İçinde Yaşadığımız Doğa
İÇİNDE YAŞADIĞIMIZ DOĞA CANSIZ DOĞADA NELER VAR ?
İçinde yaşadığımız doğa canlı ve cansız varlıklardan oluşur . Bu varlıkların sayısı oldukça çoktur . Doğan , gelişen , büyüyen , kendisine benzer yavrular oluşturan ve ölen varlıklar canlı varlıklardır . İnsanlar hayvanlar ve bitkiler canlı varlıklardır . Doğmayan , büyümeyen , çoğalamayan , bir etki olmadan hareket edemeyen varlıklar ise cansız varlıklardır . Taş , toprak , kağıt , masa , hava , su cansız varlıklara örnektir .
Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için başka canlılara ihtiyaç duyarlar . Hiçbir canlı çevresinden ve diğer canlılardan uzak ve bağımsız yaşayamaz .
HAVASIZ YAŞANMAZ
Canlıların yaşayabilmesi için hava , su ve besin gereklidir . Besin ve su olmadan bir süre yaşanabilir . Hava olmadan bitki , hayvan ve insanların yaşaması imkansızdır . Ay ve diğer gezegenlerde yaşam olmamasının sebebi havanın bulunmamasıdır . Yaşadığımız her yer hava ile kaplıdır . Dünyamızı çevresini saran bu hava tabakasına
“ atmosfer ” adı verilir . Havanın canlılar için ne kadar önemli olduğunu basit bir deneyle anlayabiliriz . Ağzımızı ve burnumuzu kapatarak , soluk almadan durmaya çalışalım . Bir süre sonra zorlanmaya başlarız . Çünkü havasız yaşanmaz . Akarsu , göl ve denizlerde yaşayan canlılar suyun içinde bulunan havayı solurlar ve yaşantılarına devam ederler . Bu da suyun içinde de hava olduğunu gösterir .
Hava yaşamamız için gerekli olan en önemli maddedir . Hava , bitkiler ve hayvanlar içinde aynı derecede önemlidir . Havada oksijen ve azot gazları bulunur . Bu gazların dışında başka gazlar da vardır . Solunum olayı için oksijen ve azot gazları önemlidir . Havada bulunan oksijen gazının solunum için ayrı bir önemi vardır . Canlıların soluduğu havanın temiz olması gerekir . Havanın temizliği içinde bulunan oksijen gazının fazlalığı ile ilgilidir . Temiz hava demek bol oksijen demektir .
Ayrıca günlük yaşantımızda havanın itme ve çekme gücünden yararlanırız . Deniz ve hava taşıtları , yel değirmenleri havanın itme gücüyle çalışır .
HAVA OLAYLARI ( RÜZGAR , FIRTINA , KASIRGA , TAYFUN , HORTUM ) Hava sıcaklığı sürekli olarak değişir . Ilık , sıcak ve soğuk olabilir . Bunun türlü nedenleri vardır . Dünya Güneşin çevresinde dönerken , güneş ışınları Dünyamıza bazen dik bazen de eğik olarak gelir . Dik olarak gelen ışınlar yeryüzünü daha fazla ısıtır . Eğik olarak gelen ışınlar ise daha az ısıtır . Yeryüzünün Güneşten gelen bu farklı ölçülerde ısı almasından mevsimler oluşur . Hava sıcaklığı gün içinde de değişir . Sabah ve akşam saatlerinde güneş ışınları eğik geldiği için yeryüzü çok ısınmaz . Öğle saatlerinde güneş ışınları dik geldiği için sıcaklık artar .
Hava sıcaklıklarındaki bu değişmeler hava olaylarını oluşturur . Rüzgar , tayfun , fırtına , kasırga ve hortum yaşantımızda karşılaştığımız hava olaylarındandır . Şimdi bu hava olaylarının nasıl oluştuğunu öğrenelim .
