazarlığı kızıştırmak, fiyatı artırmak ve müşterileri kandırmak için müzayede'ye (açık arttırmaya) katılmaktadır. Bu türlü hareketler de, İslam'ın yasakladığı hususlardır. Bu gibi akitlerin caiz olup olmadığı hususunda alimlerin farklı ictihadları vardır. Cumhurun (fakihlerin çoğunluğunun) görüşüne göre bu akit caizdir. Ancak işe hile karıştırıldığı için satıcı ve alma niyeti olmadığı halde artıran kişi günahkar olur (İbnü'l-Humam, Fethu'l-Kadir, V,.239; Halid İbn Rüşd, Bidayetü'l-Müctehid Nihayetü'l-Muktesid, II, 136; el-Kasanî, Bedayiu's-Sanayi', V, 232; Mansûr Ali Nasıf, et-Tac el-Camiu'l- Usul, II, 207).

İslam dininin benimsemeyip reddettiği müzayede türü hile ve aldatma ile yapılanıdır. Rasulullah (s.a.s), "Hile yapan cehennemliktir. Bizim sünnetimize muhalefet edip yanlış hareket edenin ameli batıldır" (Buharî, Büyü', 60) buyurarak, müzayede ve benzeri durumlarda hile yapıp haktan ayrılanları tenkit etmiştir.

Diğer bir hadiste de "Bizi aldatan, bizden değildir" (Müslim, İman, 146; et-Tirmizî, Büyû', 72; Ebu Davud, Büyû', 50; İbn Mace, Ticaret, 36) buyurmuş ve her türlü aldatmayı reddetmiştir.

Diğer çeşitli muamelelerde olduğu gibi, burada söz konusu olan bazı müzayedelerin yasaklanması, kişilerin hak ve hukukunu korumaya yöneliktir. İslam dini, hiç bir tarafın zarara girmesine rıza göstermez. Onun için, Rasulullah alıcı veya satıcının mağduriyetine sebep olabilecek her türlü muameleyi hoş karşılamamış ve yasaklamıştır.

Nureddin TURGAY

Kategori: İslam Ansiklopedisi |

Etiket: Müzayede

Kaynak: http://samil.ihya.org/ansiklopedi/muzayede.html

vuhuv.com.tr

Önemli Uyarı
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.