Türk Destanları
( Genel Bilgi )
Bütün dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk Edebiyatının da ilk örnekleri destanlardır . Türk edebiyat geleneği içinde “destan” terimi birden fazla nazım şekli ve türü için kullanılmış ve kullanılmaktadır .
Eski Türk Edebiyatı nazım şekillerinden mesnevilerin bir bölümü ve manzum hikâyeler , Anonim edebiyatta ve Âşık edebiyatında koşma veya mâni dörtlükleri ile yazılan veya söylenen ferdî , sosyal , tarihi , acıklı veya gülünç olayları tahkiye tekniği ile çeşitli üslûplarla aktaran nazım türüne ve bu yazıda ele alınan kâinatın , insanlığın , milletlerin yaradılışını , gelişimini , hayatta kalma mücadelelerini ve çeşitli olay ve nesnelerle ilgili sebep açıklayan ve Batı Edebiyatında “epope” terimiyle anılan eserlerin tamamı da Türk edebiyatı geleneği içinde “destan” adı ile anılmaktadır .
Bütün dünya edebiyatlarının başlangıç eserleri olan destanlar , çeşitli konularda yaradılış hikâyeleri yanında , milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış bir kahramanın veya tarih olayının millet muhayyilesinde ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikayeleridir .
Destanlar bütün bir milletin ortak mücadelesini ortak değerler , kurallar , anlamlar bütünlüğü içinde yorumladığı ve yaşatıldığı toplumun geçmişini ve geleceğini temsil ettiği için dünya edebiyatının en Türkçü eserleri olarak kabul edilirler .
Destanlar her zaman tarihî gerçekleri doğru biçimde nakletmezler . Destanlarda tarihi olay ve kahramanlar milletin ortak bilinçaltının , vicdanının istek , beklenti , doğruları ve değerleri ile idealleştirilir . Eski hatıralarla birleştirilerek tarihî gerçekmiş gibi anlatılırlar . Her milletin millî kimlik ve nitelikleri , ortak dünya görüşü , hatıra ve beklentileri yanında kusurları ve yanlışları da destanlarına yansır .
Cihangirlik tutkusu , kuvvet , binicilik ve savaşçılık yanında verdiği sözde durma , acizlere ve mağluplara hoşgörü ile yaklaşma , yardımcı olma Türk destanlarında dile getirilen ortak değer ve kabullerdir .
Türk destanları , kâinatın , insanın , kadının ve erkeğin yaradılışı , Türk milletinin doğuşu , çeşitli Türk devletlerinin kuruluş gelişme , çöküşleri , zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek çok sebeb açıklayıcı efsaneyi de içinde barındırır .
İlk örneklerinin manzum olduğu kabul edilen Türk destanlarından Kırgız Türkleri arasında yaşayan Manas destanı dışında bütünüyle günümüze gelebilen örnek bulunmamaktadır .
Diğer Türk Destanları çeşitli kaynaklarda özet , epizot , hatıra , kısaltılmış seçme metinler halinde bulunmaktadır . Türk tarihine ana hatlarıyla bakıldığında Türk hayatı fetihlerle başlamış ve yeni toprakları yurt edinerek gelişmiştir . ilk anayurt olan Orta Asya hiç bir zaman terk edilmemiştir . Türk halkları ilk anayurt olan Orta Asya'dan itibaren dünya coğrafyası üzerinde geniş alana yayılmış ve bugün yedi Türk cumhuriyetinde , pek çok özerk toplulukta ve çeşitli devletlerin idaresinde azınlık halinde yaşamaktadır .
Türk kültürü de tarih ve coğrafyadaki çok boyutluluğa paralel olarak çeşitlenmiş farklı seviye ve birikimlerle zenginleşerek ve farklılaşarak ancak ilk kaynaktan gelen ortaklıklarını sürdürerek günümüze ulaşmıştır . Bu sebeple Türk destanları da tarihî ve coğrafî çok boyutluluğun getirdiği dil ve kültür dairelerine paralel olarak çeşitlenmiştir .
vuhuv.com.tr