RÜZGÂR : Dünyamızı saran hava tabakası ağırlığı nedeniyle yeryüzüne bir kuvvet uygular . Buna kuvvete hava basıncı denir . Isınan hava yükselir . Bu nedenle yeryüzüne yaptığı basınç azalır . Fakat yeryüzünün her yerinde sıcaklık farkı aynı değildir . Hava sıcaklığının düşmesi durumunda ise havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar . Bu durumda ısınan hava ile soğuk hava sürekli yer değiştirir . Yani ısınan bölgeler ile soğuk bölgeler arasında sürekli bir hava akımı vardır . Bu hava akımına rüzgâr adı verilir . Hafif esen rüzgara yel denir . Şiddeti fazla değildir . İnsanlar rüzgârlara değişik adlar vermişlerdir . Örneğin ülkemizde değişik yönlerden esen rüzgârlar vardır . Bunlar yıldız , lodos , poyraz , karayel gibi .
FIRTINA : Kimi rüzgârlar çok şiddetli olur . Saatteki hızı 100 110 km yi bulan rüzgârlara fırtına adı verilir . Fırtına farklı sıcaklıktaki hava kütlesinin çarpışmasıyla oluşur . Fırtınalar büyük zararlara neden olabilir . Yerleşim alanları ve insanlar zarar görür . Fırtınalar farklı şekillerde ortaya çıkabilir . Bazı fırtınalar şiddetli yağmur , kar ve dolu getirebilir . Bu durumda fırtınanın zararları daha da artar .
KASIRGA : Kasırga fırtınanın çok şiddetli halidir . Saatteki hızı 300 km yi bulan yağmurlu fırtınalara kasırga adı verilir . Kasırgalar genel olarak büyük can ve mal kaybına neden olur . Kasırgalar geniş alanları etkileyebilir . Amerika kıtasının güney ve orta bölümlerinde görülür . Kasırgalar deniz suyu sıcaklığının 27 dereceden fazla olduğu sıcak denizlerde görülür .
TAYFUN : Büyük Okyanusun batısında ve Çin Denizinde görülür . Şiddetli kasırga anlamına gelir . Tayfunlar yerleşim bölgelerinde yapıların bir bölümünün yıkılmasına yol açar .
HORTUM : Sıcak ve nemli hava ile soğuk havanın şiddetle yer değiştirmesi sırasında dönen rüzgarlar oluşur . Bu rüzgârlara hortum adı verilir . Hortum genel olarak şiddetli fırtınalar sırasında meydana gelir . Hortumlar ağır cisimleri bile yerden kaldıracak kadar güçlü olabilir . Genellikle Amerika Birleşik Devletlerinin Teksas ve Illionis eyaletlerinde görülür .
HAVA OLAYLARININ CANLILARA ETKİSİ Rüzgar , fırtına , kasırga , tayfun ve hortum gibi hava olayları canlılara üzerinde olumsuz etkiler yapar . Normal şiddette esen rüzgarın olumsuz bir etkisi olmaz . Şiddetli rüzgârlar ise verimli toprakları sürükleyerek erozyona sebep olur . Kayaları aşındırarak , parçalar .
Fırtına , tayfun , kasırga ve hortum gibi hava olayları ise büyük zararlara yol açabilir . Bu hava olayları sonucunda su baskınları , sel felaketi olur . Ekili araziler zarar görür . Binalarda hasarlar meydana gelir . Hava , deniz ve kara ulaşımı durur . Ölümler ve yaralanmalar görülür . Şehrin telefon , elektrik ve su şebekeleri zarar görür .
İnsanlar sıcaklık değişiminden etkilenmemek için mevsimlere göre giyinirler . Hayvanların bazı mevsimlerde derilerinin renginin ve kalınlığının değişmesi , tüy dökmeleri , göç etmeleri ve kış uykusuna yatmalarının sebebi ise bu sıcaklık değişikliklerinden zarar görmemeleri içindir .
HAVA DURUMUNUN GÖZLENMESİ
Hava durumunu inceleyen bilim dalına meteoroloji adı verilir . Hava tahminleri günlük yaşantımız için çok önemlidir . İnsanlar , gelecekteki hava koşullarına göre kendilerini hazırlar . Hava , deniz ve kara ulaşımında hava durumuna göre önlemler alınır . Tarımla uğraşan çiftçiler ürünlerini ekerken , biçerken , ilaçlama yaparken yada ürününü toplarken hava durumu ile ilgili tahminleri göz önüne almak zorundadır .
Meteoroloji uzmanları hava olaylarını gözleyerek , gelecekteki hava olayları hakkında tahminler yaparlar . Günümüzde bu uzmanlar hava tahminleri yapmada çok gelişmiş araçlardan yararlanmaktadır . Bu uzmanlar havanın sıcaklığını , rüzgarın hızını , gökyüzünde hareket halinde olan bulutları gözlemleyerek hava tahmini yaparlar . İnsanlar da bu tahminleri radyo ve televizyon aracılığı ile öğrenerek , günlük yaşantılarını gelecekteki hava durumuna göre ayarlar .
SU YAŞAMDIR SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ
Yeryüzündeki bütün canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için suya ihtiyaçları vardır . İnsan vücudunun büyük bir bölümünü su oluşturur . Kanımızın yüzde doksanı sudur . Yediğimiz besinler suda eridikten sonra sindirilir . Bitkiler de kendileri için gerekli besinleri kökleri vasıtayla suda erimiş olarak alır . Canlıların kullandıkları sular yer altı ve yer üstü su kaynaklarından elde edilir . Bu sular baraj yada göllerde biriktirilerek içme suyu olarak kullanılır . Günümüzde kirli atıklar sularımızı kirletmektedir . Bu da canlıları olumsuz yönde etkiler . Birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden olur .
SUYUN DOĞADAKİ ÇEVRİMİ Doğada su ; katı , sıvı ve gaz olmak üzere üç halde bulunur . Yeryüzündeki sular güneş ışınlarının etkisiyle ısınarak buharlaşır ( gaz haline döner ) . Buharlaşan su yükselerek bulutları oluşturur . Bulutlar gaz halinde bulunan sudan başka bir şey değildir . Bulutlar rüzgârın etkisiyle hareket ederken , soğuk bir hava tabakasına rastladıklarında tekrar sıvı hale döner ( yoğunlaşma ) ve yağmur olarak yeryüzüne yağar . Buna suyun yer ile gök arasında dolanımı denir .
SUYUN DOĞADA BULUNUŞ BİÇİMLERİ
Dünyamızı saran hava tabakasındaki su buharının soğuyarak hal değiştirmesi sonucu yağmur , kar , çiğ , kırağı denilen yağış biçimleri ortaya çıkar . Şimdi bunları teker teker inceleyelim .
YAĞMUR : Bulutları oluşturan su buharının soğuyarak gaz halinden , sıvı hale geçmesi sonucu yağmur damlacıkları oluşur .
KAR : Havanın soğuk olduğu günlerde su damlacıklarının katı duruma geçerek erimeden yere düşmesi olayına kar yağışı adı verilir .
DOLU : Yağmur damlalarının kuvvetli esen rüzgârla , daha soğuk hava tabakalarına itilerek donması olayına dolu adı verilir . Dolu taneleri kar tanelerine göre daha büyük ve daha serttir . Bunun sebebi yağmur taneciklerinin hızlı bir şekilde katı hale dönüşmesidir .
ÇİĞ : Havadaki su buharının gecenin serinliği ile bitkiler üzerinde sıvı hale geçmesi olayına ( yoğunlaşmasına ) çiğ adı verilir .
KIRAĞI : Çiğ taneciklerinin soğuk gecelerde donarak , yeryüzünde ince bir kar tabakası oluşturmasına kırağı denir .
SUYUN DOĞADA BULUNDUĞU ORTAMLAR
Dünyadaki sular yeryüzü ve yer altı suları olmak üzere ikiye ayrılır . Denizler , göller , nehirler , dereler ve benzerleri yeryüzü sularını meydana getirirler . Kaynaklar , artezyenler kaplıcalar ise yer altı sularını oluştururlar . Şimdi bunlar hakkında bilgiler edinelim
YERALTI SULARI :
Yer kabuğunu oluşturan toprak ve kayaların yapısı birbirinden farklıdır . Yerkabuğunun bazı bölümleri suyu geçiren bazı bölümleri ise geçirmeyen yapıdadır . Yağmur suları suyu geçiren tabakalardan geçerek yerin derinliklere kadar iner . Bu su , suyu geçirmeyen bir tabaka ile karşılaşırsa orada birikmeye başlar . Böylece yer altı su yatakları oluşur . Bu su yataklarının bulunduğu bölgelere kuyular açılarak , yer altında bulunan sular yer yüzüne çıkarılır ve çeşitli amaçlarla kullanılır .
KAYNAK SULARI :
Eğimli arazilerden veya dağ eteklerinden kendiliğinden yer yüzüne çıkan suları kaynak suları adı verilir .
ARTEZYENLER :
Yüksek bölgelere ( dağ ve tepeler ) yağan yağmur ve kar suları , suyu geçirmeyen iki tabaka arasına sıkıştığı zaman orada birikir ve sıkıştıkları bölgeye basınç ( kuvvet ) uygularlar . Bu tip yerlerde açılacak kuyular sayesinde yer altında bulunan sular kendiliğinden yer yüzüne doğru fışkırır . Açılan bu kuyulara artezyen kuyuları adı verilir .
Kullandığımız suların çoğunu yer altı sularından sağlamaktayız . Bu yüzden yer altı su kaynaklarını çok dikkatli kullanmak zorundayız . Bu kaynaklar kirletilmezse uzun yıllar sağlıklı içme suları elde edebiliriz . Yer altı sularının yetersiz olduğu bölgelerde özellikle büyük şehirlerde barajlardan ve göllerden içme suyu elde edilir . Dağlardan ve ormanlardan çıkan kaynak suları da oldukça temizdir . Bu kaynakların uzun yıllar kullanılması için önlemler alınmalı , yer altı ve yer üstü su kaynaklarının bulunduğu bölgeler yerleşime kapatılarak korunması sağlanmalıdır .
DOĞA ve TOPRAK
Toprak ; üzerinde ve içinde bitkilerin , hayvanların yaşadığı , beslendiği , barındığı doğanın cansız bir parçasıdır . Canlıların ihtiyaç duyduğu besin maddeleri toprakta bulunur . Bitkiler toprakta bulunan maddeleri kullanarak kendi besinlerini yaparlar .
Toprak kayaların ufalanarak , parçalanmasıyla oluşur . İçine bitkisel ve hayvansal atıkların karışmasıyla verimli hale ( tarım yapılabilecek hale ) gelir . Yeryüzünün çeşitli bölgelerinden alınacak topraklar incelenirse bunların birbirinden farklı olduğu görülür . Toprağın içinde kum , kil , kireç ve humus denilen maddeler bulunur . Toprak içinde bulundurduğu bu maddelere göre adlandırılır . Örneğin yapısında bol miktarda kil bulunan toprağa killi toprak , kireç bulunan toprağa da kireçli toprak adı verilir .
Karada yaşayan canlılar için toprağın önemi çok büyüktür . Köyler , şehirler , dağlar , nehirler toprak üzerindedir . Toprakların bir bölümü yerleşim alanı , bir bölümü tarım alanı bir bölümü ise orman ve otlaklarla kaplıdır . İnsanlar kendileri için gerekli besinleri toprakta yetiştirirler . Toprak aynı zamanda bitkiler ve hayvanlar içinde besin kaynağıdır .
Sonuç olarak toprak canlılar için bir yaşam kaynağıdır . Yeryüzünde 5 cm kalınlığında bir toprağın oluşabilmesi için yaklaşık 4 . 000 5 . 000 yıl geçmesi gerekir . Bu da toprağın ne kadar değerli bir varlık olduğunu gösteriyor . Bu kadar uzun zaman içinde oluşan toprağı korumazsak kısa sürede kirlenir ya da yok olur .
HAVA , SU , KARA ORTAMLARI ve BARINDIRDIKLARI CANLILAR
Çevremizdeki canlı varlıklar değişik ortamlarda yaşamaktadır . Her canlı belli koşullar taşıyan ortamlarda yaşamını sürdürmektedir . Hava , su ve güneş bütün canlılar için gereklidir .
Bitki ve hayvanların yaşayabilmesi de çevre koşullarına bağlıdır . Deniz , göl ve akarsular olmasaydı balıklar yaşayamazdı . Ormanlar olmasaydı yabani hayvanlar barınamazdı . Güneş olmasaydı yeşil bitkiler kendileri için gerekli besinleri yapamazdı .
Canlılar içinde yaşadıkları ortamın koşullarına uyum gösterirler . Örneğin suda yaşayan hayvanların solungaçları vardır . Bu solungaçlar yardımı ile solunum yaparlar . Karada yaşayan hayvanlar da bulundukları ortama göre uyum sağlarlar . Örneğin ; su kenarlarında yaşayan kurbağalar yeşil renklidir . Hayvanların renkleri ve görünümleri mevsimlere göre de değişiklik gösterir . Örneğin tavşanların tüylerinin rengi kış mevsiminde beyaz , sonbaharda ise kahverengiye dönüşür .
Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için uygun ortamlar gereklidir . Canlıların yaşama ortamlarında önce temiz hava , su ve toprak olmalıdır . Bunların bulunmadığı ortamlarda canlıların yaşaması ve çoğalması mümkün değildir .
Yeryüzünde canlılar hava , su ve kara ortamlarında yaşarlar . Gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar , bakteriler havada yaşayabilirler . Bazı bitki ve hayvanlarda suda yaşar . Balık , balina , yunus , midye , yengeç , istakoz suda yaşayan hayvanlardandır . Nilüfer , su kamışı , su yosunu , pirinç suda yaşayan bitkilerdir . Aslan , kaplan , koyun , keçi gibi canlılar karada yaşayan hayvanlara örnektir . Meşe , kayın , kavak gibi bitkiler de karada yaşar . Bazı canlılarda hem karada hem de suda yaşarlar . Ördek , fok , penguen , kurbağa bu tür canlılara örnektir .
DOĞADA YAŞAYAN CANLILAR CANLI VARLIKLARI , CANSIZ VARLIKLARDAN AYIRAN ÖZELLİKLER
Canlı varlıkları cansız varlıklardan ayıran bir takım özellikler vardır . Bunlar :
Canlı varlıklar doğar , beslenir , büyür , çoğalır ve ölürler . Cansız varlıklarda böyle bir özellik yoktur .
Canlı varlıklar hareket ederler . Hayvanlar yer değiştirerek hareket eder , bitkiler ise ışığa , suya doğru yönelirler cansız varlıklar hareket edemezler .
· Canlı varlıkların belli bir şekli ve büyüklüğü vardır . Bu şekil ve büyüklük canlı türüne göre çeşitlilik gösterir . Cansızların belli bir şekil ve büyüklüğü yoktur .
· Bütün canlılar soylarının devamı için ürerler . Cansızlarda böyle bir özellik yoktur .
HAVA , SU , KARA ORTAMLARI ve BARINDIRDIKLARI CANLILAR
Çevremizdeki canlı varlıklar değişik ortamlarda yaşamaktadır . Her canlı belli koşullar taşıyan ortamlarda yaşamını sürdürmektedir . Hava , su ve güneş bütün canlılar için gereklidir .
Bitki ve hayvanların yaşayabilmesi de çevre koşullarına bağlıdır . Deniz , göl ve akarsular olmasaydı balıklar yaşayamazdı . Ormanlar olmasaydı yabani hayvanlar barınamazdı . Güneş olmasaydı yeşil bitkiler kendileri için gerekli besinleri yapamazdı .
Canlılar içinde yaşadıkları ortamın koşullarına uyum gösterirler . Örneğin suda yaşayan hayvanların solungaçları vardır . Bu solungaçlar yardımı ile solunum yaparlar . Karada yaşayan hayvanlar da bulundukları ortama göre uyum sağlarlar . Örneğin ; su kenarlarında yaşayan kurbağalar yeşil renklidir . Hayvanların renkleri ve görünümleri mevsimlere göre de değişiklik gösterir . Örneğin tavşanların tüylerinin rengi kış mevsiminde beyaz , sonbaharda ise kahverengiye dönüşür .
Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için uygun ortamlar gereklidir . Canlıların yaşama ortamlarında önce temiz hava , su ve toprak olmalıdır . Bunların bulunmadığı ortamlarda canlıların yaşaması ve çoğalması mümkün değildir .
Yeryüzünde canlılar hava , su ve kara ortamlarında yaşarlar . Gözle görülemeyecek kadar küçük canlılar , bakteriler havada yaşayabilirler . Bazı bitki ve hayvanlarda suda yaşar . Balık , balina , yunus , midye , yengeç , istakoz suda yaşayan hayvanlardandır . Nilüfer , su kamışı , su yosunu , pirinç suda yaşayan bitkilerdir . Aslan , kaplan , koyun , keçi gibi canlılar karada yaşayan hayvanlara örnektir . Meşe , kayın , kavak gibi bitkiler de karada yaşar . Bazı canlılarda hem karada hem de suda yaşarlar . Ördek , fok , penguen , kurbağa bu tür canlılara örnektir .
TANIDIĞIMIZ CANLILARDA HANGİ ORTAK ÖZELLİKLER VAR ?
Canlı varlıkların tümünde görülen canlılık özelliklerine canlıların ortak özellikleri denir . Beslenme , büyüme , hareket etme , solunum , boşaltım , çoğalma ve hücrelerden oluşma bütün canlılarda bulunan ortak özelliklerdendir . Şimdi bunları sırasıyla inceleyelim .
CANLILARDA BESLENME :
Besinler , canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gereklidir . Bütün canlılar büyüyüp , gelişmek , hareket etmek ve çoğalmak için beslenirler . Bütün bunlar için gereken enerji yenen besinlerden sağlanır .
Bitkiler besinlerini kendileri yaparlar . Suda erimiş olarak bulunan besin maddelerini kökleri ile toplarlar , güneş ışınlarının yardımıyla bunları yapraklarında besine dönüştürürler . Hayvanlar ise hazır besinlerle beslenirler . Hayvanların bir kısmı otla , bir kısmı etle , bir kısmı ise hem ot hem de etle beslenirler . Ot yiyerek beslenen hayvanlara otobur , etle beslenen hayvanlara ise etobur adı verilir .
Sığır , koyun , keçi , tavşan , at , eşek , geyik , fil , zürafa gibi hayvanlar otla beslenir . Kartal , aslan , çakal , kurt , balıkçıl kuşlar gibi hayvanlar ise etle beslenir . Böceklerin bir bölümü , yılan , kaplumbağa , kertenkele , maymun , ayı gibi hayvanlar ise hem ot hem de etle beslenir .
Tavuk , ördek , hindi , güvercin , gibi hayvanlar otla ( bitkilerle ) bazı durumlarda ise böcek ve solucan gibi hayvanları yiyerek ( etle ) beslenebilirler .
CANLILARDA BÜYÜME ve GELİŞME
Bütün canlılar doğar , büyür ve gelişir . Büyüme canlıyı oluşturan hücrelerin sayısının artması olarak tanımlanır . Bu olay beslenme sayesinde olur .
Bitkilerin büyümesi tohumun toprakta çimlenmesi ile başlar . Çimlenen tohumlar bir süre sonra fide haline gelir . Filelerde zaman içinde yetişkin bir bitkiye dönüşür . Hayvanlar doğdukları andan itibaren gelişmeye başlar . Zaman içinde hücre sayıları artar . Hayvanlar gerekli besin maddelerini bulurlarsa daha çabuk büyürler .
Canlılar gelişerek büyüdüklerinde bir süre sonra çoğalma özelliği kazanırlar .
CANLILARDA İRKİLME
İrkilme canlı varlıkların uyarıcılara karşı gösterdiği tepkidir . Örneğin elimize bir toplu iğne batacak olsa elimizi hızla çekeriz . Bu olay bir irkilmedir . Aynı şekilde hayvanlar , ses duyduklarında bir tehlikeye uğramamak için kaçar veya saklanırlar .
CANLILARDA HAREKET
Her canlı besin bulabilmek , düşmanlarından korunmak ve rahat bir yaşam sürmek için hareket eder . Canlı varlıkların yer ve yön değiştirmelerine hareket denir . Bitkiler kökleriyle toprağa bağlı oldukları için yapraklarını , çiçeklerini ve gövdelerini hareket ettirebilir . Bitkilerin yaprakları ve dalları Güneşe doğru , kökleri ise toprak altında suya doğru yönelir . Hayvanlar yürüyerek , koşarak , sürünerek veya uçarak hareket ederler .
CANLILARDA SOLUNUM
Canlıların hareket edebilmeleri için enerjiye ihtiyaçları vardır . Bu enerji besin maddelerinin vücutta yakılmasıyla oluşur . Canlılar solunum sırasında havadan aldıkları oksijenle hücrelerindeki besinleri yakarak , enerjiye çevirirler . Solunum olayıyla üretilen enerji hareket etmek , çoğalmak ve yaşamak için kullanılır . İnsanlarda solunum organı akciğerlerdir . Balıklar ise solungaçları ile solunum yaparlar . Bitkilerin solunum organı yapraklardır . Bazı hayvanlar ise derileri yardımıyla solunum yaparlar .
CANLILARDA BOŞALTIM
Boşaltım , vücutta oluşan zararlı maddelerin dışarı atılması olayıdır . İnsanların boşaltım organı böbreklerdir . Kanımızda zamanla oluşan vücudumuza zararlı maddeler böbrekler tarafından süzülerek dışarı atılır . Ayrıca derimizde zararlı maddelerin dışarı atılmasında terleme yoluyla yardımcı olur . Kandaki zararlı maddeler dışkı yoluyla vücut dışına atılır . Bitkiler yaprakları sayesinde zararlı maddeleri atarlar .
CANLILARDA ÇOĞALMA
Büyüyüp gelişen canlılar belirli bir olgunluğa erişince , kendilerine benzeyen yavrular meydana getirirler . Bu olaya üreme denir . Canlılar üreme yoluyla soylarını devam ettirirler . Hayvanlar yumurtlayarak veya doğurarak çoğalır . Bazı bitkiler ise tohumla çoğalırlar .
TÜM CANLILIK ÖZELLİKLERİNİN GERÇEKLEŞTİĞİ YAPI BİRİMİ HÜCREYİ TANIYALIM Bütün canlı varlıkların temel yapı birimi hücredir . Tüm canlılar hücrelerden yapılmıştır . Canlılardaki hücre sayısı birbirinden farklıdır . Bazı canlılar bir hücreli bazı canlılar ise çok hücrelidir . Canlılardaki bütün hayati olaylar hücrede meydana gelir . Hücreler çok küçük yapılar olduğu için gözle görülmezler . Ancak mikroskop adı verilen araçlarla gözlenebilir . Canlılarda bitki ve hayvan hücresi olmak üzere başlıca iki çeşit hücre türü vardır . Bitki ve hayvan hücresi arasında bazı farklılıklar bulunur .
Bir hücrede başlıca üç bölüm vardır . Bunlar :
Hücre zarı , sitoplazma ve çekirdektir .
ÇEKİRDEK : Hücrenin yönetim merkezidir . Hücrenin çoğalması ve çekirdek tarafından yönetilir .
HÜCRE ZARI : Hücreyi çevreleyerek korur , madde alışverişini sağlar . Madde alış verişi sağladığı için geçirgen bir yapıya sahiptir .
SİTOPLÂZMA : Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran sıvıdır . Bu sıvı içinde hücrede çeşitli görevler üstlenen yapılar bulunur .
BİTKİ ve HAYVAN HÜCRESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Hücre zarı , sitoplazma , koful , çekirdek bitki ve hayvan hücrelerinin her ikisinde bulunun bölümlerdir .
Bunun dışında bitki ve hayvan hücresi arasında bazı farklılıklar bulunur .
Bitki ve hayvan hücresini karşılaştırırsak şu farklılıklar görülür .
HAYVAN HÜCRESİ BİTKİ HÜCRESİ * Yuvarlak yapıdadır . * Köşeli yapıya sahiptir .
* Tek zarlıdır . * Çift zarlıdır .
* Klorofil yoktur . * Hücreye renk veren klorofil maddesi bulunur .
* Sentrozom vardır . * Sentrozom yoktur .
* Kofulları küçüktür . * Kofulları büyüktür .
Sitemizde yer alan tüm içerikler internet ortamından toplanmış ve derlenmiştir. Yer alan bilginin doğruluğu garanti edilmemektedir. Yanlış bilgi için tarafımıza sorumluluk yüklenemez. Yanlış bilginin doğuracağı etkenlerden sitemiz ve yöneticileri sorumlu tutulamaz.
vuhuv.com.tr